ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ Γράφει ο Ματθαίος Γ. Σάρδης
Ψυχίατρος – ΚΕΕΛΠΝΟ
Κέντρο Υγείας Περιστερίου
Τί είναι άνοια;
Η άνοια είναι ένα σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από σταδιακή έκπτωση των διανοητικών ικανοτήτων του ατόμου. Ο ασθενής με άνοια παρουσιάζει προβλήματα σε πολλαπλά γνωστικά πεδία, όπως στη συγκέντρωση, το λόγο, την οπτική αντίληψη του χώρου, τις εκτελεστικές λειτουργίες και όχι αποκλειστικά στη μνήμη με αποτέλεσμα να προκαλούνται ποικίλες δυσκολίες καθημερινή επαγγελματική και κοινωνική του ζωή.
Ποια είναι τα συχνότερα αίτια;
Η συχνότερη αιτία άνοιας είναι η νόσος του Alzheimer, η οποία ευθύνεται τουλάχιστον για το 50% των περιπτώσεων άνοιας, αλλά για το υπόλοιπο 50% ευθύνονται πάνω από 100 διαφορετικές νόσοι, με επικρατέστερη την αγγειακή άνοια.
Πόσο συχνή είναι;
Υπολογίζεται ότι 17-25 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως πάσχουν από άνοια, ενώ στην Ελλάδα ο αριθμός αυτός υπολογίζεται στους 140-160000 ανθρώπους. Η συχνότητα της άνοιας είναι περίπου 1% έως την ηλικία των 65 ετών, με το ποσοστό όμως να διπλασιάζεται ανά 5ετία μετά από αυτή την ηλικία, με αποτέλεσμα η συχνότητα της νόσου σε άτομα μετά τα 85 έτη να είναι πάνω από 30%. Συνεπώς δεν είναι η συχνότητα της νόσου που έχει αυξηθεί, αλλά η αύξηση κατά μέσο όρο του προσδόκιμου επιβίωσης, ειδικά σε ένα πληθυσμό όπως τον ελληνικό που αποτελείται σε ποσοστό 18,5% από ηλικιωμένους, που έχει επιφέρει τον αυξημένο αριθμό πασχόντων από τη νόσο τις τελευταίες δεκαετίες.
Κληρονομείται;
Στη συχνότερη μορφή της νόσου που εκδηλώνεται μετά τα 65 έτη (σποραδική), η πιθανότητα ένας συγγενής πρώτου βαθμού του πάσχοντος να εμφανίσει και ο ίδιος τη νόσο αυξάνεται 3 με 4 φορές, δηλαδή έχει μια κληρονομικότητα παρόμοια με το Σακχαρώδη Διαβήτη και τη Στεφανιαία νόσο. Μόνο στις εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις πρώιμης έναρξης της νόσου (περίπου 1% του συνόλου των περιπτώσεων της άνοιας) υπάρχει σημαντική κληρονομική επιβάρυνση (με επικρατούντα αυτοσωμικό τρόπο).
Πως γίνεται η διάγνωση;
Η διάγνωση της άνοια εξακολουθεί να γίνεται κατ’ εξοχήν κλινικά με τη λήψη του ιστορικού, τη σωματική και νευρολογική εξέταση και την αξιολόγηση της γνωστικής και ψυχικής κατάστασης του ασθενούς. Οι απεικονιστικές μέθοδοι (αξονική ή μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου) αποτελούν σημαντική συμπληρωματική εξέταση για τον αποκλεισμό αναστρέψιμών αιτίων της άνοιας και τη διάγνωση του τύπου της.
Ποια είναι τα πρώτα συμπτώματα;
Τα πρώτα συμπτώματα της άνοιας συνήθως παρουσιάζονται με έκπτωση της πρόσφατης μνήμης και εκδηλώνονται με επανάληψη ερωτήσεων ή ιστοριών, αδυναμία εύρεσης αντικειμένων καθημερινής χρήσης που προκαλεί μεγάλη αναστάτωση, με διαταραχές στη συγκέντρωση και στο λόγο όπως η δυσκολία στην εύρεση της κατάλληλης λέξης και αποπροσανατολισμό καταρχήν στο χρόνο. Η μη ειδική φύση αυτών των συμπτωμάτων, συχνά οδηγεί το περιβάλλον του ασθενούς στο να τα αποδίδει στην ηλικία, το άγχος ή στην κακή διάθεση του, με αποτέλεσμα την καθυστερημένη προσφυγή σε ειδικό, όταν η νόσος έχει ήδη προχωρήσει.
Υπάρχουν άλλα συμπτώματα εκτός των γνωστικών;
Εκτός από τα γνωστικά συμπτώματα, στην πορεία της νόσου, οι ασθενείς με άνοια συνήθως εκδηλώνουν μια σειρά από διαταραχές συμπεριφοράς (νευροψυχιατρικά συμπτώματα) όπως ανησυχία, λεκτική και φυσική επιθετικότητα, άσκοπη περιπλάνηση, ιδέες δίωξης ή κλοπής, απάθεια, διαταραχές ύπνου και όρεξης οι οποίες επιβαρύνουν τόσο τους ίδιους λειτουργικά όσο και τους φροντιστές τους ψυχολογικά και χρήζουν ειδικής αντιμετώπισης.
Ποια είναι η πρόγνωση;
Υπάρχει μεγάλη ετερογένεια στην εξέλιξη της νόσου, με αποτέλεσμα να είναι εξαιρετικά δύσκολη μια ασφαλής πρόβλεψη της κλινικής της πορείας από τους ειδικούς. Έτσι υπάρχουν ασθενείς που σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα διανύουν όλες τις φάσεις της νόσου και αποβιώνουν μέσα σε λίγους μήνες έως 1 χρόνο και άλλοι στους οποίους η νόσος εξελίσσεται βραδέως και αποβιώνουν σε χρόνο μεγαλύτερο της 10ετίας (έως και 20 χρόνια).
Είναι δυνατή η πρόληψη;
Δυστυχώς δεν υπάρχουν φάρμακα που να προλαμβάνουν την άνοια. Έχει όμως αποδειχθεί ότι οι καρδιαγγειακοί παράγοντες κινδύνου (κάπνισμα, υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, διαβήτης), αποτελούν ανεξάρτητους παράγοντες κινδύνου ανάπτυξης άνοιας. Γι αυτό και η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής με ρύθμιση αυτών των παραγόντων και τακτική φυσική αλλά και πνευματική άσκηση μέσω της ενασχόλησης με συνήθεις δραστηριότητες καθημερινότητας, μειώνει την πιθανότητα να εμφανίσει κανείς άνοια.
Υπάρχει θεραπεία;
Οι διαθέσιμες θεραπείες για την άνοια συνίστανται σε φαρμακευτικές και μη. Η φαρμακευτική θεραπεία είναι συμπτωματική και στοχεύει στην επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου με αντιανοϊκά φάρμακα και τη μείωση της έντασης των νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων με χαμηλές δόσεις αντιψυχωτικών και αντικαταθλιπτικών φαρμάκων.
Το βέλτιστο είναι τα φάρμακα να συνδυάζονται με τις μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις που απευθύνονται τόσο στους ίδιους τους ασθενείς όσο και στους φροντιστές τους στις οποίες περιλαμβάνονται γνωστικές, εργοθεραπευτικές, μουσικοθεραπευτικές και άλλες εξειδικευμένες παρεμβάσεις.