ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ X7959
Rembrandt
Titus at his Desk, 1655
Oil on canvas
77 x 63 cm
Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam
St. 2
© Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam. Loan Museum Boijmans Van Beuningen Foundation / Photo: Studio Tromp, Rotterdam
Λονδίνο, της Dr. Georgia Toutziari- Stewart
Τα καλύτερά του έργα τα κράτησε για το τέλος ο διάσημος καλλιτέχνης Rembrandt (1606-1669), τουλάχιστον από ότι φαίνεται, και είναι αυτά τα ύστερα δημιουργήματά του ( αρχές δεκαετίας του 1650 μέχρι το θάνατό του το 1669) τα οποία εκθέτει η Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου στην μεγαλύτερη blockbuster έκθεσή της αυτή τη χρονιά. 90 αριστουργήματα έχει καταφέρει να συγκεντρώσει η έκθεση (που οργανώθηκε σε συνεργασία με το μουσείο Rijksmuseum, Αμστερνταμ) από την Ευρώπη και την Αμερική στα επτά δωμάτια της πτέρυγας Σένσμπουρι της Εθνικής Πινακοθήκης. Από την Εβραία Νύφη, Λουκρητία, το Μάθημα Ανατομίας και την H επιτροπή, από τις εικόνες του γιου του και τις ερωμένες του στις ανεξάντλητες βαθιές αυτοπροσωπογραφίες, ο Rembrandt πέτυχε που κανείς άλλος πριν δεν κατάφερε. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί άλλωστε ότι θα άλλαζε την πορεία της ζωγραφικής;
Από τα νιάτα του ο Rembrandt αψήφησε τις τάσεις της μόδας για να δημιουργήσει μοναδικά έργα. Τα τελευταία έργα του είναι αυτά όμως που απεικονίζουν τον άνθρωπο και τον καλλιτέχνη. Σε μεταγενέστερο χρόνο δημιούργησε ίσως τα πιο τολμηρά σχέδια, γκραβούρες και πίνακες ζωγραφικής. Ο ίδιος υπέστη ανατροπές της τύχης και προσωπικές τραγωδίες όπως ο θάνατος του γιου του και της γυναίκας του τίποτα δεν τον εμπόδισε όμως να προβεί σε νέες ζωγραφικές προκλήσεις.
Πέντε επιβλητικές αυτοπροσωπογραφίες του σε λάδι μεγάλων διαστάσεων (από το 1659 μέχρι το 1669) καλωσορίζουν τον επισκέπτη στο πρώτο δωμάτιο της έκθεσης που τιτλοφορείται ‘Αυτοέλεγχοs’. O Rembrandt έκανε περίπου 80 αυτοπροσωπογραφίες κατά τη διάρκεια της καριέρας του οι οποίες σπάνε κάθε ρεκόρ παρατήρησης των χαρακτηριστικών ενός καλλιτέχνη και των προσωπικών του διαδρομών. Τα πορτρέτα σε γενικές γραμμές ξεχειλίζουν από ανθρωπιά, αποτίνουν φόρο τιμής στην τέχνη του Van Dyke και Titian από τους οποίους έχει επηρεαστεί και βρίθουν από σύμβολα ρεαλισμού προκαλώντας το θεατή σε ένα προκλητικό διάλογο. Η αναγνωρίσιμη φιγούρα του Rembrandt στέκει λαμπρά μπροστά στο θεατή. Τον προσκαλεί θαρρεί κανείς να εξετάσεις με όλες τις δυνατές επιδράσεις του φωτός. Αυτό που παραδίδει ο Rembrandt και που το βλέπουμε σε όλα τα προτρέτα του εαυτού του στο πρώτο δωμάτιο της έκθεσης παραπέμπουν σε μια συμφωνία ανυπακοής στα δεδομένα της εποχής του.
Το δεύτερο δωμάτιο είναι αφιερωμένο στο ‘Φως’. Ένα μεγάλο μέρος της τέχνης του είναι συγκεντρωμένο στο χειρισμό του φωτός και της σκιάς για να δημιουργήσει δραματικά και συμβολικά εφέ. Οι πίνακες σε αυτό το χώρο είναι αφιερωμένοι στη βιβλική θεματολογία και τα χρώματά τους συντίθενται μαγικά σε μια τελική καλλιτεχνική ενορχήστρωση. Όμως τα σκούρα χρώματα και οι βιαστικές πινελιές του Rembrandt δεν ήταν πλέον της μόδας. Αυτό που ήθελε το Άμστερνταμ ήταν φωτεινά χρώματα και καθαρές γραμμές της Αναγεννησιακής περιόδου.
To Άμστερνταμ στα μέσα του 17ου αιώνα ήταν μεγάλο κέντρο εμπορίου και μόδας: χαλιά από την Τουρκία, γούνες από τη Ρωσία, πορσελάνες από την Κίνα και μυρωδικά από την Ινδία, με ντόπιες παραγωγές ασημικών και γυάλινων αντικειμένων διακοσμούσαν τα ράφια των Ολλανδικών μαγαζιών. Οι κριτικές δεν ήταν ιδιαίτερα θετικές σε αυτή τη φάση της ζωής του καλλιτέχνη που είχε αφενός μια εξαιρετική δεξιότητα στο χειρισμό του φωτός αφετέρου μια τολμηρή οπτική για το για το άσχημο (οι γυμνές τσιγκογραφίες της έκθεσης όχι ιδιαίτερα ελκυστικών γυναικών είναι κλασσικά δείγματα). Στα θέματά του, πάντα άπληστος για διαφορετικές πηγές δημιουργικής έμπνευσης, ο Rembrandt προσπάθησε να κατανοήσει και να αντιπροσωπεύει την ανθρωπότητα στη πιο βαθιά της πνοή. Η Αυτοπροσωπογραφία του με τους Δυο Κύκλους (1665-9), τραβάει το ενδιαφέρον του επισκέπτη στις καλλιτεχνικές του δεξιότητες. Οι δυο αινιγματικοί κύκλοι στο φόντο παραπέμπουν ίσως στην παραδοσιακό ισχυρισμό ότι η δυνατότητα να σχεδιάσει κανείς ένα τέλειο ελεύθερο κύκλο ήταν η τελική απόδειξη της ικανότητας ενός καλλιτέχνη. Ο Rembrandt φορώντας ένα λευκό καπελάκι που έχει ζωγραφιστεί με δυο-τρεις βιαστικές πινελιές, με το δεξί χέρι του μόλις να έχει μπλοκαριστεί μέσα στα ρούχα του και το αριστερό κρατώντας τις βούρτσες και τα παλέτα προτείνει μια απλή αναταραχή, Όπως προχωρούμε στην έκθεση, και μπαίνοντας στο τρίτο δωμάτιο με τίτλο ‘Εξομοίωση’, δέος προκαλεί Το Μάθημα Ανατομίας του Δρ Joan Deyman (c.1656), όπου φαίνονται μόνο τα χέρια του γιατρού που κάνει ανατομία του εγκεφάλου ενός εκτελεσμένου εγκληματία. Το πτώμα φαίνεται να επιμηκύνεται με τα πόδια να προεξέχουν από το βασικό πλάνο της εικόνας και η ανατριχιαστική σκηνή είναι εμπνευσμένη από κείμενα ανατομίας και απεικονίσεις του πεθαμένου Χριστού. Η χρονιά της επίτευξης αυτού του πίνακα ήταν επίσης η χρονιά που έβγαλε στο σφυρί συλλογές του για να πληρώσει χρέη. Το 1656 ο Rembrand μεταφέρει την ιδιοκτησία του σπιτιού του στο γιο του άλλα δυστυχώς τα οικονομικά του προβλήματα δεν λύθηκαν. Δύο χρόνια πριν η ερωμένη του (αποκλεισμένη από την εκκλησία για την σχέση της με τον Rembrand) γέννησε το παιδί του. Σ’ αυτό το τραγικό χρονικό διάστημα, ο Rembrandt δημιουργεί τα απίθανα πορτρέτα του γιου του Titus στο Γραφείο του (1656). Η διάσημη Εβραία Νύφη ακολουθεί δέκα χρόνια μετά (1665) άλλα εκτίθεται μαζι με τον γιο του Rembrandt στο τιτλοφορούμενο δωμάτιο ‘Οικειότητα’. Ίσως το πιο τρυφερό από όλα τα προτρέτα η Εβραία Νύφη απεικονίζει ένα ζευγάρι, έναν άνδρα και μια γυναίκα τα ονόματα των οποίων έχουν χαθεί αλλά η αγάπη του επιζεί. Ο επισκέπτης παρατηρεί τα γενναιόδωρα πρόσωπά τους αλλά ιδιαίτερα τη χειρονομία αγάπης – το χέρι του στο στήθος της, το δικό της απαλά να το καλύπτει. Ο πίνακας φαίνεται να υπερβαίνει την προσωπογραφία, με την εικόνα να γίνεται βωμός για προσκύνημα, πηγή έμπνευσης για την υπομονή την ταπεινότητα και την καλοσύνη .
Οι πίνακες των δύο τελευταίων δωματίων (Ενατένιση, Συμφιλίωση) αποτελούν μνημεία αληθείας. Είναι τόσο σκοτεινοί που κάνουν τον επισκέπτη να αισθάνεται ότι βλέπει αγίους και μάρτυρες ταπεινούς όσο το χρώμα. Από αυτούς μαθαίνουμε την αίσθηση της απέραντης μοναξιάς, της μοναδικής συντριβής και η σύνδεση του ζωγράφου με τον επισκέπτη είναι βαθιά και άμεση με μια αίσθηση οικειότητας βαθιά όπως όταν ο Ρέμπραντ ζωγραφίζει τον εαυτό του.
Μένει έκθαμβος ο επισκέπτης στη μαγεία που αναδύεται από την ικανότητα τούτου του καλλιτέχνη να ηρεμεί τον παρατηρητή του μέσω της τεράστιας κατανόησης των πιο βαθιών ανθρώπινων συναισθημάτων.Είναι ο Ρέμπραντ……
X7942
Rembrandt
Self Portrait with Two Circles, about 1665-9
Oil on canvas
114.3 x 94 cm
Kenwood House, The Iveagh Bequest, English Heritage, London
57
© English Heritage
X7905
Rembrandt
The Anatomy Lesson of Dr Joan Deyman, 1656
Oil on canvas
100 x 134 cm
© Amsterdam Museum (SA 7394)
X7910
Rembrandt
Portrait of a Couple as Isaac and Rebecca, known as ‘The Jewish Bride’, about 1665
Oil on canvas
121.5 x 166.5 cm
Rijksmuseum, on loan from the City of Amsterdam (A. van der Hoop Bequest)
© Rijksmuseum, Amsterdam (SK-C-216)