ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ Πριν περίπου δύο μήνες η κυβέρνηση της Κούβας ανακοίνωσε και επισήμως τους κανόνες που θα διέπουν τη λειτουργία του μεγαλύτερου, εδώ και 50 χρόνια, εγχειρήματος, της Ειδικής, δηλαδή, Οικονομικής Ζώνης στο λιμάνι του Μαριέλ, 50 χμ δυτικά της Αβάνας. Σκοπός του φιλόδοξου αυτού έργου, το οποίο άρχισε να σχεδιάζεται πριν από δυο περίπου χρόνια, και το οποίο θα ανοίξει τις πύλες του την 1η Νοεμβρίου είναι η προσέλκυση, μέσω ελκυστικών φορολογικών μέτρων και δασμών, ξένων επενδύσεων για την ανάπτυξη βιομηχανικών πάρκων σε τομείς αιχμής όπως ιατρική, ηλεκρονικά, τηλεπικοινωνίες, βιοτεχνολογία κλπ, την κατασκευή τουριστικών κατοικιών κατά μήκος των ακτών, γηπέδων γκολφ και μαρινών και την προώθηση του εμπορίου μέσω της εγκατάστασης αποθηκών, τερματικών σταθμών για containers και δεξαμενών καυσίμων. Υπολογίζεται ότι μέσα στη δεκαετία, από το λιμάνι του Μαριέλ θα διακινούνται γύρω στα 3 εκ. containers, δέκα φορές περισσότερα απ’ όσα διακινούνται σήμερα από το λιμάνι της Αβάνας.
Το όλο project αξίας 900 εκ. δολαρίων χρηματοδοτήθηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος του ($680 εκ.) από τη Βραζιλία, με την Κούβα να βάζει τα υπόλοιπα και αναμένεται να δώσει διέξοδο για τα επόμενα χρόνια στην πάσχουσα οικονομία της χώρας.
Είναι αλήθεια ότι το νησί δεν στάθηκε ιδιαίτερα τυχερό στην μετεπαναστατική του σταδιοδρομία. Το 1991 είδε την κατάρρευση του πολυτιμότερου ως τα τότε στηρίγματός του, της Σοβιετικής Ένωσης, η οποία όλα αυτά τα χρόνια το εφοδίαζε με φτηνή ενέργεια, τρόφιμα και βιομηχανικά προϊόντα ενώ αγόραζε σχεδόνολόκληρη την παραγωγή ζάχαρης σε μάλλον τσιμπημένες τιμές. Η δεκαετία που ακολούθησε σημαδεύτηκε από δραματική πτώση της παραγωγής, μεγάλες ελλείψεις και φτώχεια, τόση που οι Κουβανοί χρειάστηκε να κάψουν, στην κυριολεξία, όλο το λίπος που είχαν συσσωρεύσει τις προηγούμενες δεκαετίες, της επιδοτούμενης σχετικής ευμάρειας.
Η Βενεζουέλα ήταν το επόμενο στήριγμα. Ο Τσάβες έστελνε πετρέλαιο και ο Κάστρο γιατρούς. Δυστυχώς, πάει και αυτός, και ο Μαδούρο, που τον αντικατέστησε δύσκολα θα μακροημερεύσει. Το πετρέλαιο έχει περάσει το μέγιστο των αποθεμάτων, ο πληθωρισμός τρέχει στο 40%, τα τρόφιμα όλο και λείπουν, οι ουρές όλο και μακραίνουν και ο Καπρίλες την έχει στημένη στη γωνιά.
Οι μεταρρυθμίσεις του Ραούλ ήρθαν πάνω στην ώρα, ή μάλλον εξ αιτίας αυτής. Τα πρώτα μέτρα μεγάλης κλίμακας ανακοινώθηκαν το 2010 με την απελευθέρωση 181 επαγγελμάτων, τα οποία θα μπορούσαν πλέον οι κουβανοί να ασκούν έχοντας ως αφεντικό, αντί για το κράτος, τον εαυτό τους. Το μέτρο αυτό είχε σαν συνέπεια τη γέννηση 420,000 νέων μικρο-επιχειρηματιών, (περίπου 8.5% τού εργατικού δυναμικού), τον εμπλουτισμό των πόλεων με καλαίσθητα εστιατόρια, πιτσαρίες και καφετέριες, τουριστικά καταλύματα τύπου bed&breakfast, και όλων των ειδών τα υπαίθρια και στεγασμένα μικρομάγαζα, την αύξηση των αποδοχών πολύ πάνω από το μίζερο κρατικό μηνιάτικο των 20 δολαρίων, έτσι ώστε σήμερα μια μανικιουρίστα να βάζει στην τσέπη της πολλά περισσότερα πέσος από έναν γιατρό, και τη διστακτική ανάδυση μιας ενθουσιώδους μεσαίας τάξης, που απλά επισημοποιεί τους ρόλους που έπαιζε για χρόνια στην παρανομία και τη μαύρη αγορά, ανταλλακτική ή εγχρήματη.
Παρά ταύτα, οι δυσκολίες, γραφειοκρατικές και εφοδιασμού, είναι πολλές, παρά τα μικροδάνεια των μερικών δεκάδων δολαρίων που της παρέχονται από τις τράπεζες και παρά τα ταχύρρυθμα μαθήματα λογιστικής και χρηματοοικονομικών που οργανώνονται από τα τοπικά πανεπιστήμια προς διευκόλυνσή της. Και φυσικά, κάτω από ασφυκτικούς νομικούς και γραφειοκρατικούς περιορισμούς, ο κυριότερος των οποίων είναι η απαγόρευση των επιχειρηματιών να καινοτομούν και να κατασκευάζουν οι ίδιοι τα προϊόντα τους, τα οποία τώρα αγοράζουν από τα κρατικά μαγαζιά, η απελευθέρωση αυτή, αν και ευεργετική, ελάχιστα θα συμβάλει στην παραγωγικότητα της οικονομίας συνολικά.
Το μεταρρυθμιστικό πακέτο του Ραούλ περιελάμβανε επίσης και την άρση των περιορισμών στις αγοροπωλησίες κατοικιών και αυτοκινήτων, τα οποία μέχρι τότε μόνο ανταλλάσσονταν, ενώ αργότερα προστέθηκε και η άρση των περιορισμών για τα ταξίδια στο εξωτερικό και ιδιαίτερα για τη διάσχιση του στενού εκείνου περάσματος των 90 μιλίων που χωρίζει την Αβάνα από το Μαϊάμι.
Η ΕΟΖ στο Μαριέλ αποτελεί σίγουρα το πιο μεγαλεπήβολο σχέδιο. Όσο για ξένους επενδυτές, μεγάλο ενδιαφέρον δείχνουν ήδη, (ποιοι άλλοι;), οι Κινέζοι που εδώ και καιρό αγοράζουν ή αναλαμβάνουν τη διαχείριση, το ένα μετά το άλλο λιμανιών στην Ασία, Αφρική, Αμερική και Ευρώπη, τόσων σε αριθμό και χωρητικότητα, όσο και το εξαγωγικό μέγεθος της χώρας τους.
Το Μαριέλ λοιπόν ύστερα από 33 χρόνια, ξανάρχεται στο προσκήνιο, όμως διαφορετικά. Ήταν Απρίλιος του 1980, όταν ύστερα από πολυήμερες ταραχές, όπου χιλιάδες εξαγριωμένοι πολίτες έξω από τα κάγκελα της πρεσβείας του Περού ζητούσαν απελπισμένα άσυλο, η κουβανική κυβέρνηση εξαναγκάστηκε να ανοίξει το λιμάνι του Μαριέλ και να επιτρέψει σε Κουβανούς εξόριστους από το Μαϊάμι να παραλάβουν με πλοιάρια τις οικογένειές τους. Υπολογίζεται, ότι εκείνη την εποχή κάπου 250,000 άνθρωποι μετανάστευσαν στις ΗΠΑ. Αυτό ήταν το δεύτερο μεταναστευτικό κύμα. Το πρώτο ήταν το 1965 και το τρίτο τον Αύγουστο του 1994. Τέταρτο, μάλλον δεν θα υπάρξει.
Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ
Όταν γύρω στο τέλος του 2010 οι αρχές της Κούβας ανακοίνωσαν ότι σκόπευαν να αποσυμφορήσουν το κράτος, αρχής γενομένης από τον Μάρτιο του επόμενου έτους, με απολύσεις της τάξης του μισού έως ενός εκατ. κρατικών υπαλλήλων, από το σύνολο των 4.5 περίπου εκατ., η αλήθεια είναι ότι αυτό ακούστηκε σαν σεισμός πολλών ρίχτερ. Κάποιοι χάρηκαν, γιατί ίσως θα γίνονταν μάρτυρες μιας άλλης πτώσης κάστρου του υπαρκτού σοσιαλισμού, από τα τελευταία εναπομείναντα, κάποιοι άλλοι θορυβήθηκαν γιατί μαζί με την Κούβα ίσως χανόταν και το όνειρο για έναν άλλο καλύτερο κόσμο.
Και η Κούβα κατόρθωσε να οικοδομήσει αυτόν τον άλλο κόσμο, να ξαναδώσει πίσω την χαμένη αξιοπρέπεια και υπερηφάνεια του λαού της, να εξαφανίσει την ανέχεια, την πείνα, την εγκληματικότητα, την ανασφάλεια για το αύριο και να παραμείνει σταθερά όλες αυτές τις δεκαετίες, από το 1959 μέχρι σήμερα δίπλα στους φτωχούς και τους μη προνομιούχους. Σύμφωνα με έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, όλα αυτά τα χρόνια πέτυχε να εξασφαλίσει δωρεάν κοινωνικές υπηρεσίες και συντάξεις για όλους, υψηλής ποιότητας παιδεία και περίθαλψη, κάτι που τής το αναγνωρίζουν ακόμα και οι εχθροί της, πέτυχε να εξαφανίσει τον αναλφαβητισμό, (στην υπόλοιπη Λατ. Αμερική ανέρχεται στο 9%), πέτυχε να αυξήσει το προσδόκιμο ζωής στα 79 χρόνια, (στις ΗΠΑ είναι στα 78 και στη Λατ. Αμερική στα 73), πέτυχε να μειώσει τη βρεφική θνησιμότητα στις 6 ανά 1000 γεννήσεις, (στις ΗΠΑ είναι 8 και στη Βραζιλία 19), και κυρίως να κρατήσει σε αφθονία και ζωντανά το ρούμι, τη ρούμπα και το πούρο.
Μετά την πτώση της Σοβ. Ένωσης που σήμαινε και το τέλος της βοήθειας, στρατιωτικής και μη, και ενός πολύτιμου και σταθερού εμπορικού εταίρου, πολλοί θεώρησαν ότι οι μέρες του Φιντέλ ήταν μετρημένες. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν συνέβη, αλλά είναι αλήθεια ότι η οικονομία του νησιού δέχτηκε ισχυρό πλήγμα, με αποτέλεσμα ανάμεσα στο 1989-1993 να συρρικνωθεί κατά 35%. Ως απάντηση, ο Κάστρο εγκαινίασε τη λεγόμενη “Ειδική Περίοδο σε Καιρό Ειρήνης” ανοίγοντας την οικονομία στον τουρισμό, (2.5-3 εκατ. ξένοι επισκέπτες κατ’ έτος), στις ξένες επενδύσεις, στην νομιμοποίηση μικρών οικογενειακών επιχειρήσεων και στην υιοθέτηση διπλού νομίσματος, άλλο για το εσωτερικό και άλλο για τους ξένους. Ο Τσάβες εμφανίστηκε ως ο από μηχανής θεός, παρέχοντας στην Κούβα φτηνό πετρέλαιο, με αντάλλαγμα παροχή τεχνογνωσίας σε θέματα διοίκησης, αγροτικής ανάπτυξης, και ιατρικής περίθαλψης.
Το συνεχιζόμενο embargo των ΗΠΑ, οι καταστροφικοί τυφώνες, 16 τον αριθμό που έπληξαν το νησί ανάμεσα στα 1998-2008, καθώς και η κρίση του 2008, που έδωσε το παρόν και στην Κούβα, με την αύξηση των τιμών των τροφίμων και τη μείωση των εξαγωγών και του τουρισμού, έφεραν στην επιφάνεια την κόπωση και τις δυσλειτουργίες του συστήματος, όπως ανακλώνται στη πτώση του βιοτικού επιπέδου και την πτώση της παραγωγής και της παραγωγικότητας. Για παράδειγμα, το ήμισυ της αγροτικής γης παραμένει ακαλλιέργητο, το 70% των τροφίμων εισάγεται από το εξωτερικό, παρατηρείται μεγάλη έλλειψη κατοικίας, ενώ σημαντικό ποσοστό των εργαζομένων στο κράτος παραμένει χωρίς αντικείμενο εργασίας.
Μέσα στα πλαίσια αυτά ήρθε το πακέτο μεταρρυθμίσεων του Ραούλ για άνοιγμα μέρους της οικονομίας, κυρίως της αγροτικής και των υπηρεσιών, στην ιδιωτική πρωτοβουλία, η οποία όμως είχε αρχίσει ήδη να εμφανίζεται με συνεταιρισμούς κουρέων, κομμωτηρίων, οδηγών ταξί και αγροτών. Μέχρι τον περασμένο Οκτώβριο περίπου 338,000 χιλιάδες είχαν ζητήσει άδεια για ν’ ανοίξουν τη δική τους μικρή επιχείρηση, όπως εστιατόριο, ξυλουργείο, επισκευές κλπ, ενώ υπάρχει σχέδιο η διαχείριση πολλών κρατικών επιχειρήσεων να δοθεί στους ίδιους τους εργαζόμενους. Επίσης αίρονται οι περιορισμοί στην αγορά υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων και στην αγοροπωλησία κατοικιών και αυτοκινήτων, αλλά προβλέπεται και κατάργηση των πάσης φύσεως επιδοτήσεων.
Τι γίνεται λοιπόν με την Κούβα; Εγκαταλείπει το σοσιαλιστικό μοντέλο, οδεύοντας τάχιστα προς τον καπιταλισμό; Θα αντιγράψει την Κίνα και το Βιετνάμ; Ή απλώς αποτελεί μια χειραφετητική αλλαγή με ελαχιστοποίηση του κρατικού πατερναλισμού και με περισσότερο ρόλο για τους πολίτες; Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται για απολύσεις όπως τις γευόμαστε στα μέρη μας, καθ’ ότι κανείς εργαζόμενος δεν πρόκειται να βρεθεί άνεργος στο δρόμο δίχως σπίτι, δίχως τροφή και δίχως κοινωνικές παροχές. Αλλά για ενθάρρυνση της ατομικής επιχειρηματικότητας, σε εθελοντική βάση μέσα από συνεταιρισμούς και κοπερατίβες.
Οι μέχρι τώρα κινήσεις του Ραούλ φαίνονται αρκετά προσεκτικές και δείχνουν ότι τουλάχιστον προς το παρόν, η Κούβα προτίθεται να διατηρήσει το πολύτιμο κοινωνικό της μοντέλο, να περιοριστεί στο μοντέλο των μικρο-επιχειρήσεων και να αποτρέψει την έκρηξη των ανισοτήτων και της διαφθοράς, όπως συνέβη στην Κίνα. Για το λόγο αυτό διατηρεί σχετική καχυποψία ως προς τις ανεξέλεγκτες ξένες επενδύσεις, με τα όποια της ανοίγματα να περιορίζονται προς συγκεκριμένες μόνο χώρες, όπως Κίνα, Βραζιλία και Βενεζουέλα.
Το πιο πιθανό είναι ότι η Κούβα θα ακολουθήσει το δικό της μοντέλο, αυτό της επέκτασης της μικρο-ιδιοκτησίας και της μικρο-επιχειρηματικότητας, με ένα μέρος της κρατικής ιδιοκτησίας σε μη-στρατηγικούς τομείς να περνά σε συνεταιριστικές μονάδες.
Στην ευόδωση αυτών των σχεδίων, υπάρχουν όμως δυο σημαντικοί παράγοντες που θα πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν. Ο ένας, είναι η μεγάλη ηλικία του Ραούλ, και ο άλλος η κακή υγεία του Τσάβες καθώς και η πιθανότητα να χάσει στις επόμενες εκλογές, τον Οκτώβρη του 2012 από τον ανερχόμενο Καπρίλες.
Συγκεκριμένα, ο Ραούλ έχει πατήσει τα 80 και είναι απίθανο να βρίσκεται στην εξουσία για περισσότερο από πέντε χρόνια. Επιπλέον, δεν φαίνεται κάποιος που να μπορεί να τον διαδεχτεί. Ο Φιντέλ κράτησε τα παιδιά του εκτός πολιτικής, ενώ κανένα από τα παιδιά του Ραούλ, αν και ενεργά, (ο γιός του είναι σύμβουλος εθνικής ασφάλειας και η κόρη του ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των gay), δεν κατέχουν θέσεις στην Κεντρική Επιτροπή του κόμματος. Επομένως το θέμα της διαδοχής παραμένει ανοιχτό, με τις όποιες απρόβλεπτες εξελίξεις.
Εξ αιτίας των πολύ στενών δεσμών της Κούβας με τη Βενεζουέλα, μια απώλεια του Τσάβες, είτε φυσική, είτε λόγω αντικατάστασής του στην Προεδρία, θα αποτελούσε μεγάλο πλήγμα για το νησί. Ο Καπρίλες είναι απίθανο να συνεχίσει με την ίδια ένταση την πολιτική του προκατόχου του, επομένως, η Κούβα σε μια τέτοια εξέλιξη θα βρισκόταν αρκετά απομονωμένη.
Και τέλος, αν και για πολλά χρόνια ανέγγιχτο, το θέμα του embargo από τις ΗΠΑ δεν θεωρείται πια ταμπού, ούτε από τους ίδιους τους κουβανούς εξόριστους. Μετά τις εκλογές, ο Ομπάμα, που κατά πάσα πιθανότητα θα επανεκλεγεί, προβλέπεται να το ανακινήσει και πιθανόν να το άρει. Μια τέτοια ενέργεια πρόκειται να έχει ανεξέλεγκτες επιδράσεις στην Κούβα, αν μη τι άλλο από την αθρόα προσέλευση εκατομμυρίων αμερικανών τουριστών.
Πάντως, για όσους ονειρεύονται μια βόλτα με τις παλιές αμερικάνικες sedan κατά μήκος της παραλιακής λεωφόρου Malecón, και μια περιήγηση στην Πλατεία της Επανάστασης με φόντο το τεράστιο πορτρέτο του Τσε, υπάρχει ακόμα καιρός…
Πηγή: cynical.blogspot. com
