ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ Οι “τοπικές κοινωνίες” θεωρούνται κύτταρα δημιουργίας, μικρά δυναμικά σύνολα που διεκδικούν αυτονομία σκέψης, θύλακες που επιχειρούν συχνά να υποδηλώσουν την “ερημιά” και της εγκατάλειψή τους. Είναι, όμως, και εστίες συντήρησης που διεκδικούν την “αυθεντικότητα”, αλλά και μικρές συμφωνίες συνενοχής, κρυφές, υποκριτικές και ανομολόγητες διαδρομές ανάμεσα στο “δεν ξέρω” και στο “δεν πρέπει να πω”.
Είναι οι ίδιες κοινωνίες που θριάμβευσαν ως παράδειγμα αλληλεγγύης όταν άνοιγαν τα σπίτια τους στους πρώτους πρόσφυγες και εκείνες που τους διώχνουν, κουρασμένες από τη διόγκωση του προβλήματος και δηλητηριασμένες από τοξικές αντιλήψεις.
Είναι οι κλειστές ομάδες που συγκλίνουν στην “ομερτά” για να αποκρύψουν το έγκλημα (Μάνη), που εξεγείρονται και επιβάλλουν το δικό τους ¨δίκιο” (Βρασνά), είναι, από την άλλη, κι εκείνες που μαζεύουν τρόφιμα στις πλατείες για τους πάσχοντες, που οργανώνουν συλλαλητήρια για τους πρόσφυγες, που σπεύδουν να προστατέψουν τους αδύναμους.
Η έννοια της “τοπικής κοινωνίας” καταλήγει συχνά ένας υποκριτικός ευφημισμός. Χρησιμοποιείται κατά κόρον στην καλύτερη εκδοχή του για να ανυψώσει το συναίσθημα της εθνικής μας μοναδικότητας, γίνεται, όμως, και συνηγορία φαρισαϊσμού –“ε, αφού, έτσι θέλουν οι πολίτες…”.
Στην ευρωπαϊκή ιστορία κυριάρχησε ως αντίληψη η “κοινωνία των Πολιτών”. Έγινε σημαία και υιοθετήθηκε από σχεδόν ολόκληρο το πολιτικό φάσμα, από τον φιλελευθερισμό μέχρι την Αριστερά. Στα καθ’ ημάς έδρασε ως ζητούμενο και στόχος από την εποχή του εκσυγχρονισμού, ενδύθηκε με την έκφραση της πολυπολιτισμικότητας (ποιος δεν θυμάται εκείνο το άρθρο του Κώστα Σημίτη στην “Καθημερινή” περί τα τέλη της δεκαετίας του ’90), έγινε φορέας, ευρωπαϊκά προγράμματα και πολλά άλλα.
“Τοπική κοινωνία” ή “Κοινωνία των Πολιτών”;
Τα πράγματα μπερδεύονται.
Με τον όρο κοινωνία των πολιτών εννοούνται μορφές κοινωνικής δράσης ατόμων ή ομάδων που δεν συνδέονται ούτε διοικούνται από το κράτος. Ως οργανωτική δομή υπηρετεί την εφαρμογή δημοκρατικών διαδικασιών για το κοινωνικό συμφέρον και αναλαμβάνει τον ρόλο του διαμεσολαβητή ανάμεσα στους πολίτες
Εκπρόσωπος της κοινωνίας των πολιτών στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή. Το άρθρο 15 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών είναι αναγνωρισμένος και αναγκαίος για την ορθή διακυβέρνηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέσω του ανοικτού διαλόγου με οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στις οποίες περιλαμβάνονται: κοινωνικοί εταίροι, μη κυβερνητικές οργανώσεις και οργανώσεις βάσης, όπως είναι η νεολαία και ομάδες οικογενειών.
Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο η κοινωνία των πολιτών ερμηνεύεται ως «σύνολο μη κυβερνητικών οργανώσεων και θεσμών που εκπροσωπούν τα συμφέροντα και τη θέληση των πολιτών». Στο ίδιο πλαίσιο η κοινωνία των πολιτών περιλαμβάνει την οικογένεια και τον ιδιώτη, στον οποίο αναφέρεται ως τριτογενή τομέα της κοινωνίας, διακριτό από εκείνο της κυβέρνησης και των επιχειρήσεων.
“Αποθεώσαμε”, λοιπόν, την Κοινωνία των Πολιτών ως “μορφή δράσης ατόμων ή ομάδων που δεν συνδέονται με το κράτος”. Και βρήκαμε μπροστά μας ως τερατογέννεση αυτή την αντίληψη στις επιδρομές “αγανακτισμένων πολιτών” εναντίον όσων υπερασπίστηκαν τις Πρέσπες, στον ξυλοδαρμό του Μπουτάρη, στις βίαιες ενέργειες στα πανεπιστήμια, στα καλά φυλαγμένα μυστικά για τις ασέλγειες σε βάρος ανηλίκων, στη Σκύδρα, στα Βρασνά, στη Μάνη κι αλλού, στην “σιωπή” των τριγύρω για τη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου.
Δεν είναι δίκαιο και σωστό να μπαίνουν όλα στο ίδιο καλάθι, θα ισχυριστούν κάποιοι. Και τις τερατογεννέσεις δεν τις παράγει μόνο η μια πλευρά. Σωστό. Αλλά, τελικά, οι “τοπικές κοινωνίες” ορίζουν μόνες τους σε ποια όχθη του ποταμού θα σταθούν. Αυτοοργανώνονται και ορίζουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνται. Στα νησιά με το προσφυγικό, για παράδειγμα, συνυπήρξαν οι “τοπικές κοινωνίες” της αλληλεγγύης με τις “τοπικές κοινωνίες” που διαδήλωναν δίπλα-δίπλα με τους χρυσαυγίτες και φώναζαν “δίωξτε τους”.
Προχθές, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος απηύθυνε κάλεσμα στις “τοπικές κοινωνίες” να υποδεχθούν τους πρόσφυγες και μετανάστες που μετακινούνται από τα νησιά στην ενδοχώρα. Το έπραξαν και οι υπουργοί Χρυσοχοϊδης και Θεοδωρικάκος. Κάποιες “τοπικές κοινωνίες” το δέχονται, κάποιες όχι. Κάποιες αντιλαμβάνονται, άλλες -πιο κουρασμένες, πιο επιβαρυμένες- όχι. Καθένας, άλλωστε, -εν προκειμένω η κυβέρνηση- βρίσκει μπροστά τους τις “τοπικές κοινωνίες” που προτίμησε να εκπροσωπήσει και να υποκινήσει. Αυτές θα του ζητήσουν τα επίχειρα εάν δεν πάει με το ρεύμα που δημιούργησε.
Τελικά, η έννοια της “τοπικής κοινωνίας” ως αντικειμενικός ορισμός δεν υπάρχει. Υποκινείται από την παράδοση, την ιστορικότητα, τις εμπειρίες από το παρελθόν. Συχνά αυτοπροσδιορίζεται μέσα από την ιδεολογική της ταυτότητα. Θα έλεγε κάποιος ειδικός πως η “ομερτά” σε κλειστές κοινωνίες, όπως στη Μάνη, έχουν αφετηρία τα ιστορικά “τραύματα” και την κυριαρχία αντιλήψεων στην περιοχή. Αλλού είναι πιο ανοικτές αυτές οι κοινωνίες, πιο δεκτικές και ανεκτικές.
Ενιαίος ορισμός, πάντως, που να διατρέχει το σύνολο της επικράτειας δεν υφίσταται. Και είναι λάθος να χρησιμοποιείται. Η Ελλάδα (όπως και άλλες χώρες) είναι ένα ασύντακτο άθροισμα αυτών των “τοπικών κοινωνιών”. Κρύβουμε μέσα μας και Γλέζους και δοσίλογους. Είμαστε και “λεβέντες” και “μικροί Ορμπάν”…
Και εν τέλει οι “τοπικές κοινωνίες” διαπλάθονται από ταγούς (πολιτική, Εκκλησία, πνευματικός κόσμος, τοπικοί άρχοντες, διαμορφωτές κοινής γνώμης, μέσα ενημέρωσης) και μετατρέπονται σε είδωλα κυρίαρχων αντιλήψεων.
Σ.Κ