ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ Κατά τα δύο πρώτα χρόνια του ως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τον έχουν επανειλημμένα υπονομεύσει χώρες που πετούν το μπαλάκι στις Βρυξέλλες σχετικά με τις τοξικές αποφάσεις για αμφιλεγόμενα θέματα, όπως τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και φυτοφάρμακα. Ο Γιούνκερ ετοιμάζεται να απαντήσει. Την επόμενη εβδομάδα, αναμένεται να ξεκινήσει την αναμόρφωση της σκοτεινής και δυσλειτουργικής διαδικασίας λήψης αποφάσεων, η οποία επιτρέπει στις χώρες να επιβαρύνουν την Επιτροπή με την τελική απόφαση σε κρίσιμες αλλά δυνητικά αντιλαϊκές πολιτικές. Στόχος του, να αναμορφώσει τη λεγόμενη διαδικασία “επιτροπολογίας” και να αναγκάσει τις εθνικές κυβερνήσεις να αναλάβουν την ευθύνη για τις αποφάσεις που λαμβάνονται στις Βρυξέλλες.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς γίνεται η νομοθετική διαδικασία της ΕΕ θα πραγματοποιηθεί τον επόμενο μήνα, όταν οι ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει να αποφασίσουν αν θα επιτρέψουν τις γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες. Οι χώρες δεν μπόρεσαν να καταλήξουν σε ετυμηγορία. Εάν αποτύχουν να συμφωνήσουν το Μάρτιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αναγκαστεί να λάβει την απόφαση, αφήνοντας τον Γιούνκερ, για άλλη μια φορά, να αναλάβει την ευθύνη.
Ο Γιούνκερ εξέφρασε την απογοήτευσή του για τη διαδικασία χάραξης πολιτικής της ΕΕ στο διάγγελμά του τον Σεπτέμβριο. “Δεν είναι σωστό όταν οι χώρες της ΕΕ δεν μπορούν να αποφασίζουν μεταξύ τους … η Επιτροπή να είναι υποχρεωμένη από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να λάβει μια απόφαση”, είπε. “Γι’ αυτό και θα αλλάξουν οι κανόνες αυτοί – γιατί αυτό δεν είναι δημοκρατία”. Εξέφρασε επίσης φόβους ότι το μπλοκ είχε πέσει σε μια “υπαρξιακή κρίση” και κατηγόρησε τις χώρες-μέλη ότι ποτέ δεν ήταν “τόσο αποδυναμωμένες από τις δυνάμεις του λαϊκισμού και δεν είχαν παραλύσει από τον κίνδυνο της ήττας στις επόμενες εκλογές”.
Ο θυμός του με τα κράτη-μέλη “έβραζε” από το καλοκαίρι. Έχοντας απηυδήσει με τα διαρκή παράπονα της Γαλλίας και της Γερμανίας για την εμπορική πολιτική της ΕΕ, έριξε την ευθύνη για την επικύρωση μιας εμπορικής συμφωνίας- ορόσημο με τον Καναδά σε 38 εθνικά και περιφερειακά κοινοβούλια του μπλοκ. Ήταν μια στρατηγική υψηλού κινδύνου, και η συμφωνία παραλίγο να καταρρεύσει, όταν η βελγική περιφέρεια της Βαλλονίας έφερε αντιρρήσεις τρεις μήνες αργότερα.
Σταματήστε να πετάτε το μπαλάκι
Ο Γιούνκερ θέλει να αλλάξει τον τρόπο που λαμβάνονται οι αποφάσεις για να εξασφαλιστεί ότι οι χώρες-μέλη θα αναλάβουν την ευθύνη για τις πολιτικές της ΕΕ. Την περασμένη εβδομάδα, είπε στους επιτρόπους του σε μια εβδομαδιαία συνάντηση ότι η διαδικασία λήψης αποφάσεων της ΕΕ – και συγκεκριμένα η ελάχιστα γνωστή περιοχή που ονομάζεται επιτροπολογία- έπρεπε να γίνει “πιο δημοκρατική και διαφανής”. Σύμφωνα με τους ανθρώπους που ενημερώθηκαν για τη συνεδρίαση, ο Γιούνκερ τόνισε την απόφαση της Γερμανίας να απόσχει από την ψηφοφορία του περασμένου μήνα σχετικά με τις μεταλλαγμένες καλλιέργειες. Το Βερολίνο, είπε, ήξερε πολύ καλά ότι κάτι τέτοιο θα θέσει την ευθύνη για την τελική απόφαση στην Επιτροπή. Είπε στις κυβερνήσεις, δηλαδή στο Συμβούλιο, ότι ήρθε η ώρα να αναλάβουν τις ευθύνες τους. “Θέλω το Συμβούλιο των Υπουργών να αναλάβει την πολιτική ευθύνη”, δήλωσε στο προσωπικό του που συγκεντρώθηκε στον 13ο όροφο της Επιτροπής.
Σε μεγάλο βαθμό άγνωστη για τους περισσότερους Ευρωπαίους, η λέξη “επιτροπολογία” είναι ένας νεολογισμός που επινοήθηκε στις Βρυξέλλες. Αναφέρεται σε επιτροπές εμπειρογνωμόνων αποτελούμενες από υπαλλήλους της Επιτροπής και των εθνικών κυβερνήσεων, οι οποίοι έχουν ως στόχο να λαμβάνουν τις τεχνικές αποφάσεις σε οτιδήποτε, από τις απαιτήσεις ασφαλείας για τις υπεράκτιες δραστηριότητες εκμετάλλευσης κοιτασμάτων πετρελαίου ως τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Αλλά για τους επικριτές της ΕΕ, είναι η επιτομή του λάθος στη δημοκρατική διαδικασία του μπλοκ: απρόσωποι ευρωκράτες ψηφίζουν για θέματα δημόσιου ενδιαφέροντος κεκλεισμένων των θυρών και χωρίς δημόσιο έλεγχο.
Πράγματι, η ψήφος του επόμενου μήνα για τις γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες δεν θα λαμβανόταν από τους υπουργούς ή τους βουλευτές εντός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αλλά από τους δημοσίους υπαλλήλους εντός του σώματος της επιτροπολογίας που είναι γνωστή ως Μόνιμη Επιτροπής για τα Φυτά, τα Ζώα και τις Ζωοτροφές. Αυτές τις συναντήσεις ο Γιούνκερ θα προσπαθήσει να μεταρρυθμίσει την επόμενη Τρίτη.
“Είναι ένα μεγάλο μαύρο κουτί”, δήλωσε η Φραντσέσκα Αχτερμπεργκ, διευθύντρια πολιτικής για τα τρόφιμα, για την Greenpeace στην Ευρώπη. “Οι προτάσεις δεν έχουν δημοσιευθεί, οι ψήφοι πραγματοποιήθηκαν μυστικά και δεν δημοσιεύονται πληροφορίες σχετικά με το ποιος ψήφισε τι”. Τα αποτελέσματα της διαδικασίας της επιτροπολογίας ήταν επίσης φανερά τον Ιούνιο του περασμένου έτους, όταν οι εκπρόσωποι των εθνικών κυβερνήσεων της ΕΕ απέτυχαν να καταλήξουν σε συμφωνία σχετικά με την επανέγκριση του glyphosate, της δραστικής ουσίας που βρίσκεται στο ζιζανιοκτόνο RoundUp της Monsanto. Αναγκασμένη να επιλύσει τη διαφωνία, η Επιτροπή παρέτεινε την άδεια για το glyphosate ως το τέλος του 2017, δεχόμενη επικρίσεις από τους οικολόγους.
Παγιδευμένοι στο λαβύρινθο
“Η πολιτική αυτή απλά δεν λειτουργεί”, σχολιάζει ο Ντανιέλ Γκιγκέν, καθηγητής στο Κολλέγιο της Ευρώπης και επικεφαλής στρατηγικής της εταιρείας PACT European Affairs. Έχει γράψει ένα βιβλίο με τίτλο “Επιτροπολογία: πειρατεία της ευρωπαϊκής εξουσίας;” και έχει περάσει δεκαετίες συμβουλεύοντας τις επιχειρήσεις για το πώς να προχωρήσουν στην πολύπλοκη νομοθετική διαδικασία της ΕΕ. “Είναι πολύ, πολύ περίπλοκη και πολύ λίγοι άνθρωποι καταλαβαίνουν πώς λειτουργεί”.
Το πρόβλημα για τον Γιούνκερ και την ομάδα των νομικών εμπειρογνωμόνων στο εσωτερικό της Επιτροπής είναι το πώς να αλλάξουν τους κανόνες. Αξιωματούχοι με γνώση των συζητήσεων που έλαβαν χώρα κατά την τελευταία εβδομαδιαία στη συνεδρίαση των επιτρόπων λένε δεν συμφωνούν όλοι. Ορισμένα μέλη της Επιτροπής αισθάνονται ότι τα μειονεκτήματα της διαδικασίας της επιτροπολογίας περιορίζονται σε μεγάλο βαθμό σε θέματα που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της Γενικής Διεύθυνσης Υγείας, το παράρτημα της Επιτροπής που είναι επιφορτισμένο με τις πολιτικές για τις εγκρίσεις ασφάλειας των τροφίμων και των φυτοφαρμάκων. Άλλοι πιστεύουν ότι ο Γιούνκερ σωστά θέλει να αναγκάσει τις εθνικές κυβερνήσεις να αναλάβουν περισσότερες ευθύνες.
Ένα “χαρτί με επιλογές” της Επιτροπής για το πώς να μεταρρυθμίσει τη διαδικασία της επιτροπολογίας καθορίζει τέσσερις ιδέες. Περιλαμβάνουν την αλλαγή των κανόνων ψηφοφορίας, έτσι ώστε οι αποχές να μην υπολογίζονται στην ειδική πλειοψηφία που απαιτείται σε μια επιτροπή. Μια άλλη επιλογή θα ήταν να παραπέμψει τις αποφάσεις στο Συμβούλιο των Υπουργών, αν οι εθνικοί εμπειρογνώμονες αδυνατούν να καταλήξουν σε ένα συμπέρασμα. Οι άλλες δύο επιλογές είναι μια πρόταση η οποία θα απαιτούσε μια θετική πλειοψηφία μόνο σε ευαίσθητες περιοχές γύρω από την ασφάλεια της υγείας και των τροφίμων, καθώς και ένα σύστημα στο οποίο οι χώρες θα ψηφίσουν πολλές φορές μέχρι να καταλήξουν σε κάποιο συμπέρασμα.
“Η ιδέα είναι να κάνουν τα κράτη-μέλη να αναλάβουν την ευθύνη για τις αποφάσεις που λαμβάνουν στις Βρυξέλλες και πραγματικά να εξηγήσουν στο εσωτερικό ό,τι αποφάσισαν και γιατί θεωρούν ότι έχει νόημα”, δήλωσε ο Φαμπιάν Ζιλέγκ, διευθύνων σύμβουλος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πολιτικής, μιας δεξαμενής σκέψης που βασίζεται στις Βρυξέλλες.
Άλλοι λένε ότι οι προτάσεις Γιούνκερ θα μπορούσαν να προκαλέσουν νέα προβλήματα.
“Οι επιλογές που η Επιτροπή έχει θέσει στο τραπέζι έχουν σαφώς αναπτυχθεί χωρίς να λαμβάνεται καθόλου υπόψη η ανάγκη να εξασφαλιστεί μια προβλέψιμη διαδικασία λήψης αποφάσεων με βάση την επιστήμη”, δήλωσε ο Γκρέιμι Τέιλρο, διευθυντής των δημοσίων υποθέσεων για την Προστασία των Καλλιεργειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. “Είμαστε το άνοιγμα του κουτιού της Πανδώρας”.
Η Ναταλί Μολ, γενική γραμματέας της EuropaBio, που εκπροσωπεί τις εταιρείες στους τομείς των φαρμακευτικών, χημικών και γεωργικών προϊόντων, προέτρεψε οι προτάσεις να “ανακληθούν αμέσως”. “Οποιεσδήποτε αλλαγές στο υπάρχον σύστημα που δεν σέβονται την επιστήμη με βάση τη λήψη αποφάσεων απειλούν να εξορίσουν την καινοτομία από την ΕΕ σε μια εποχή που η ΕΕ θα πρέπει να προωθήσει την καινοτομία, την ανάπτυξη και την απασχόληση”, είπε.
Άλλοι ανησυχούν ότι οι προτάσεις Γιούνκερ θα μπορούσαν να αποτύχουν, εισάγοντας ακόμα περισσότερο την πολιτική σε μια περιοχή όπου θα πρέπει να επικρατεί η επιστήμη.
“Η διαδικασία αυτή θα μπορούσε να επιδεινωθεί αντί να βελτιωθεί,” δήλωσε ο Ζιλέγκ. “Σε κάθε πολιτικό σύστημα θα πρέπει τα συστήματα να λαμβάνουν τεχνικές αποφάσεις χωρίς να περνούν από μεγάλη πολιτική διαδικασία. Η δυσκολία είναι να κρίνουν τι είναι καθαρά μια τεχνική απόφαση και τι φέρει πραγματικά πολιτικό βάρος”.