ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ Αν είστε ο τύπος που βρίσκει το μάτσο ποζάρισμα εντυπωσιακό, ο Βλαντιμίρ Πούτιν είναι ο άνθρωπός σας. Μάλιστα, πολλοί Αμερικανοί συντηρητικοί φαίνεται να θαυμάζουν αυτόν τον ισχυρό άντρα. “Αυτός είναι ηγέτης” δήλωσε με ενθουσιασμό ο Ρούντι Τζουλιάνι, πρώην δήμαρχος της Νέας Υόρκης, μόλις ο κ Πούτιν εισέβαλε στην Ουκρανία χωρίς δεύτερη συζήτηση ή σκέψη.
Αλλά ο κ. Πούτιν ποτέ δεν είχε τους πόρους για να υποστηρίξει την έπαρσή του. Η Ρωσία έχει μια οικονομία περίπου στο μέγεθος αυτής της Βραζιλίας. Και, όπως βλέπουμε τώρα, είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στην οικονομική κρίση – μια ευπάθεια που έχει πολλά να κάνει με τη φύση του καθεστώτος Πούτιν.
Ακραία μέτρα, δεν κατάφεραν παρά να σταθεροποιηθεί το ρούβλι
Για όσους δεν έχουν παρακολουθήσει: Το ρούβλι πέφτει σταδιακά από τον Αύγουστο, όταν ο πρόεδρος Πούτιν δέσμευσε ανοιχτά τα ρωσικά στρατεύματα στη σύγκρουση με την Ουκρανία. Πριν από λίγες εβδομάδες, ωστόσο, η πτώση μετατράπηκε σε βουτιά. Ακραία μέτρα, συμπεριλαμβανομένης μια τεράστιας αύξησης των επιτοκίων και πίεσης στις ιδιωτικές εταιρείες να σταματήσουν να διακρατούν δολάρια, δεν κατάφεραν παρά να σταθεροποιηθεί το ρούβλι πολύ χαμηλότερα από το προηγούμενο επίπεδο. Και όλες οι ενδείξεις είναι ότι η ρωσική οικονομία οδεύει προς μια άσχημη ύφεση.
Η γενεσιουργός αιτία των δυσκολιών της Ρωσίας είναι, φυσικά, η παγκόσμια βουτιά των τιμών του πετρελαίου, η οποία, με τη σειρά της, αντικατοπτρίζει παράγοντες – αυξανόμενη παραγωγή από σχιστόλιθο, εξασθένηση της ζήτησης από την Κίνα και άλλες οικονομίες – που δεν έχουν τίποτα να κάνουν με τον κ Πούτιν. Ήταν λογικό να επιφέρει ένα σοβαρό πλήγμα σε μια οικονομία που, όπως είπα, δεν έχει και πολλά που να θέλει ο υπόλοιπος κόσμος, εκτός από το πετρέλαιο. Οι κυρώσεις που επιβάλλονται στη Ρωσία για τη σύγκρουση στην Ουκρανία προσθέτουν στη ζημιά. Αλλά οι δυσκολίες της Ρωσίας είναι δυσανάλογες προς το μέγεθος του σοκ: Ενώ το πετρέλαιο έχει πράγματι βυθιστεί, το ρούβλι έχει βυθιστεί ακόμα περισσότερο και η ζημιά στη ρωσική οικονομία ξεπερνά κατά πολύ τον κλάδο του πετρελαίου. Γιατί;
Στην πραγματικότητα, δεν αποτελεί γρίφο – είναι μια ταινία που οι λάτρεις ταινιών για νομισματικές κρίσεις, όπως εγώ, έχουμε δει πολλές φορές στο παρελθόν: Αργεντινή 2002, Ινδονησία 1998, Μεξικό 1995, Χιλή 1982 και ο κατάλογος συνεχίζεται. Το είδος της κρίσης που αντιμετωπίζει η Ρωσία σήμερα είναι αυτό που συμβαίνει όταν χτυπιέται άσχημα μια οικονομία που είναι ευάλωτη λόγω μεγάλης κλίμακας δανεισμού από το εξωτερικό – ειδικά, μεγάλης κλίμακας δανεισμού από τον ιδιωτικό τομέα, με χρέη που εκφράζονται σε ξένο νόμισμα και όχι στο νόμισμα της οφειλέτριας χώρας.
Σε αυτή την περίπτωση, ένα δυσμενές σοκ, όπως η μείωση των εξαγωγών, μπορεί να ξεκινήσει ένα φαύλο κύκλο. Όταν το νόμισμα της χώρας πέφτει, οι ισολογισμοί των τοπικών επιχειρήσεων – οι οποίες έχουν περιουσιακά στοιχεία σε ρούβλια (ή πέσος ή ρουπίες), αλλά χρέη σε δολάρια ή ευρώ – καταρρέουν. Αυτό, με τη σειρά του, προκαλεί σοβαρές βλάβες στην εγχώρια οικονομία, υπονομεύοντας την εμπιστοσύνη και αυξάνοντας την πίεση στο νόμισμα ακόμη περισσότερο. Και η περίπτωση της Ρωσίας ταιριάζει γάντι.
Εκτός από ένα σημείο. Συνήθως, ο τρόπος που μια χώρα καταλήγει με υψηλό εξωτερικό χρέος είναι λόγω εμπορικών ελλειμμάτων, καθώς δανείζεται για να πληρώσει τις εισαγωγές. Αλλά η Ρωσία δεν έχει εμπορικά ελλείμματα. Αντιθέτως, έχει μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα, χάρη στις υψηλές τιμές του πετρελαίου. Γιατί, λοιπόν, δανείστηκε τόσα χρήματα και που πήγαν αυτά;
η ελίτ της Ρωσίας έχει συσσωρεύσει περιουσιακά στοιχεία εκτός της χώρας
Το δεύτερο ερώτημα απαντάται αν κάνετε μια βόλτα στο Mayfair του Λονδίνου ή (σε μικρότερο βαθμό) στο Upper East Side του Μανχάταν, ειδικά το βράδυ, παρατηρώντας τις σειρές των πολυτελών σκοτεινών κατοικιών – κατοικίες που ανήκουν, όπως προχωράμε σε Κινέζους πρίγκιπες, σεΐχηδες της Μέσης Ανατολής και Ρώσους ολιγάρχες. Βασικά, η ελίτ της Ρωσίας έχει συσσωρεύσει περιουσιακά στοιχεία εκτός της χώρας – τα πολυτελή ακίνητα είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα – και η άλλη όψη αυτής της συσσώρευσης είναι το αυξανόμενο το χρέος.
Πού βρίσκει όμως η ελίτ τόσα χρήματα; Η απάντηση, φυσικά, είναι ότι η Ρωσία του Πούτιν είναι μια ακραία εκδοχή του καπιταλισμού των ημέτερων, στην πραγματικότητα, μια κλεπτοκρατία στην οποία οι νομιμόφρονες έχουν προσβαση σε τεράστια ποσά για προσωπική τους χρήση. Όλα έμοιαζαν βιώσιμα όσο οι τιμές του πετρελαίου παρέμεναν υψηλές. Αλλά τώρα η φούσκα έχει σκάσει και η ίδια η διαφθορά που συντηρεί το καθεστώς Πούτιν έχει αφήσει τη Ρωσία σε δεινή θέση.
η Ρωσία θα προσπαθήσει να λύσει από μόνη της την παρεξήγηση, μεταξύ άλλων, με κανόνες για την πρόληψη φυγής κεφαλαίου από τη χώρα
Πως τελειώνει; Η τυπική απάντηση για μια χώρα στην κατάσταση της Ρωσίας είναι ένα πρόγραμμα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου που περιλαμβάνει δάνεια έκτακτης ανάγκης και ανοχή από τους πιστωτές σε αντάλλαγμα για μεταρρυθμίσεις. Προφανώς αυτό δεν πρόκειται να συμβεί εδώ, και η Ρωσία θα προσπαθήσει να λύσει από μόνη της την παρεξήγηση, μεταξύ άλλων, με κανόνες για την πρόληψη φυγής κεφαλαίου από τη χώρα – μια κλασική περίπτωση κλειδώματος της πόρτας του αχυρώνα αφού ο ολιγάρχης έχει φύγει.
Πρόκειται για πλήγμα για κ. Πούτιν. Και η στάση του, που εξέπεμπε ισχύ και έπαρση συνέβαλε στην καταστροφή. Ένα πιο ανοιχτό, υπεύθυνο καθεστώς – που ίσως δεν θα εντυπωσίαζε τόσο πολύ τον κ. Τζουλιάνι – θα ήταν λιγότερο διεφθαρμένο, θα είχε μάλλον χαμηλότερο χρέος, και θα ήταν σε καλύτερη θέση να επιβιώσει της πτώσης των τιμών του πετρελαίου. Τελικά αποδεικνύεται ότι οι μάτσο πόζες βλάπτουν σοβαρά την οικονομία.