ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ «Ρίξτε μια προσεκτική ματιά στα ευρωπαϊκά οικονομικά μεγέθη που ανακοινώθηκαν την περασμένη εβδομάδα και κοιτάξτε τι κρύβεται πίσω από τους τίτλους που λένε ότι η ευρωζώνη συνολικά έχει βγει από την ύφεση. Η ανταμοιβή σας θα είναι μια “ιστορία δύο χωρών” που δείχνει το πόσο πεισματικά αγνοεί η ευρωπαϊκή οικονομία το σενάριο για το οποίο είχαν προετοιμαστεί οι πολιτικοί ηγέτες της».
Με αυτά τα λόγια προλογίζει ο Martin Sandbu την εξαιρετική ανάλυσή του στους Financial Times σχετικά με το κοινό παρόν και μέλλον του «ισχυρού» βορρά και του «ασθενούς» νότου, τη βαθιά ρίζα της κρίσης η οποία, όπως αποδεικνύεται, δεν εντοπίζεται στις κεφαλαιακές ασυμμετρίες της ευρωζώνης, αλλά και το πραγματικό πρόβλημα με το οποίο έρχονται αναπόφευκτα πλέον αντιμέτωποι οι Ευρωπαίοι ηγέτες.
Το δημοσίευμα αναφέρεται στις περιπτώσεις δύο χωρών, της Πορτογαλίας και της Ολλανδίας: «Δύο μεσαίων χωρών, αντιπροσωπευτικών του “βορρά” και του “νότου” ή του “πυρήνα” και της “περιφέρειας” στην νομισματική ενοποίηση. Βρίσκονται στα δύο άκρα ενός άξονα που οι σκεπτικιστές θεωρούν το εγγενές ελάττωμα του ευρώ: Την ασυμμετρία ανάμεσα στις ανταγωνιστικές πλούσιες χώρες, τις οποίες η καθορισμένη συναλλαγματική ισοτιμία μετέτρεψε σε διαρθρωτικούς αποταμιευτές, και στις μη ανταγωνιστικές φτωχές εξαδέλφες, των οποίων οι ασύδοτες σπατάλες χειροτέρεψαν με το ευρώ».
Οι διαφορές των δύο χωρών
«Σε όλη την διάρκεια της “εποχής του ευρώ”, η Πορτογαλία είχε μεγάλα ελλείμματα προϋπολογισμού, που έφτασαν σε διψήφια μεγέθη ως ποσοστά του ΑΕΠ στο κορύφωμα της κρίσης. Η χώρα δεν απολάμβανε καν την απατηλή άνθιση που έβαλε την Ελλάδα, την Ισπανία και την Ιρλανδία σε μπελάδες. Η πορτογαλική οικονομία μόνο να υποφέρει κατάφερε στην πρώτη 10ετία του ευρώ. Και σήμερα προσπαθεί να συνέλθει από τα συμπτώματα άγριου ξενυχτιού, χωρίς να έχει καν πάει στο πάρτι.
Σε αντιπαράθεση βρίσκεται η Ολλανδία. Έχουν γίνει πιο τευτονικοί και από τους Γερμανούς σε ζητήματα που καθορίζουν το γερμανικό λιτοδίαιτο, εξαγωγικό οικονομικό μοντέλο. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών είναι πιο θετικό στην Ολλανδία απ’όσο στην Γερμανία σχεδόν όλα τα χρόνια “ζωής” του ευρώ. Το ολλανδικό δημόσιο έλλειμμα είναι σταθερά μικρότερο από το γερμανικό από πριν την κρίση. Στις απόψεις για την οικονομική πολιτική, επίσης, οι Ολλανδοί συχνά ξεπερνούν τους Γερμανούς, επιμένοντας πιο φωναχτά από το Βερολίνο στις επίπονες περικοπές ελλειμμάτων στην Πορτογαλία και άλλα ελλειμματικά κράτη, καθώς τις θεωρούν το τίμημα για τις διασώσεις που έλαβαν.
Σύμφωνα με το παιχνίδι ηθικής που ακολουθούν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι πιστωτές οι οποίοι καθορίζουν την στρατηγική στην ευρωζώνη, οι Ολλανδοί πρέπει να ανταμειφθούν για την οικονομική τους επιτυχία και οι Πορτογάλοι να καταδικαστούν στο οικονομικό καθαρτήριο μέχρι να απαλλαγούν από τις αμαρτίες τους. Ο εναλλακτικός μύθος που εξιστορούν οι σκεπτικιστές της νομισματικής ενοποίησης, είναι ότι αυτά τα έθνη δεν έπρεπε ποτέ να μοιραστούν κοινό νόμισμα και ότι οι διαφορετικές προοπτικές τους είναι τόσο αναπόφευκτες όσο οι μόνιμες “πληρωμές” από τον βορρά προς τον νότο που θα χρειαστούν για να παραμείνει το ευρώ ενωμένο».
Τι ισχύει όμως στην πραγματικότητα;
«Ετσι έδειχναν τα πράγματα, μέχρι πρόσφατα. Όμως η οικονομία της Ευρώπης είναι πιο περίπλοκη από όσο εξιστορούν αυτοί οι μύθοι. Λες και ήθελε να το αποδείξει, έχει αρχίσει να μην “υπακούει”.
Στο δεύτερο τρίμηνο, η Πορτογαλία αναπτύχθηκε με ρυθμό 4,5%, τον ταχύτερο μεταξύ όλων των κρατών της ΕΕ. Η Ολλανδία συνέχισε να συρρικνώνεται με ρυθμό 0,2% στο β΄ τρίμηνο (0,8% στο 12μηνο).
Δεν μπορούμε βέβαια να βγάζουμε συμπεράσματα από τα στατιστικά ενός μηνός. Η ανάπτυξη της Πορτογαλίας είναι βέβαιο ότι καθρεφτίζει έκτακτους παράγοντες και όχι αλλαγή τάσης. Και πάλι όμως, η αντίθεση δείχνει το πόσο φτωχοί είναι οι μύθοι που ακούμε συχνότερα για την ευρωζώνη».
Συμπεράσματα…
«Διαψεύδοντας όσους κηρύσσουν την δημοσιονομική πειθαρχία υπεράνω όλων, η ολλανδική ύφεση δείχνει ότι ούτε η ισχυρή δημοσιονομική θέση, ούτε τα μεγάλα πλεονάσματα συναλλαγών, επαρκούν για να αποτρέψουν τις πιστωτικές φούσκες οι οποίες καταρρίπτουν την οικονομία όταν σκάσουν. Οι Ολλανδοί υποφέρουν από τις επιπτώσεις μιας εντελώς αυτόνομης στεγαστικής φούσκας. Ο συντελεστής χρέους προς το εισόδημα είναι 250%. Οι τιμές των κατοικιών έχουν μειωθεί 21%. Κι αυτό υποχρεώνει τους χρεωμένους ιδιοκτήτες –το 30% χρωστούν περισσότερα από την αξία των σπιτιών τους- να καταναλώνουν λιγότερο. Αν προσθέσουμε τις περικοπές στα δημόσια ελλείμματα, τα οποία επιβάλλουν οι Ολλανδοί στους εαυτούς τους μέσα στον ενθουσιασμό να ξεπεράσουν δημοσιονομικά τους Πορτογάλους και τους άλλους, είναι αναπόφευκτο να επέλθει ύφεση στην οικονομία.
Οι παραπάνω ιστορίες είναι μια πιο ήπια εκδοχή των όσων συμβαίνουν στην Ιρλανδία και την Ισπανία. Αν και τα ελλείμματα συναλλαγών βοήθησαν να φουσκώσουν οι φούσκες σε αυτές τις χώρες, η Ολλανδία δείχνει ότι και μια καθαρή πιστωτική οικονομία μπορεί να κάνει χάλια την αγορά ακινήτων της. Με άλλα λόγια, η κρίση σε πολλές χώρες της ευρωζώνης έχει μεγαλύτερη σχέση με την κακή εγχώρια πιστωτική ρύθμιση κάθε κράτους, παρά με τις ανισορροπίες κεφαλαίων ανάμεσά τους –αν και αναμφισβήτητα αυτές ενθάρρυναν τις κακές εγχώριες πολιτικές.
Το «καλό» σε αυτή την ιστορία, είναι ότι το ευρώ δεν είναι τόσο ελαττωματικό. Οι ασύμμετρες ροές κεφαλαίων δεν είναι ασύμβατες με τις υγιείς οικονομίες, ο δανεισμός του ιδιωτικού τομέα από τις πλουσιότερες οικονομίες προς τις φτωχότερες είναι επιθυμητός, αλλά αυτές οι πιστώσεις πρέπει να χρηματοδοτούν παραγωγικές επενδύσεις. Κι αυτό απαιτεί καλύτερες τράπεζες.
Αφού δοκίμασαν πρώτα όλα τα άλλα, οι ηγέτες της ευρωζώνης αρχίζουν επιτέλους να αντιμετωπίζουν το πραγματικό πρόβλημα».