Τι είναι η ενδομητρίωση και ποια η αντιμετώπισή της

Του Αλέξανδρου Ντάλτα

Χειρουργού Μαιευτήρα Γυναικολόγου
Κέντρο Υγείας Περιστερίου -ΚΕΕΛΠΝΟ

Είναι μία καλοήθης πάθηση όπου αφορά το 10% του γυναικείου πληθυσμού ή 1 στις 10 γυναίκες, κατά την οποία τα κύτταρα του ενδομητρίου (η εσωτερική “επένδυση” της μήτρας) αναπτύσσονται εκτός μήτρας, συνήθως γύρω από τη μήτρα όπως ωοθήκες, σάλπιγγες, έντερο, περιτόναιο, ουροδόχο κύστη, ορθοκολπικό διάφραγμα αλλά σπανιότερα και σε άλλα σημεία η όργανα όπως πνεύμονες, εγκέφαλος κ.τ.λ. 

Συμπτώματα και μηχανισμός δράσης:

Οι ενδομητριωτικές εστίες περιέχουν κύτταρα του ενδομητρίου και συμπεριφέρονται όπως και αυτά. Υπό την επίδραση των γυναικείων ορμονών, παράγουν μικρές ποσότητες αίματος. Με τη πάροδο του χρόνου και ανάλογα με το σημείο εντοπισμού θα έχουμε συμπτώματα ή όχι και απώτερες συνέπειες που μπορεί να είναι από πολύ ήπιες, έως και πολύ σοβαρές. Οι συνέπειες αυτές έχουν σχέση με τη γονιμότητα, την ποιότητα ζωής και τη σεξουαλική ζωή των γυναικών. Η βαρύτητα της νόσου εξαρτάται από το στάδιο. Υπάρχουν τέσσερα στάδια και η κατηγοριοποίηση γίνεται μόνο με χειρουργικό τρόπο. Το 4^ο στάδιο είναι και η πιο βαριά μορφή της νόσου. Όπως αναφέρθηκε ανωτέρω η πιο συχνή εμφάνιση είναι στα όργανα πέριξ της μήτρας.

Για την παθογένεση της ενδομητρίωσης υπάρχουν πολλές θεωρίες όπως η κληρονομική προδιάθεση, ανοσολογικοί, βιοχημικοί, περιβαλλοντικοί παράγοντες κτλ. Από τις πιο γνωστές θεωρίες ανάπτυξης της ενδομητρίωσης είναι αυτή της μετανάστευσης μέσω διασποράς των κυττάρων του ενδομητρίου από τις σάλπιγγες στο περιτόναιο ή τα κοιλιακά όργανα. Υπάρχουν οι θεωρίες μετανάστευσης δια των αιμοφόρων αγγείων, της λέμφου κτλ. Ο μέσος όρος ηλικίας εμφάνισης είναι το 20^ο ή 22^ο έτος. Αυτό έχει σημασία στη λήψη του ιστορικού της γυναίκας.

Υπάρχουν και άλλες θεωρίες όπως:

• Η θεωρεία εμβρυονικών κυττάρων
• Ιατρογενής εμφύτευση μετά από γυναικείες επεμβάσεις

Παράγοντες κινδύνου είναι:

Άτοκες γυναίκες

Κληρονομικότητα

Λοιμώξεις γυναικείας πυέλου

Ανατομικές ανωμαλίες της μήτρας

Oι επικρατέστερες εντοπίσεις της ενδομητρίωσης

Ωοθηκική Ενδομητρίωση: Στην Ελλάδα αφορά την ποιο συχνή εμφάνιση. Συνήθως είναι ασυμπτωματική μορφή. Ανακαλύπτετε τυχαία κατά τη διενέργεια ενός γυναικείου υπερηχογραφήματος και μετά από έλεγχο για γυναικεία υπογονιμότητα.

Η μορφή αυτή μπορεί να αφορά μικρά μαύρα στίγματα εκτός ή εντός της ωοθήκης, ή με τη μορφή κυστικών μορφωμάτων, που μπορεί να φτάσουν έως και τα 10 cm. Μπορεί να εντοπιστούν σαν μονήρεις ή πολλαπλές κύστες, να αφορά τη μία η της δύο ωοθήκες. Ονομάζονται «σοκολατοειδές» λόγο του περιεχομένου ή ενδομητριωσικές κύστεις

Εικόνα 2.: Ενδομητρίωμα ωοθήκης

Σαλπιγγική ενδομητρίωση: Συνήθως εντοπίζεται κατά τη διενέργεια διαγνωστικής ή επεμβατικής λαπαροσκόπησης ή λαπαροτομίας, που αφορά κάποιο άλλο κοιλιακό όργανο. Μακροσκοπικά διακρίνονται μαύρα στίγματα ή πολλαπλές συμφύσεις των σαλπίγγων με της ωοθήκες, το κοιλιακό τοίχωμα, έντερο κτλ. Αποτελεί αίτιο υπογονιμότητας. Συνήθως είναι ασυμπτωματική (Εικόνα 3).

Περιτοναϊκή ενδομητρίωση: Η διάγνωση της συγκεκριμένης μορφής νόσου γίνεται τυχαία κατά τη διενέργεια μιας επεμβατικής λαπαροτομίας ή διαγνωστικής λαπαροσκόπησης που γίνεται για άλλη πάθηση ή για διαγνωστικούς λόγους. Οι εμφυτεύσεις έχουν την εικόνα των καφέ-ειδών, κόκκινων ή λευκών κηλίδων στην επιφάνεια του περιτοναίου γύρω από τη μήτρα, τις ωοθήκες, την ουροδόχο κύστη, στο τοίχωμα της ελάσσονος πυέλου κτλ. 

Εικόνα 3.: Ενδομητρίωση περιτοναίου

και σάλπιγγας

Οι γυναίκες με υπογονιμότητα έχουν συχνότερη εμφάνιση της συγκεκριμένης μορφής νόσου.

Οπισθοπεριτοναϊκή εντόπιση: Είναι η πιο σοβαρή μορφή, συνήθως συμπτωματική. Εντοπίζεται στην οπίσθια επιφάνεια του περιτόναιου (είναι το πέταλο που καλύπτει το εσωτερικό των κοιλιακών τοιχωμάτων και της πυέλου). Είναι ένα από τα αίτια του γυναικείου χρόνιου πυελικού άλγους. Συνοδεύεται με ανατομικές διαταραχές της περιοχής, άλγος κατά τη διάρκεια της περιόδου, όπου μπορεί να πονάνε και εκτός εμμήνου ρύσεως, κατά τη διάρκεια των σεξουαλικών επαφών, ούρησης, εντερικών κενώσεων, κτλ. Μερικές φορές αυτή η μορφή μπορεί να γίνει αντιληπτή με την απλή γυναικολογική εξέταση, όπου ψηλαφιόνται μικροί όζοι, ογκίδια, σκληρίες κτλ.

Η διάγνωση γίνεται: α) με το ιστορικό, (συμπτώματα) β) κλινική εξέταση: ψηλάφηση από το κόλπο, ή ορθό γ) διακολπικό ή διορθικό υπερηχογράφημα δ) μαγνητική τομογραφία ε) διαγνωστική λαπαροσκόπηση.

Συμπτώματα: O πόνος είναι το κυριότερο αίτιο που αναγκάζει τη γυναίκα να απευθυνθεί στον ειδικό. Αφορά τον πόνο λίγο πριν ή κατά τη διάρκεια της περιόδου, αλλά και χρόνιο άλγος υπογαστρίου η της πυέλου της γυναίκας. Άλλη μορφή πόνου είναι η δυσπαρεύνια (πόνος κατά τη σεξουαλική επαφή). Σπάνια μπορεί να εμφανιστεί μικρή ποσότητα αίματος κατά την ούρηση ή εντερικές κενώσεις. Άλλο σύμπτωμα μπορεί να είναι και οι μηνομητρορραγίες (ακανόνιστη αιμορραγία ή έμμηνος ρήση με αυξημένη ποσότητα αίματος ή/και αιμορραγίες μεταξύ των περιόδων).

Υπογονιμότητα: Μια στις τρεις γυναίκες με ενδομητρίωση εμφανίζει υπογονιμότητα. Είναι από τους κυριότερους λόγους που κάνει τις γυναίκες να ζητήσουν βοήθεια από τον ειδικό. Όσο πιο βαριά μορφή έχει η νόσος, τόσο πιο δύσκολή γίνεται η σύλληψη ενός εμβρύου.

Μη ειδικά συμπτώματα: διάρροιες, δυσκοιλιότητα, ναυτίες κτλ.

Διάγνωση Ενδομητρίωσης :

Α)Ιστορικό και κλινική εξέταση της γυναίκας.

Β)Απεικονιστικές μέθοδοι: διαγνωστικό η διορθικό υπερηχογράφημα, μαγνητική τομογραφία, η αξονική τομογραφία.

Γ)Από την εξέταση αίματος υπάρχει ένας βιοχημικός δείκτης: Ca-125 μη ειδικός που συνήθως χρησιμοποιείται σαν καρκινικός δείκτης. Συνήθως εμφανίζεται με διπλάσιες ή τριπλάσιες τιμές από το φυσιολογικό.

Δ)Η πιο αξιόπιστη μέθοδος είναι η Διαγνωστική λαπαροσκόπηση. Παρέχει την δυνατότητα άμεσης επισκόπησης του χώρου μέσω κάμερας, τη δυνατότητα λήψης βιοψιών και εν κατακλείδι την δυνατότητα άμεσης χειρουργικής θεραπείας.

Θεραπεία Ενδομητρίωσης:

1. Ορμονοθεραπεία – Φαρμακευτική

Αντισυλληπτικά δισκία

Ενέσιμα σκευάσματα που προκαλούν τεχνική εμμηνόπαυση για μερικούς μήνες.

Παυσίπονα αντιφλεγμονώδη

2. Χειρουργική

Περιλαμβάνει: Την λαπαροτομία (ανοιχτή επέμβαση), ρομποτική επέμβαση και τέλος λαπαροσκοπική αφαίρεση των κύστεων, των εστιών ενδομητρίωσης, την διαθερμική καταστροφή εμφυτεύσεων περιτοναίου. Η συγκεκριμένη μέθοδος θεωρείτε σαν επέμβαση επιλογής γιατί οι περισσότερες γυναίκες είναι άτοκες και ο μετεγχειρητικός πόνος λιγότερος. Τις περισσότερες φορές γίνεται συνδυασμός φαρμακευτικής και χειρουργικής μεθόδου. Ο κίνδυνος υποτροπής είναι γύρω στο 10%. Μετά την εμμηνόπαυση η νόσος υποχωρεί.