Newsroom Team Ποιο νόημα έδωσαν στην επέτειο της Επανάστασης του 1821 οι εκάστοτε εξουσίες και το προσάρμοσαν ως αυθεντικό στο δικό τους αφήγημα αποκλείοντας όσες φωνές απόκλιναν;
Του Χάρη Παναγόπουλου
Επέτειος που στο παρελθόν κακοτύχισε αφού τα 100 χρόνια βρήκαν την Ελλάδα σε πόλεμο με την Τουρκία και τα 150 χρόνια με μια δικτατορία.
Στην πεντηκονταετηρίδα της Επανάστασης, το 1871 έγιναν τα αποκαλυπτήρια δύο αδριάντων στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου, στη θέση αρχαίων θεοτήτων που είχε σχεδιάσει ο αρχιτέκτονας του κτιρίου: του Ρήγα Βελενστινλή και του Γρηγορίου Ε΄. Το νόημα της επετείου συνδέθηκε με την ενσωμάτωση της εκκλησίας και με εκφραστή της ενότητας του έθνους το νέο βασιλιά.
Στην εκατονταετηρίδα που γιορτάστηκε το 1930 αντί το 1921 λόγω της μικρασιατικής εκστρατείας, η βενιζελική ελίτ ενσωμάτωνε στο αφήγημα της τα εδαφικά κέρδη και τις στρατιωτικές νίκες μετά το 1912 και τα συνέδεε ευθέως με την Επανάσταση του 1821.
Τέλος, στην 150ετηρίδα, το καθεστώς της 21ης Απριλίου τόνιζε πάλι τη στενή σχέση ορθοδοξίας- ο εορτασμός θα συνδυαζόταν με την θεμελίωση, που τελικά δεν έγινε, του Ναού του Σωτήρος γνωστού ως το Τάμα του Έθνους- και ελληνισμού αναδεικνύοντας όμως το στρατό ως τον βασικό διαμεσολαβητή αυτής της σχέσης
Τον Μάρτιο του 1921, συμπληρώνονταν 100 χρόνια από την έναρξη της ελληνικής Επανάστασης. Υπό κανονικές συνθήκες η χώρα θα έπρεπε να γιορτάσει τη μεγαλύτερη ιστορική επέτειο του νέου κράτους. Όμως, η Ελλάδα βρισκόταν γι’ ακόμα μια φορά σε εμπόλεμη κατάσταση. Αυτή τη φορά δεν πολεμούσε στον κυρίως ελλαδικό χώρο αλλά μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα από την Άγκυρα. Ο πόλεμος ήταν στην καρδιά της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Η Μικρασιατική εκστρατεία ήταν σε εξέλιξη, λίγο πριν καταλήξει σε εθνική τραγωδία. Οι εορτασμοί, ακυρώθηκαν. Η βαθιά διχασμένη Ελλάδα πάλευε να βγει από την τρικυμία μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου.
Η προετοιμασία της γιορτής
Η προετοιμασία άρχισε από το 1918, όταν υποβλήθηκε από το υπουργικό σχέδιο νόμου «Περί συστάσεως επιτροπής προς πανηγυρισμόν της Εκατονταετηρίδος της Εθνικής Παλιγγενεσίας». Η Επιτροπή, με έμβλημα το φοίνικα, μπορούσε να διορίζει ειδικές επιτροπές, που θα αναλάμβαναν επιμέρους έργα, από εκδόσεις μέχρι ιστορικές αναπαραστάσεις. Η υποεπιτροπή για τη μνημειακή πολιτική -την ανέγερση του Ηρώου της Επανάστασης- τέθηκε υπό την προεδρία του πρωθυπουργού, Ελευθέριου Βενιζέλου, που χάνει τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920.
Με την κυβερνητική αλλαγή του 1920 τα μέλη της ΚΕΕ αντικαταστάθηκαν από εκπροσώπους της αντιβενιζελικής παράταξης, με τους πρίγκιπες να λαμβάνουν θέσεις προέδρου και αντιπροέδρων. Γενικός γραμματέας διορίστηκε ο Γεώργιος Χαριτάκης, διδάκτωρ της Νομικής Σχολής και μετέπειτα καθηγητής της ΑΣΟΕΕ.
Αναβολή της γιορτής λόγω της μικρασιατικής εκστρατείας
Η μικρασιατική εκστρατεία δεν επέτρεψε την ομαλή διεξαγωγή των εορτασμών της εκατονταετηρίδας. Η Ελλάδα ζούσε ακόμα στα απόνερα του Εθνικού Διχασμού· στη Στρατιά της Μικράς Ασίας οι διχόνοιες ανάμεσα σε βενιζελικούς και κωνσταντινικούς χτυπούσαν κόκκινο. Πού διάθεση για εθνικές γιορτές – και μολονότι επρόκειτο για τα εκατό χρόνια από το σημαντικότερο για τη σύγχρονη Ελλάδα ιστορικό γεγονός, αυτό που γέννησε το σύγχρονο ελληνικό κράτος.
Το σκεπτικό της αναβολής εκτέθηκε σε επιστολή που συνέταξε ο Χαριτάκης:
«Τα εθνικά γεγονότα έλαβον τοιαύτην τροπήν, ώστε σύμπας ο λαός έχει ήδη την προσοχήν του εστραμμένην προς τα μικρασιατικά πεδία, πεποιθώς ότι, ως και άλλοτε επί των μακεδονικών και των βυζαντινών χρόνων, ελληνικαί νίκαι θέλουν δοξάσει ταύτα. Η Εκτελεστική Επιτροπή της Εκατονταετηρίδος εθεώρησεν άκαιρον την διεξαγωγήν εορτασμών υπό τοιούτους όρους και απεφάσισεν όπως πάσα τοιαύτη ενέργεια αναβληθή επ’ αόριστον αναμενομένης της καταλληλοτέρας εποχής».
109 χρόνια από την επανάσταση
Χωρίς την πίεση πλέον της άμεσης εκτέλεσης των εκδηλώσεων του εορτασμού, εκπονήθηκε αναλυτικό πρόγραμμα και όρισε, στις 5 Απριλίου 1921, το 1930 ως το εορτάσιμο έτος, προκειμένου να υπάρχει χρονικό περιθώριο για την προετοιμασία των εορτασμών, την ανέγερση μνημείων και την πραγματοποίηση εκδόσεων. Άλλωστε η χρονιά θα συνέπεφτε με τα 100 χρόνια από την ίδρυση του ελληνικού κράτους.
Οι άξονες του εορτασμού
Η προετοιμασία συνεχίστηκε το 1922 και ήταν, αντίθετα με εκείνη του 1921, ιδιαίτερα προσεκτική και με σαφείς στόχους. Οι άξονες του εορτασμού θα ήταν τρεις: πρώτον, μια «έκθεσις Ελληνική και Διεθνής πλουτοπαραγωγική, πνευματική και καλλιτεχνική» με συναφείς θεατρικές και μουσικές παραστάσεις, έκδοση μεταλλίων και γραμματοσήμων.
Δεύτερον, ανέγερση μνημείων και ιδίως μεγαλοπρεπούς ηρώου ή μαυσωλείου στην Αθήνα, μικρότερων μνημείων στην επαρχία και ίδρυση Ιστορικού Μουσείου.
Τρίτον, εκδόσεις που θα περιλάμβαναν καταλογογράφηση των αρχειακών πηγών σχετικά με το 1821, σύνταξη βιβλιογραφίας σχετικά με την προεπαναστατική, επαναστατική και μετεπαναστατική περίοδο, έκδοση τριών μεγάλων λευκωμάτων (προσωπογραφικού, πόλεων, σκηνών ιδιωτικού βίου), καθώς και έκδοση «ιστορικών επισκοπήσεων της δράσεως του Ελληνισμού από του 1800 και εντεύθεν».
Εντέλει τα εκατό χρόνια από την Επανάσταση του 1821 εορτάστηκαν το 1930, από την τελευταία κυβέρνηση του Βενιζέλου.
Η επόμενη «στρογγυλή» επέτειος, αυτή των 150 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, «εορτάζεται» από τη Χούντα των συνταγματαρχών, το 1971. Μέσα στη γενικότερη «κατάρα» για τη Δημοκρατία, εδώ τα πράγματα είναι απλά. Ούτε επιτροπές ούτε τίποτα. Το υπουργείο Παιδείας αναλαμβάνει τη διοργάνωση με εγκυκλίους οι οποίες αφορούν… την διακόσμηση των σχολείων με εικόνες των ηρώων του Αγώνα, των δασκάλων του Γένους και των πολεμικών κατορθωμάτων τοποθετημένες «εις ειδικάς υαλοφράκτους κορνίζας. […] Εις ύψος 1,50-2,00 μ. εκάστου τοίχου αιθούσης ή διαδρόμου να αναρτηθώσι μετάλλιναι πλάκες, καλλιγεγραμμέναι με αποφθέγματα και ρήσεις των αγωνιστών του 1821» (αριθμ. εγκ. 2285/28-12-70) ή τις μεγαφωνικές εγκαταστάσεις των σχολείων οι οποίες πρέπει να μεταδίδουν εθνικά και δημοτικά τραγούδια όλη τη διάρκεια της χρονιάς πριν από την έναρξη των μαθημάτων, κατά τα διαλείμματα και μετά τη λήξη των μαθημάτων [«Δικτατορία (1967-1974) και Σχολείο: οι αποκαλύψεις ενός σχολικού αρχείου», Ζωή Κουτσουρά, 2008].
Σκοπός του εορτασμού των 150 χρόνων –τι άλλο;- «η δημιουργία ατμοσφαίρας εθνικής ανατάσεως μεταξύ του λαού της χώρας». Και κεντρικό «κλειδί» ο αριθμός «21»: Η «εθνοσωτήριος επανάστασις» της 21ης Απριλίου 1967 ως «φυσική» συνέχεια της Επανάστασης του 1821. Πραγματικό re-branding δηλαδή!
Μπορεί κάποιος να αναζητήσει αναλογίες με το σήμερα και να βγάλει κάποια συμπεράσματα από τις προηγούμενες, «καταραμένες» επετείους; Αναμφίβολα ναι. Πριν όμως από αυτά θα πρέπει να γίνει κοινά αποδεκτό και με βάση τα όσα γράφτηκαν για τον Καποδίστρια και τον Καραϊσκάκη που ξεσήκωσαν θύελλα (εκ δεξιών) αντιδράσεων, ότι η Ιστορία «στο καλάθι δεν χωρεί και στο κοφίνι περισσεύει». Τόσο η απλοποιήσή της σε μία «τοιχογραφία» ηρώων, ηρωικών πράξεων και θυσιών, νικηφόρων μαχών, θριάμβων επί του εχθρού και υπέρ του έθνους, όσο και η δημόσια αναφορά αποκομμένων περιστατικών, προσωπικών αδυναμιών και παρασκηνίων μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα και διαμάχες.
Να το πούμε κι αλλιώς: με διαφορετικό τρόπο εισάγεις ένα παιδί του δημοτικού στην Ιστορία και εντελώς διαφορετικός είναι ο τρόπος και οι παράμετροι που εξετάζονται από ιστορικούς και ερευνητές. Οποιος τους θέλει αντάμα πληρώνει ακριβά.
Τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα και επέτειοι δεν προσφέρονται ούτε για ενιαία αφηγήματα ούτε για ανάδειξη σημερινών επιτευγμάτων και επιτυχιών ούτε βέβαια για το branding για το οποίο έκανε λόγο η τροπολογία 113. Ιδανικά γι’ αυτούς τους σκοπούς είναι οι Ολυμπιακοί Αγώνες (όπως και έγινε το 2004!), άλλες διεθνείς αθλητικές συναντήσεις, διεθνείς Εκθέσεις, διεθνή Συνέδρια. Κι αυτό γιατί ακριβώς η Ιστορία είναι ζόρικο πράγμα, με σκοτεινές και φωτεινές σελίδες, με γεγονότα διφορούμενα, με αίμα πολύ και πόνο μεγάλο. Που ούτε ουδέτερα μπορείς να τη δεις αλλά ούτε και μονόπατα. Ιδιαίτερα σε περιόδους που η Ιστορία «τρέχει», όπως «έτρεχε» στις αρχές της δεκαετίας του 1920 και του 1930, όπως την έσκιαζε η μαυρίλα της δικτατορίας τη δεκαετία του 1970, όπως τώρα είναι σκοτεινή από την υπερδεκαετή κρίση και τα μνημόνια αλλά και τα μαύρα σύννεφα που φέρνει η πανδημία.
Άκυρο τα 100, άκυρο τα 150, άκυρο και τα 200 χρόνια από την επανάσταση
Διαβάζοντας κανείς τα παραπάνω γεγονότα μπορεί εύκολα να σκεφτεί πως πρόκειται για κάποιου είδους γκαντεμιά το γεγονός ότι δεν έχει γιορταστεί σε στρογγυλή επέτειο η επανάσταση του 1821, καθώς η Ελλάδα το 1921 βρισκόταν σε πόλεμο, το 1971 σε στρατιωτική χούντα και το 2021 εν μέσω μιας πανδημίας.
Ένα σταθερό κοινό που έχουν αυτές οι χρονιές, πάντως, είναι το γεγονός ότι οι γιορτές τους για την ελληνική επανάσταση ακυρώθηκαν λόγω κρίσεων όπου τα φτωχά λαϊκά στρώματα ήταν και είναι τα μόνα που υπέφεραν και υποφέρουν. Ενώ οι βασιλείς, στρατιωτικοί και κυβερνώντες κάθε είδους κάθονται αναπαυτικά και περιμένουν απλά μια καλύτερη στιγμή για γιορτές και πανηγύρια.
Οπότε λοιπόν, αφού ουσιαστικά ακυρώθηκαν οι πολυάνθρωπες τελετές και οι γιορτές για τα 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση μπορούμε να αφοσιωθούμε σαν λαός στην πολύπλευρη κρίση της εποχής μας, με μόνη -δυστυχώς- ανάμνηση από την φετινή επέτειο το αποσυρμένο εξώφυλλο του ΒΗΜΑgazino με τον πρωθυπουργό της χώρας ντυμένο Μακρυγιάννη…
Διαβάστε ακόμη: Η “κατάρα” των επετείων του 1821