Newsroom Κάθε χρόνο, από το Δεκέμβριο μέχρι τον Απρίλιο είναι η εποχή της έξαρσης για τις ιογενείς λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος, με τη σημαντικότερη από αυτές να είναι η γρίπη. Οι ασθενείς με γρίπη παρουσιάζουν γενικά συμπτώματα που μπορεί να μοιάζουν με αυτά άλλων αναπνευστικών ιώσεων, αλλά έχουν πιο θορυβώδη έναρξη και πολλές φορές είναι σοβαρότερα. Κατά την περίοδο της γρίπης, τα ιδιωτικά ιατρεία αλλά και τα εξωτερικά ιατρεία, τα τμήματα επειγόντων περιστατικών, οι κλινικές και οι μονάδες εντατικής θεραπείας των νοσοκομείων επιβαρύνονται με μεγάλο αριθμό ασθενών που έχει ανάγκη διάγνωσης και θεραπείας. Η γρίπη λοιπόν απαιτεί ειδική, γρήγορη και αξιόπιστη διάγνωση, αφού συχνά συνοδεύεται από σοβαρές κλινικές επιπλοκές, που σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις μπορεί να έχουν δυσμενή πορεία και να οδηγήσουν σε θάνατο.
Η πορεία και η έκβαση των ασθενών με γρίπη έχει σχέση με τη γενική κατάσταση της υγείας τους. Κάποιοι ασθενείς εμφανίζουν προδιαθεσικούς παράγοντες για εκδήλωση σοβαρής νόσησης και αυξημένη πιθανότητα νοσηλείας σε νοσοκομείο. Τέτοιοι παράγοντες κινδύνου είναι η εγκυμοσύνη (ιδιαίτερα στο 2ο και 3ο τρίμηνο της), τα χρόνια νοσήματα του αναπνευστικού συστήματος (όπως άσθμα και χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια), τα χρόνια καρδιαγγειακά νοσήματα (όπως η καρδιακή ανεπάρκεια), μεταβολικές διαταραχές (όπως ο σακχαρώδης διαβήτης ή η παθολογική παχυσαρκία με δείκτη μάζας σώματος ≥ 40kgm/m2), χρόνιες νεφρικές ή ηπατικές νόσοι, χρόνιες νευρολογικές παθήσεις, παθήσεις που προκαλούν μειωμένη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος (όπως καρκίνος, λήψη χημειοθεραπευτικών/ ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων, HIV λοίμωξη) και ηλικία μεγαλύτερη των 65 ετών. Οι ασθενείς που ανήκουν στις παραπάνω ομάδες υψηλού κινδύνου μπορεί να εμφανίσουν ταχεία επιδείνωση της λοίμωξης και σοβαρές επιπλοκές. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να είμαστε ενήμεροι για την έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων της γρίπης, όπως αιφνίδια έναρξη έντονων συμπτωμάτων (υψηλός πυρετός, έντονη κόπωση και μυαλγίες, πονοκέφαλος, βήχας) που συνιστούν αναγκαιότητα άμεσης ιατρικής αξιολόγησης, κατάλληλης διάγνωσης και ιατρικής παρακολούθησης. Επίσης, αυξημένο κίνδυνο νόσησης από γρίπη ή επιπλοκών παρουσιάζουν παιδιά που παίρνουν ασπιρίνη για μεγάλα διαστήματα, κλειστοί πληθυσμοί (νεοσύλλεκτοι στρατιώτες/αστυνομικοί, εσωτερικοί μαθητές, τρόφιμοι ή προσωπικό ιδρυμάτων κ.ά.) και εργαζόμενοι σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας (ιατρονοσηλευτικό και λοιπό προσωπικό). Σχετικά με την έκταση των σοβαρών κρουσμάτων γρίπης στη χώρα μας, κατά την εποχική γρίπη της προηγούμενης χρονιάς 2013-2014 καταγράφηκαν 338 ασθενείς με εργαστηριακά επιβεβαιωμένη γρίπη που νοσηλεύθηκαν σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας και από αυτούς οι 145 έχασαν τελικά τη ζωή τους.
Η διάγνωση της γρίπης γίνεται τόσο με ταχείες μεθόδους, όσο και με ειδικές μοριακές εξετάσεις, που απαιτούν πιο εξειδικευμένα εργαστήρια. Οι διαγνωστικές εξετάσεις της γρίπης επιτρέπουν την άμεση λήψη διαγνωστικών και θεραπευτικών αποφάσεων για τον ασθενή, όπως είναι η λήψη αντιϊκών φαρμάκων ή η διακοπή των αντιβιοτικών. Η έγκαιρη διάγνωση της γρίπης επιτρέπει επίσης την αποφυγή ειδικών διαγνωστικών παρεμβάσεων και τη μείωση της παραμονής του ασθενούς στα τμήματα επειγόντων του νοσοκομείου. Σε καμία περίπτωση πάντως, η αναμονή των αποτελεσμάτων της ειδικής εργαστηριακής εξέτασης δεν πρέπει να καθυστερεί την λήψη προφυλακτικών μέτρων ή την έναρξη αντιιϊκής αγωγής, ιδιαίτερα σε ασθενείς με βαριά συμπτωματολογία ή σε ασθενείς με προδιαθεσικούς παράγοντες, εάν πιθανολογείται λοίμωξη από τον ιό της γρίπης. Επιπρόσθετα, η έγκαιρη χορήγηση αντιιϊκής θεραπείας προλαμβάνει επιπλοκές που σε κάποιες περιπτώσεις απαιτούν νοσηλεία σε μονάδες εντατικής θεραπείας ή και δυσμενή κατάληξη για τον ασθενή. Στα πλαίσια αυτά, και περισσότερο στη χώρα μας, λόγω της οικονομικής κρίσης που δεν επιτρέπει περιττή απώλεια εργατοωρών και σπατάλη πόρων, είναι πολύτιμη η συμβολή του εργαστηρίου για την έγκαιρη διάγνωση της γρίπης αλλά και του κλινικού γιατρού, για τη χορήγηση της κατάλληλης θεραπείας και την αποφυγή επιπλοκών από τη γρίπη.
Πέρα από την ειδική διάγνωση και αντιμετώπιση της γρίπης, το σημαντικότερο ρόλο διαδραματίζουν τα μέτρα πρόληψης της γρίπης. Σημαντικό όπλο πρόληψης είναι ο εμβολιασμός, με το αντιγριπικό εμβόλιο, των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού και του ιατρονοσηλευτικου προσωπικού. Δυστυχώς, όμως, για κάποιες χρονιές όπως η φετινή, επικρατούν τύποι ιών γρίπης που δεν περιλαμβάνονται επαρκώς στο εμβόλιο, με συνέπεια η αποτελεσματικότητά του να θεωρείται ελαττωμένη, σε σχέση με άλλες χρονιές. Για το λόγο αυτό, σύμφωνα και με τις συστάσεις του ΚΕΕΛΠΝΟ, θα πρέπει να δίνεται ακόμη μεγαλύτερη έμφαση στη σχολαστική τήρηση των μέτρων ατομικής και κοινωνικής αναπνευστικής υγιεινής, όπως είναι η τήρηση των βασικών προφυλάξεων για τη μετάδοση της γρίπης (καλός αερισμός των χώρων, αποφυγή συνωστισμού, καλό πλύσιμο των χεριών, κάλυψη του βήχα ή του φτερνίσματος κ.ά.). Είναι σημαντική επίσης η οικειοθελής απομόνωση (π.χ. από το σχολείο και την εργασία) των ατόμων που έχουν συμπτώματα γρίπης για την αποφυγή μετάδοσης του ιού.
Τι συμβαίνει όμως φέτος με τη γρίπη και ποιες οι διαφορές σε σύγκριση με τις προηγούμενες χρονιές; Σύμφωνα με τα πρόσφατα δεδομένα επιτήρησης του ΚΕΕΛΠΝΟ, ξεκίνησε το κύμα εποχικής γρίπης και αναμένεται να έχει διάρκεια περίπου 3 μήνες (Ιανουάριο μέχρι Μάρτιο). Αναμένεται μάλιστα αυξητική τάση των κρουσμάτων της εποχικής γρίπης τις αμέσως επόμενες βδομάδες. Στη φετινή περίοδο, αντίθετα με την περσινή, φαίνεται να επικρατεί, τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε βορειότερες χώρες που το ενδημικό κύμα της γρίπης βρίσκεται πιο μπροστά, ο ιός της γρίπης τύπου Α(Η3Ν2). Το φετινό στέλεχος της γρίπης Α(Η3Ν2) παρουσιάζει μάλιστα μικρές αντιγονικές μεταβολές (drifts) σε σχέση με τον ιό Α(Η3Ν2) παλαιότερων ετών, ο οποίος και περιέχεται στο διαθέσιμο για φέτος αντιγριπικό εμβόλιο, με συνέπεια το εμβόλιο να μην παρέχει πολύ αποτελεσματική προστασία.
Στη φετινή λοιπόν περίοδο επικρατεί ο ιός της γρίπης τύπου Α(Η3Ν2), ο οποίος είναι αντιγονικά τροποποιημένος σε σχέση με αυτούς που κυκλοφορούσαν παλαιότερα. Ο ιός Η3Ν2 μάλιστα, έχει προκαλέσει >95% των περιστατικών γρίπης που καταγράφονται από το Κέντρο Ελέγχου Λοιμώξεων (CDC) στις ΗΠΑ. Η γρίπη από τους ιούς Α(Η3Ν2) είναι γενικά βαρύτερη από αυτή που προκαλείται από τους ιούς Α(Η1Ν1) και αυτό παρατηρείται ιδιαίτερα σε άτομα >65 ετών όπως και στα πολύ μικρά παιδιά. Χαρακτηριστικό της ενδημικής έξαρσης φέτος είναι ότι στις ΗΠΑ, οι νοσηλείες από γρίπη την τελευταία εβδομάδα του 2014 ήταν περίπου 40% αυξημένες σε σχέση με την ίδια εβδομάδα του 2013, οπότε επικρατούσαν οι ιοί Α(Η1Ν1). Όπως αναμενόταν, μεταξύ των ασθενών >65 ετών οι νοσηλείες φέτος είναι αναλογικά πολύ υψηλότερες, περίπου τριπλάσιες, στις ΗΠΑ σε σχέση με τις περυσινές. Συνολικά λοιπόν, από τα δεδομένα που ήδη καταγράφονται, αναμένεται και για τη χώρα μας ότι η φετινή ενδημική περίοδος της γρίπης θα είναι ιδιαίτερα έντονη και θα σχετίζεται με την επικράτηση του νέου στελέχους της γίπης Η3Ν2.
Καθώς τα στελέχη της γρίπης Η3Ν2 που κυκλοφορούν φέτος έχουν διαφορές με αυτούς του εμβολίου, η ικανότητα προστασίας από τη γρίπη που παρέχει το εμβόλιο αναμένεται να είναι μειωμένη. Η πιθανότητα προστασίας από τη γρίπη που παρέχει το εμβόλιο εξαρτάται γενικά από δύο παράγοντες: τα χαρακτηριστικά του ατόμου (όπως ηλικία και γενική υγεία) και το ποσοστό ομοιότητας των ιών του εμβολίου με αυτούς που κυκλοφορούν. Πρέπει πάντως να επισημανθεί ότι το αντιγριπικό εμβόλιο συνεχίζει να αποτελεί αποτελεσματικό τρόπο πρόληψης της γρίπης: καλύπτει τα στελέχη γρίπης Α(Η1Ν1)pdm09, τα στελέχη γρίπης τύπου Β και πιθανώς προστατεύει από σοβαρές νόσους ακόμη και από το διαφοροποιημένο στέλεχος Α(Η3Ν2), μέσω διασταυρούμενων αντιδράσεων των παραγόμενων αντισωμάτων. Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι πολλές χρονιές παρατηρούνται δύο κύματα εποχικής γρίπης, με το δεύτερο να προκαλείται συχνά από ιούς γρίπης τύπου Β. Ας σημειώσουμε ότι στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και Βορείου Αμερικής, ήδη στις αρχές Νοεμβρίου 2014 είχαν εμβολιαστεί 40% των ανθρώπων, ποσοστό που εκεί θεωρήθηκε χαμηλό, για την Ελλάδα όμως δεν έγινε ποτέ εφικτό.
Οι ασθενείς που ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου θα πρέπει να επισκέπτονται το γιατρό τους όταν εμφανίσουν συμπτώματα γρίπης. Ιδιαίτερα για τις ευπαθείς αυτές ομάδες του πληθυσμού, η έγκαιρη αντιμετώπιση της γρίπης με την χορήγηση της ειδικής φαρμακευτικής αγωγής, μπορεί να μειώσει τη διάρκεια της λοίμωξης αλλά και να προλάβει την ανάπτυξη σοβαρών επιπλοκών. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου Λοιμώξεων, το CDC, αλλά και το ΚΕΕΛΠΝΟ, συνιστούν επίσης τη χορήγηση αντιϊικών και σε μη-υψηλού κινδύνου ασθενείς που νοσούν με σοβαρά συμπτώματα. Θα πρέπει να γίνει συνείδηση ότι η γρίπη αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα Δημόσιας Υγείας που κάθε χρόνο με μικρότερη ή μεγαλύτερη ένταση θα μας απασχολεί. Εκατοντάδες ζωές χάνονται κάθε χρόνο, ενώ παράλληλα οι οικονομικές επιπτώσεις από τη γρίπη επιβαρύνουν τόσο το Σύστημα Υγείας της χώρας μας όσο και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
Αθανάσιος Τσακρής
Καθηγητής Μικροβιολογίας, Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών
Πηγή:officiel