Οι συγκλονιστικές ιστορίες των στρατιωτικών που βασανίστηκαν από τη Χούντα

Μια σειρά εγγράφων ανάμεσα στους 2.110 φακέλους πολιτικών φρονημάτων που επί δεκαετίες φυλάσσονται στα αρχεία υπηρεσιών του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη αποδεικνύουν ότι η χούντα των συνταγματαρχών παρακολούθησε, φακέλωσε και δίωξε άγρια όχι μόνο απλούς πολίτες που εκδήλωσαν την αντίθεσή τους στο δικτατορικό καθεστώς, αλλά και στρατιωτικούς, οι οποίοι δεν ενστερνίζονταν τις «εθνοσωτήριες» αντιλήψεις των πραξικοπηματιών.

Σπύρος Μουστακλής: «Ενεχόμενος μεθ’ ετέρων εις δυναμιτιστικήν οργάνωσιν»

Η ηρωική στάση του ταγματάρχη Σπύρου Μουστακλή αποτελεί μέχρι σήμερα σύμβολο της αντιδικτατορικής δράσης. Ο αξιωματικός του στρατού συνελήφθη στις 22 Μαΐου 1973 για συμμετοχή στην αντιστασιακή οργάνωση «Ελληνική Αντιδικτατορική Νεολαία» (Ε.Α.Ν.). Κρατήθηκε στη Γενική Ασφάλεια Αθηνών και τέσσερις ημέρες αργότερα μεταφέρθηκε στα κρατητήρια του ΕΑΤ-ΕΣΑ, όπου βασανίστηκε άγρια. Μάλιστα, ένα βίαιο χτύπημα στην καρωτίδα από τους βασανιστές του τού προκάλεσε εγκεφαλικό και τελικά ολική παράλυση των δεξιών άνω και κάτω άκρων του. Ο Μουστακλής μεταφέρθηκε αρχικά στο 401 Στρατιωτικό Νοσοκομείο, όπου τον εισήγαγαν με το ψευδώνυμο «Μιχαηλίδης» και με αιτιολογία ότι τράκαρε στον ιππόδρομο. Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στην Πολυκλινική Αθηνών και ακολούθως στο ΚΑΤ, όπου παρέμεινε για δύο χρόνια υποβαλλόμενος σε εντατικές φυσικοθεραπείες.

Αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας και την αποκατάσταση της δημοκρατίας, το Αρχηγείο Στρατού στέλνει στις 9 Νοεμβρίου 1974 κατεπείγον έγγραφο προς την Υποδιεύθυνση Γενικής Ασφάλειας Αθηνών, με το οποίο ζητάει να πληροφορηθεί σε τι κατάσταση ήταν η υγεία του Σπύρου Μουστακλή κατά τη διάρκεια της κράτησής του εκεί, δηλαδή από την ημέρα της σύλληψής του μέχρι τις 26 Μαΐου 1973, οπότε μεταφέρθηκε στο ΕΑΤ-ΕΣΑ.

Όπως σημειώνεται στο έγγραφο, ο Μουστακλής «διεκομίσθη λόγω αφασίας την 27-5-73 εις 401 ΓΣΝΑ εκ του ΕΑΤ/ΕΣΑ». Κατόπιν αυτού το Αρχηγείο ζητά «όπως γνωρίσητε ημίν κατάστασιν εις ην ευρίσκετο ούτος από πλευράς υγείας καθ’ον χρόνον εκρατείτο υφ υμών ήτοι από 22 έως 26-5-73».

Δύο ημέρες μετά, στις 11 Νοεμβρίου 1974, η Υπηρεσία Πληροφοριών της Υποδιεύθυνσης Γενικής Ασφάλειας Αθηνών αποστέλλει «Εξαιρετικά Επείγουσα» απάντηση προς το Αρχηγείο Στρατού, με την οποία ενημερώνει ότι ο Σπύρος Μουστακλής «συνελήφθη υπό της Υπηρεσίας μας την 22-5-1973 δυνάμει του υπ’αριθ.159/73 από 19-5-1973 εντάλματος συλλήψεως του ΑΠΑΕΣΑ, ως ενεχόμενος μεθ’ ετέρων εις δυναμιτιστικήν οργάνωσιν υπό την επωνυμίαν “ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΤΙΔΙΚΤΑΤΟΡΙΚΗ ΝΕΟΛΑΙΑ-Ε.Α.Ν.”. Την 26-5-1973 παρεδόθη, επί αποδείξει, εις ΕΑΤ/ΕΣΑ, ίνα εξετασθή δι’ ετέραν υπόθεσιν, δυνάμει της υπ’αριθ. ΕΠ.71Ε/73 από 26-5-73 διατάξεως του ΑΠΑΕΣΑ/Γραφείον Δικαστικού». Όσον αφορά στο ερώτημα που τέθηκε από το Αρχηγείο, η Ασφάλεια απαντά στο ίδιο έγγραφο ότι «Καθ’ον χρόνον ο ανωτέρω εκρατείτο παρ’ ημίν, είχεν καλώς εις την υγείαν του». Στο φάκελο του Μουστακλή υπάρχουν πολλά ακόμα ενδιαφέροντα έγγραφα, που όμως σχετίζονται κυρίως με την περίοδο πριν από τη σύλληψη και το βασανισμό του.

Με απόρρητο και κατεπείγον έγγραφο η Διεύθυνση Αλλοδαπών του υπουργείου Δημόσιας Τάξης στις 22 Οκτωβρίου 1968 στέλνει προς τα σημεία ελέγχου διαβατηρίων μια μακροσκελή λίστα με απόστρατους και απότακτους αξιωματικούς των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας της χώρας, στους οποίους απαγορεύεται η έξοδος από τη χώρα. Στην 97η θέση του καταλόγου αυτού συμπεριλαμβάνεται και το όνομα «Ταγ/ρχης πεζ. ΜΟΥΣΤΑΚΛΗΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ του Δημ και της Ναταλίας, γεν.το 1925, ταγμ/ρχης ε.α. Αρχιμήδους 2».

Ο Μουστακλής το 1970 συνελήφθη για πρώτη φορά και εξορίστηκε σε διάφορες περιοχές της χώρας για την αντιδικτατορική του δράση. Κατά την περίοδο της πρώτης σύλληψής του εξορίστηκε στη Σαμοθράκη το 1970, όπου παρέμεινε για ένα χρόνο για να μεταφερθεί στη συνέχεια στον Άγιο Νικόλαο Αρκαδίας. Το αποδεικτικό κοινοποίησης της απόφασης μεταφοράς του στην Αρκαδία αναφέρει: «Εν Σαμοθράκη σήμερον την 7ην του μηνός Απριλίου του έτους 1971, ημέραν της εβδομάδος ΤΕΤΑΡΤΗΝ και ώραν 11.00 ο υπογεγραμμένος Υπομ/ρχος ΜΑΣΤΟΡΑΚΗΣ Μιχαήλ, Διοικητής του Αστυνομικού Τμήματος ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ, εκοινοποίησα απόσπασμα της υπ’ αριθ.099/75873 της 3-4-71 αποφάσεως των κ.κ. Υπουργών Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως προς τον τέως Ταγ/ρχην ΜΟΥΣΤΑΚΛΗΝ Σπυρίδωνα του Δημητρίου και της Ταναλίας γεν. τω 1921 εις Μεσολόγγιον (τελούντα εν εκτοπίσει ενταύθα δυνάμει της υπ’ αριθ.099/90954 από 11-4-970 αποφάσεως των ιδίων Υπουργών) και δι’ ης αποφάσεως διατάσσεται η αλλαγή του τόπου εκτοπίσεώς του εκ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ εις ΑΓΙΟΝ ΝΙΚΟΛΑΟΝ-ΑΡΚΑΔΙΑΣ αφ’ ενός και η παράτασις της εκτοπίσεώς του επί εν (1) έτος εισέτι από 11-4-1971 μέχρι της 11-4-1972, αφ’ ετέρου».

Ωστόσο, στις 29 Σεπτεμβρίου 1971 εκδόθηκε νέα απόφαση των υπουργών Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης με την οποία αποφασίστηκε η εκ νέου «αλλαγήν του τόπου εκτοπίσεως τούτου εκ του ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ-ΑΡΚΑΔΙΑΣ εις ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΝ-ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ».

Για τους λόγους της σύλληψής του ενημερώνει απόρρητο έγγραφο της Υποδιεύθυνσης Γενικής Ασφάλειας Αθηνών που χρονολογείται στις 12 Οκτωβρίου 1973. Όπως αναφέρει, με κοινή απόφαση των υπουργών Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης στις 11 Απριλίου του 1970 ο Μουστακλής «εξετοπίσθη επί εν (1) έτος, διότι απεπειράθη, μεθ’ετέρων, να διαγείρη και έτερα άτομα εις πράξεις αντιτιθεμένας εις τους Νόμους του Κράτους.

Η εκτόπισίς του παρετάθη επί εν εισέτι έτος, λόγω της αδιαλαξίας του και της επικινδυνότητός του δυνάμει της υπ’αριθ.099/75873/3-4-71 κοινής αποφάσεως των ιδίων Υπουργών. Η απόφασις όμως αύτη, ηκυρώθη υπό του Συμβουλίου της Επικρατείας.

Διά της υπ’αριθ.2/127568/14-4-71 κοινής αποφάσεως των αυτών Υπουργών και δια την αυτήν αιτίαν, εξετοπίσθη εκ νέου επί εν έτος.

Την 18-12-71 αφέθη ελεύθερος. Μετά την απολύσιν του ενετάχθη εις την παράνομον οργώνωσιν “ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΤΙΔΙΚΤΑΤΟΡΙΚΗ ΝΕΟΛΑΙΑ-Ε.Α.Ν.”, ως στέλεχος και ηγετικός Τομεάρχης Αθηνών-Πειραιώς υπό το ψευδώνυμον “ΔΙΓΕΝΗΣ”.

Προσέτι συμμετείχεν εις τας πραγματοποιουμένας δυναμιστικάς ενεργείας της ανωτέρω οργανώσεως (εκρήξεις), των σχεδιαζομένων δολοφονιών προσωπικοτήτων και λοιπών εκδηλώσεων ταύτης.

Διά την ανωτέρω δράσιν του συνελήφθη υφ’ημών την 22-5-73 δυνάμει του υπ’αριθ.159/73 εντάλματος του Α.Π.Α.Ε.Σ.Α.

Διά της υπ’αριθ.Ε.Π.715/73 από 26-5-73 διαταγής του Α.ΠΑ.Ε.Σ.Α. παρελήφθη και εκρατείτο υπό του Ε.Α.Τ./Ε.Σ.Α.».

Όπως αναφέρεται στο ίδιο έγγραφο ο Μουστακλής αποφυλακίσθηκε από τις Φυλακές Κορυδαλλού, έπειτα από το διάταγμα του Γεώργιου Παπαδόπουλου «περί αμνηστίας» που εκδόθηκε στις 20 Αυγούστου 1973.

Νίκος Παππάς: «Προέβη εις πράξεις αντεθνικάς»

Πτυχές της δράσης μιας ακόμα εμβληματικής φυσιογνωμίας του αντιδικτατορικού αγώνα, του ναυάρχου και κυβερνήτη του αντιτορπιλικού «Βέλος», Νίκου Παππά, φωτίζονται μέσα από έγγραφα του φακέλου πολιτικών φρονημάτων του.

Ο Νίκος Παππάς συμμετείχε στο Κίνημα του Ναυτικού και έγινε διεθνώς γνωστός όταν στις 25 Μαΐου 1973 για να εκδηλώσει την αντίθεσή του προς τη χούντα οδήγησε το «Βέλος» στην Ιταλία, όπου το πλήρωμα ζήτησε και έλαβε πολιτικό άσυλο.

Στη συνέχεια με απόφαση της χούντας αποτάχθηκε από το Ναυτικό και του αφαιρέθηκε η ελληνική ιθαγένεια.

Μάλιστα, με μια «άκρως απόρρητη» διαταγή του με ημερομηνία 3 Ιουνίου 1973 ο τότε αντιπρόεδρος της δικτατορικής κυβέρνησης, Στυλιανός Παττακός, απευθύνεται στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας, την Πρεσβεία της Ελλάδας στη Ρώμη και τη Γενική Διεύθυνση Εθνικής Ασφαλείας και ζητά να κηρυχθούν έκπτωτοι από την ελληνική ιθαγένεια ο κυβερνήτης και οι άνδρες του πληρώματος του αντιτορπιλικού «Βέλος» (επτά αξιωματικοί, 23 υπαξιωματικοί και ένας ναύτης). Επίσης, ζητάει να του αποσταλούν τα φύλλα «Μητρώου ενός εκάστου τούτων» και να του παρασχεθούν τα «βαρύνοντα έκαστον τούτων στοιχεία της εκείσε δράσεών των». Τα στοιχεία αυτά «αναγκαιούν ημίν, προκειμένου να χωρήσωμεν εις την έκδοσιν αποφάσεως περί κηρύξεως αυτών εκπτώτων εκ της Ελληνικής ιθαγενείας».

Επίσης, σε κατεπείγον και απόρρητο έγγραφο της 10ης Ιουνίου 1973 που απέστειλε η Γενική Διεύθυνση Εθνικής Ασφάλειας του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης προς τη Διεύθυνση Ιθαγένειας του Υπουργείου Εσωτερικών παρέχονται πολύτιμες πληροφορίες για το πώς στασίασε το πλήρωμα του αντιτορπιλικού, αλλά και για δηλώσεις που έκανε ο κυβερνήτης, Νίκος Παππάς σε Μέσα Ενημέρωσης μόλις το πλοίο αγκυροβόλησε στο λιμάνι του Φιουμιτσίνο.

«Ο εν θέματι Κυβερνήτης ων του αντιτορπιλλικού “ΒΕΛΟΣ”, όπερ συμμετείχεν εις διασυμμαχικήν άσκησιν του ΝΑΤΟ την 22 Μαΐου 1973, ανεχώρησεν εξ Ηρακλείου-Κρήτης διά το Τυρηνικόν Πέλαγος.

Την 25.5.73 και ευρισκομένου του πλοίου εις περιοχήν Σαρδηνίας, απεχώρησε της ασκήσεως, εκπέμψας σήμα διά του οποίου ανέφερεν ότι κατόπιν της συλλήψεως εν Αθήναις ομοϊδεατών του Αξιωματικών, ο ίδιος και το πλήρωμά του, πιστοί εις τον όρκον τον οποίον έχουν δώσει, “θα αγωνισθούν διά την Δημοκρατίαν”.

Μετά ταύτα αγκυροβολήσας το πλοίον εις τον λιμένα Φιουμιτσίνο-Ιταλίας ητήσατο άσυλον παρά της Ιταλικής Κυβερνήσεως όπερ και του παρεσχέθη.

Του αντιτορπιλλικού “ΒΕΛΟΣ” επέβαινον 270 Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί και ναύται, εξ ων ο ανωτέρω παρέσυρεν εις ανταρσίαν 30.

Ο ειρημένος εις ανακοινώσεις του προς ειδησεογραφικά πρακτορεία κατεφέρθη κατά της Εθνικής Κυβερνήσεως και του εις την Ελλάδα κρατούντος Καθεστώτος, δηλώσας επίσης ότι οι κρατούμενοι και ανακρινόμενοι εις την Ε.Σ.Α. Αξιωματικοί του Ναυτικού υφίστανται τρομακτικά βασανιστήρια προς απόσπασιν δήθεν ομολογιών».

Το υπουργείο ζητά την αφαίρεση της ιθαγένειας, καθώς με βάση τα παραπάνω «σαφώς και ανενδοιάστως προκύπτει ότι ευρισκόμενος εν τη αλλοδαπή, προέβη εις πράξεις αντεθνικάς, στρεφομένας ευθέως κατά του εν Ελλάδι κρατούντος κοινωνικοπολιτικού Καθεστώτος, ασυμβιβάστους προς την ιδιότητα του Έλληνος και αντιθέτους προς τα συμφέροντα της Ελλάδος».

Λεωνίδας Βασιλικόπουλος: «Κατηγορούμενος επί συμμορία και απόπειρα εκρήξεων»

Η αντιστασιακή δράση του αντιναύαρχου και μετέπειτα επίτιμου αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, Λεωνίδα Βασιλικόπουλου, έμελλε να αποτελέσει πονοκέφαλο για το δικτατορικό καθεστώς.

Ήταν στέλεχος των αντιστασιακών οργανώσεων «Φιλική Εταιρεία» και «Ελεύθεροι Έλληνες», πήρε μέρος σε βομβιστικές επιθέσεις κατά της δικτατορίας και συμμετείχε στο Κίνημα του Ναυτικού για την ανατροπή του καθεστώτος. Για τη δράση του συνελήφθη το 1969, εξορίστηκε στη Σαμοθράκη, από όπου αφέθηκε ελεύθερος τον Απρίλιο του 1971. Ωστόσο, πέντε μήνες αργότερα συνελήφθη και πάλι και βασανίστηκε στο ΕΑΤ-ΕΣΑ.

Απόρρητο έγγραφο της Υποδιεύθυνσης Γενικής Ασφάλειας Αθηνών προς τη Γενική Διεύθυνση Εθνικής Ασφάλειας του υπουργείου Δημόσιας Τάξης, που χρονολογείται στις 24 Σεπτεμβρίου 1971, αναφέρει:

«Την 22.9.1971 διεβιβάσθη ημίν η υπ’ αριθ.601/21.9.1971 Διαταγή του Βασιλικού Επιτρόπου του Εκτάκτου Στρατοδικείου Αθηνών, δι’ ης απεστέλλετο ένταλμα συλλήψεως τούτου, κατηγορουμένου διά παράβασιν περί τας εκρηκτικάς ύλας, απόπειραν εκρήξεως και συμμορίαν κατ’ εξακολούθησιν, πράξεις τελεσθείσας, κατά το ένταλμα, από Οκτωβρίου 1968 μέχρι Ιουλίου 1969.

Ούτος συνελήφθη παρ’ ημών την 07.30 ώραν της 23.9.71 και μετήχθη εις τον ως άνω Βασιλικόν Επίτροπον, όστις διέταξε την φυλάκισίν του εις Φυλακάς Κορυδαλλού, όπου και μετήχθη.

Παρακαλούμεν όπως, ευαρεστούμενοι, λάβητε γνώσιν».

Μεταξύ των εγγράφων βρίσκεται και το απόρρητο Ατομικό Δελτίο Πληροφοριών για τον Βασιλικόπουλο, με ημερομηνία 9 Μαρτίου 1972. Εκεί σημειώνεται ως αιτία της κράτησής του η «ΑΝΤΕΘΝΙΚΗ ΔΡΑΣΙΣ», ενώ για τη δράση του σημειώνεται αναλυτικότερα στη συνέχεια:

«ΤΗΝ 7-8-69 ΣΥΝΕΛΗΦΘΗ ΜΕΤ ΑΛΛΩΝ ΩΣ ΣΥΜΜΕΤΕΧΩΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΑΡΑΝΟΜΟΝ ΔΙΟΡΓΑΝΩΘΕΙΣΑΝ ΟΡΓΑΝΩΣΙΝ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΠΩΝΥΜΙΑΝ “ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ” ΗΤΙΣ ΣΚΟΠΟΝ ΕΙΧΕΝ ΤΗΝ ΑΝΑΓΡΑΦΗΝ ΑΝΤΕΘΝΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΜΑΤΩΝ, ΔΙΑΣΠΟΡΑΝ ΤΡΙΚ ΚΑΙ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΙΝ ΕΚΡΗΚΤΙΚΩΝ ΩΡΟΛΟΓΙΑΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΣΜΩΝ».

Επίσης, όταν συνελήφθη για δεύτερη φορά, έπειτα από ένταλμα προφυλάκισης του Στρατοδικείου Αθηνών κατηγορήθηκε «ΕΠΙ ΣΥΜΜΟΡΙΑ ΚΑΤ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΗΣΙΝ, ΠΑΡΑΒΑΣΙΝ ΠΕΡΙ ΤΑΣ ΕΚΡΗΚΤΙΚΑΣ ΥΛΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΕΚΡΗΞΕΩΝ ΑΠΟ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1968 ΜΕΧΡΙ ΙΟΥΛΙΟΥ 1969».

Μιχάλης Βαρδάνης: «Κατηγορούμενος επί συμμορία κατ’ εξακολούθησιν»

Η δικτατορία βρήκε τον Μιχάλη Βαρδάνη να υπηρετεί ως λοχαγός των τεθωρακισμένων στο Πολύκαστρο Κιλκίς. Ωστόσο, αποστρατεύτηκε πολύ γρήγορα ως επικίνδυνος για τις Ένοπλες Δυνάμεις. Ήταν μάλιστα γνωστός με το παρατσούκλι «Κόκκινος ίλαρχος». Μέχρι το τέλος της δικτατορίας, απότακτος πλέον, σπούδασε Νομική και ασχολήθηκε με τη δικηγορία, ενώ συμμετείχε ενεργά σε όλες τις παράνομες αντιδικτατορικές οργανώσεις αξιωματικών. Στο Κίνημα του Ναυτικού τον μύησε ο Σπύρος Μουστακλής. Για τη δράση του συνελήφθη τον Απρίλιο του 1972, απελευθερώθηκε, αλλά συνελήφθη ξανά τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου. Κρατήθηκε στο ΕΑΤ-ΕΣΑ αλλά παρά τους βασανισμούς που υπέστη δεν ομολόγησε και απελευθερώθηκε ξανά στις 16 Δεκεμβρίου 1972. Ωστόσο, μετά την προδοσία του Κινήματος του Ναυτικού τον συνέλαβαν εκ νέου τον Ιούνιο του 1973 και τον βασάνισαν άγρια στο ΕΑΤ-ΕΣΑ.

Στις 12 Οκτωβρίου 1973 σε απόρρητο έγγραφό της η Υποδιεύθυνση Γενικής Ασφάλειας Αττικής σημειώνει:

«Ούτος την 22-9-72 προεφυλακίσθη εις τας Δικαστικάς Φυλακάς Κορυδαλλού δυνάμει του υπ’αριθ.4/22-9-72 εντάλματος προφυλακίσεως του 2ου Εισηγητού του Εκτάκτου Στρατοδικείου Αθηνών, κατηγορούμενος επί συμμορία κατ’ εξακολούθησιν (πράξεως πραχθείσης εν Αθήνας και αλλαχού κατά το από μηνός Οκτωβρίου 1968 μέχρι Ιουλίου 1969 χρονικόν διάστημα.

Την 14-4-1972 διεκόπη η προφυλάκισίς του και αφέθη ελεύθερος δυνάμει της υπ’ αριθμ.284/14-12-72 διαταγής Α.Π.Α.Ε.Σ.Α.

Δυνάμει της υπ’ αριθμ.2/127982/10515/19-1-73 Δ/γης Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως απηγορεύθη η αποδημία του εις το εξωτερικόν διά λόγους Εθνικής Ασφαλείας.

Την 1-6-73 συνελήφθη υπό του ΕΑΤ-ΕΣΑ, διά την συμμετοχήν του εις το κίνημα του Ναυτικού της 22-23/5-73.

Δυνάμει του υπ’αριθ.168/20-8-73 Π.Δ. “περί αμνηστίας” απεφυλακίσθη».

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ