ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ Η πρόσκληση του Κυριάκου Μητσοτάκη και της Γιάννας Αγγελοπούλου στον σπουδαίο ιστορικό Μαρκ Μαζάουερ να συμμετάσχει στην επιτροπή “Ελλάδα 2021” είναι αναμφίβολα μια έξοχη επιλογή.
ΤΟΥ ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΥ
Δεν γνωρίζω εάν το ύφος, το περιεχόμενο και το ήθος της γραφής και της ματιάς του Μαζάουερ στην ιστορία –πέρα από την μεγάλη συμβολή του στην ιστορική καταγραφή και την αναγνωρισιμότητά του– έπαιξαν ρόλο γι αυτό, πρόσωπα όπως ο Μαζάουερ, ωστόσο, αποτελούν και μια κάποια δικλείδα ασφαλείας. Και εάν ανατρέξει κανείς στο έργο του και, κυρίως, στο “Θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων”, θα διαπιστώσει πως η επιλογή του προσώπου αποκτά και μία πολύ ενδιαφέρουσα επίκαιρη διάσταση.
Όπως αναφέρεται στη συνοπτική παρουσίαση του βιβλίου (Εκδόσεις Αλεξάνδρεια,2006): “Τι είναι αυτό που κάνει τη Θεσσαλονίκη μια τόσο μοναδική πόλη; Νέα κι ωστόσο ήδη κλασική, αυτή η μελέτη αναζητεί την απάντηση στα πεντακόσια χρόνια της νεότερης ιστορίας της, κατά τα οποία αναδείχθηκε πρώτα ως οθωμανική και αργότερα ως ελληνική μητρόπολη. Στην ίδια περίοδο ήταν επίσης μια εβραϊκή πόλη, καταφύγιο για χιλιάδες Σεφαραδίτες κυνηγημένους από την ισπανική Ιερά Εξέταση. Χριστιανοί, μουσουλμάνοι και εβραίοι σχημάτιζαν έτσι μια από τις πιο πολύμορφες κοινωνίες της Μεσογείου και της Ευρώπης”.
Η “αρμονία των αντιθέσεων” που έλεγε για την πόλη ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης και η οποία με μία δόκιμη “αυθαιρεσία” προβάλλεται ως μέγα ζητούμενο στο σημερινό προσφυγικομεταναστευτικό θέμα και στο κλίμα που κάποιοι δημιουργούν.
Το ότι θα γιορτάσουμε τα 200 χρόνια από τον απελευθερωτικό αγώνα με ενδιαφέροντα τρόπο το θεωρώ εξασφαλισμένο. Η κυβέρνηση στηρίζει πολλά, όπως φαίνεται, στο κλίμα “ανύψωσης του εθνικού ηθικού” (ο κίνδυνος, βεβαίως, καραδοκεί στις λεπτομέρειες), η δε παρουσία της κ. Αγγελοπούλου εξασφαλίζει αποτελεσματικότητα και φαντασία.
Η επικεφαλής της επιτροπής ορθώς επισήμανε σε μια από τις πρώτες αναρτήσεις της στο twitter την “ενωτική” διάσταση του εορτασμού. Και εδώ αρχίζουν τα ερωτήματα.
Μπορούν η Αγγελοπούλου, ο Μαζάουερ, ο Καλύβας, ο Τσουκαλάς, ως “Ελλάδα 2021” να διασφαλίσουν ένα τέτοιο κλίμα; Αμφίβολο. Η “ενότητα” δεν διατάσσεται. Καλλιεργείται και προστατεύεται.
Από το 2010 (με το πρώτο μνημόνιο) η χώρα κινείται ανάμεσα στα φαντάσματα της κοινωνικής διάσπασης, της οργής, του φόβου και του διχασμού. Η ρητορική, δε, αυτού του διχασμού κυριαρχεί και εντείνεται από την εποχή του δίπολου μνημόνιο-αντιμνημόνιο, μετά σε σχήματα κοινωνικού αυτοματισμού, και, τα τελευταία χρόνια, ακόμα χειρότερα με το Μακεδονικό και, τώρα, με το προσφυγικό και μεταναστευτικό.
Η ζητούμενη ενότητα του εορτασμού απαιτεί και εθνική ψυχική ενότητα, κοινωνικές συγκλίσεις, συνεννόηση και συναντίληψη του τι είμαστε, τι μπορούμε να κάνουμε, ποιους κινδύνους αντιμετωπίζουμε και ποιοι θέλουμε να γίνουμε τα επόμενα χρόνια. Αυτό δεν είναι κάτι που επιλύεται στο πεδίο του οικονομισμού. Η ανάπτυξη δεν είναι από μόνη της η απάντηση σε όλα αυτά τα ζητούμενα.
Το 2021 δεν είναι συλλογή από γκραβούρες για το Μανιάκι και τα Δερβενάκια, ούτε καν αυτοκριτική για το Παλαμίδι και τον διχασμό που ακολούθησε. Και η ενότητα που ορθώς επικαλείται ως στόχο η Γιάννα Αγγελοπούλου δεν είναι εφικτή εάν το πολιτικό σύστημα της χώρας δεν αναλάβει τις ευθύνες του.
Στο μυαλό ορισμένων τα σημερινά τοπόσημα “εθνικής αντίστασης” είναι τα Βρασνά, η Νάουσα, τα Γιαννιτσά, η Πεντέλη. Όπως μέχρι πέρυσι ήταν τα συλλαλητήρια για τη Μακεδονία. Τρικυμία στο ποτήρι, η οποία, όμως, έχει καλλιεργηθεί από την πολιτική ρητορική του διχασμού και έχει διαπεράσει τον κοινωνικό “υδροφόρο” ορίζοντα. Πίνουμε, εδώ και κάποια χρόνια, τοξικό νερό και οδηγούμαστε σε έναν ιδιότυπο μιθριδατισμό. Μαθαίνουμε να ζούμε με τον διχασμό μας.
Εκεί θα κριθεί το “2021” κι όχι στην λαμπρότητα των εγκαινίων της έκθεσης για το 1821 στην “αναγεννημένη” Εθνική Πινακοθήκη, ούτε στις φωταγωγημένες εκδηλώσεις και στις απευθείας μεταδόσεις διεθνών τηλεοπτικών δικτύων. Υπό μία έννοια, ο Μαζάουερ θα μπορούσε να είναι πλοηγός: από τη μια τα φαντάσματα – είτε ως βολική μυθολογία της ιστορίας, είτε ως εμμονή σε μια εθνική μοναδικότητα– και από την άλλη η ζωογόνα συνύπαρξη όπως αυτή που περιγράφει στο βιβλίο του για τη Θεσσαλονίκη.
Είναι βέβαιο πως οι ακραίες φωνές και ο δεξιός λαϊκισμός -που δείχνουν τα δόντια τους και αποκτούν ισχυρά ερείσματα στην κυβερνώσα παράταξη και το ευρύτερο πολιτικό φάσμα- θα φορέσουν “φουστανέλες”. Ήδη το κάνουν σχετικά με το προσφυγικό, όπως το έκαναν και με το Μακεδονικό.
Γι’ αυτό επιμένω πως η ενότητα καλλιεργείται και αυτό δεν είναι δουλειά της επιτροπής για το 2021, είναι χρέος των κυβερνώντων και κατ΄ επέκταση όλων των πολιτικών δυνάμεων.
Αλλιώς, οι εκδηλώσεις για το 2021 κινδυνεύουν να εξαντληθούν σε ένα υπερθέαμα για την τέρψη των ελίτ και όχι τον εθνικό αναστοχασμό που έχουμε ανάγκη και την επανατοποθέτηση της χώρας στο σήμερα και στο μέλλον.
*Σημείωση: Το άρθρο γράφτηκε πριν τις ομιλίες κατά την εκδήλωση στη Βουλή για την έναρξη των εργασιών της Επιτροπής “Ελλάδα 2021”. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον το γεγονός πως στην ομιλία της η Γιάννα Αγγελοπούλου αναφέρθηκε εκτενώς στο θέμα της ενότητας του Ελληνισμού και έκανε έμμεση αλλά σαφή ειδική αναφορά στο προσφυγικό.