ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ Υπάρχει ελληνική κυβέρνηση που θα μπορούσε να αποδεχθεί να άρει το κυριαρχικό δικαίωμα της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά ύδατα στα 12 μίλια στο Αιγαίο; Το ερώτημα είναι ρητορικό και εάν κανείς επιχειρούσε να δώσει απάντηση αυτή θα ήταν αρνητική. Πέρα, όμως, από τις προσφωνήσεις “Νίκο μου” και “Μεβλούτ μου” που αντήλλαξαν οι υπουργοί Εξωτερικών Ελλάδας και Τουρκίας, στο δείπνο με θέα στην Ακρόπολη, πέρα, ακόμη, κι από την “ελεγχόμενη προκλητικότητα” του Τσαβούσογλου με τις αναφορές σε “τουρκική μειονότητα” στην Θράκη, ο Τούρκος υπ.Εξ έκανε ένα βήμα που δεν πρέπει να διαλάθει της προσοχής μας.
Και δεν το έκανε στις επίσημες ανακοινώσεις κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα αλλά πριν πατήσει σε ελληνικό έδαφος. Η συνέντευξη που παραχώρησε στο “Βήμα της Κυριακής” συνιστά -για τους μυημένους- μια τουρκική πρόταση για έναν “οδικό χάρτη” που, σύμφωνα με την Άγκυρα, θα μπορούσε να οδηγήσει σε συνυποσχετικό και κοινή προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Η πρόταση, όμως, απέχει παρασάγγας από την πάγια ελληνική θέση για παραπομπή στην Χάγη σχετικά με την μία και μοναδική διαφορά που αναγνωρίζει η Ελλάδα, ήτοι την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ. Κατά καιρούς, ωστόσο, η δημόσια ρητορική ορισμένων στην Ελλάδα περί θαλασσίων ζωνών, εν γένει, και όχι περί οικονομικών θαλασσίων ζωνών, έχει δημιουργήσει εύλογα ερωτηματικά για το “κάτι παραπάνω”. Οι δε επίσημες δηλώσεις αξιωματούχων και ειδικών που συμβουλεύουν την κυβέρνηση (Θ.Ντόκος, Χρ. Ροζάκης, κ.ά) έδειξαν πως σε κάποια κέντρα πέριξ της εγχώριας διπλωματίας ίσως υπάρχουν και δεύτερες σκέψεις.
Το εύρος των χωρικών υδάτων είναι, αναμφίβολα, το σημαντικότερο απ΄ όσα θέτει με την συνέντευξή του ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Εάν επιχειρήσει κανείς να διαβάσει πίσω από τις γραμμές, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών προτείνει να αποσύρει η Ελλάδα το δικαίωμά της για επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια στο Αιγαίο. Αυτή είναι η βάση της “ειδικής (διμερούς) συμφωνίας” που προτείνει η Άγκυρα ως αφετηρία για την προσφυγή στην Χάγη.
Απόσυρση του δικαιώματος σημαίνει πως η Ελλάδα αναγνωρίζει ως εύρος των χωρικών της υδάτων στο Αιγαίο τα 6 μίλια, όπερ εστί μεθερμηνευόμενο μειώνει παράλληλα και τον εθνικό εναέριο χώρο από τα 10 στα 6 μίλια για να μην υπάρχουν στρεβλώσεις. Υπό αυτές τις συνθήκες, η Τουρκία “προσφέρει” την απόσυρση του περιβόητου casus belli και μια συμφωνία ειρήνευσης στο Αιγαίο.
Επιστρέφουμε στο ερώτημα της εισαγωγής: μπορεί να υπάρξει ελληνική κυβέρνηση που θα παραδώσει κυριαρχία στο Αιγαίο; Όχι. Ακόμα κι αν κάτι τέτοιο γινόταν εν μέρει: δηλαδή, επέκταση στα 12 μίλια στο Αιγαίο από την ηπειρωτική Ελλάδα και ανατολικά, περιορισμός στα 6 μίλια στο ανατολικό Αιγαίο, σε μια νοητή τεθλασμένη γραμμή που ξεκινά από το βόρειο Αιγαίο και φθάνει έως την Ρόδο.
Σε όλα αυτά, βεβαίως, υπάρχει μία επιπλέον παγίδα. Ο “οδικός χάρτης” που προτείνει ο Τσαβούσογλου μπορεί να βρει ευήκοα ώτα στο Βερολίνο και τις Βρυξέλλες, ή μπορεί να θεωρηθεί σοβαρή ακόμα και από τον αμερικανικό παράγοντα και, πάντως, οπωσδήποτε στο ΝΑΤΟ.
Η συνάντηση Ερντογάν-Μητσοτάκη
Ο Ταγίπ Ερντογάν έχει κάθε λόγο να δημιουργεί κλίμα αποκατάστασης του κλίματος με την Ελλάδα. Έχει μπροστά του μία πιθανή πολύ δύσκολη συνάντηση με τον Τζο Μπάϊντεν (Σύνοδος ΝΑΤΟ) και την αγωνία του να βρει modus operandi με τη νέα διοίκηση στις ΗΠΑ. Έχει, επίσης, την αγωνία της αναθεώρησης της συμφωνίας τελωνειακής σύνδεσης με τις ΗΠΑ. Το τελευταίο είναι, αναμφίβολα, και το κλειδί για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, εξ ου και η αξιωματική αντιπολίτευση έτεινε χείρα συναίνεσης προς την κυβέρνηση με την πρόταση του “Ελσίνκι plus”.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης επιθυμεί πρωτίστως να μην επαναληφθούν όσα συνέβησαν πέρυσι το καλοκαίρι, ιδιαίτερα με την αγωνία της ανάκαμψης του ελληνικού τουρισμού, φέτος, και αφετέρου για να μπορέσει να εστιάσει την προσοχή του στην οικονομία και στην επιστροφή στην κανονικότητα. Πολλοί θεωρούν πως ένα άτυπο moratorium για φέτος το καλοκαίρι στο Αιγαίο είναι δεδομένο- το επιθυμούν και οι δύο πλευρές.
Ο Ερντογάν, όμως, δεν είναι ένας αξιόπιστος συνομιλητής, από την άλλη, όμως, είναι ο μοναδικός συνομιλητής. Εκτός, φυσικά, εάν αφήσουμε τον χρόνο να κυλήσει ελπίζοντας πως κάποια στιγμή θα βγει από το κάδρο της τουρκικής πολιτικής σκηνής. Αλλά ποιος εγγυάται πως τα πράγματα θα γίνουν καλύτερα;
Τα 5 βασικά σημεία της ατζέντας Ερντογάν για μια προσφυγή στην Χάγη
Όπως προκύπτει από την συνέντευξη του Μεβλούτ Τσαβούσογλου στο “Βήμα της Κυριακής” και τον Άγγελο Αθανασόπουλο, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών περιέγραψε με σαφήνεια τον “οδικό χάρτη” που προκρίνει η τουρκική πλευρά. Σταχυολογούμε τα σημαντικότερα απ΄ όσα είπε:
1.Η Τουρκία δεν απέκλεισε ποτέ κατηγορηματικά καμία μέθοδο διευθέτησης μέσω τρίτου μέρους που να βασίζεται σε αμοιβαία συγκατάθεση. Πρωτίστως όμως πρέπει να διεξαγάγουμε διμερείς διαπραγματεύσεις. Ακούω ότι ορισμένοι κύκλοι στην Ελλάδα δεν εγκρίνουν τις διαπραγματεύσεις. Θα έπρεπε όμως να υπενθυμίσω ότι ακόμη και να φέρουμε τα ζητήματα ενώπιον του ΔΔΧ, χρειάζεται να διαπραγματευθούμε μία ειδική συμφωνία.
2.Είμαστε έτοιμοι να συζητήσουμε κάθε επίμαχο ζήτημα με την Ελλάδα, αλλά η Ελλάδα θα πρέπει να αποκηρύξει τον Χάρτη της Σεβίλλης. Ούτε οι ΗΠΑ ούτε η ΕΕ υιοθετούν αυτόν τον χάρτη εξαιτίας μιας λανθασμένης έννοιας δικαιωμάτων. Θα ήθελα να επαναλάβω ότι είναι λάθος υπολογισμός από την ελληνική πλευρά να πιστεύει ότι η Τουρκία θα περιοριστεί μόνο στις ακτές του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου
3.Σεβόμαστε την UNCLOS και τα κυριαρχικά δικαιώματα κάθε χώρας. Ωστόσο, το Αιγαίο έχει μοναδικά χαρακτηριστικά…Για παράδειγμα, το εύρος των χωρικών υδάτων είναι εκκρεμές ζήτημα στο Αιγαίο. Δεν απορρίπτουμε κατηγορηματικά χωρικά ύδατα μέχρι 12 ναυτικά μίλια όπου το επιτρέπουν οι περιστάσεις. Η Μαύρη Θάλασσα και το Ιόνιο Πέλαγος αποτελούν τέτοια παραδείγματα. Ωστόσο, με 12 ναυτικά μίλια στο Αιγαίο, θα επηρεαζόταν κατ’ αρχάς σοβαρά η ελευθερία της ναυσιπλοΐας. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε μια τέτοια επέκταση. Η διαφωνία επί του νομικού καθεστώτος νησιών, νησίδων και βράχων και τα αποστρατιωτικοποιημένα ελληνικά νησιά με βάση τις Συνθήκες Λωζάννης (1923) και Παρισίων (1947) δεν μπορούν επίσης να απομονωθούν και να αγνοηθούν.
4.Αν η Ελλάδα δεν επεκτείνει μονομερώς τα χωρικά της ύδατα στο Αιγαίο, η απόφαση της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης (σ.σ casus belli) δεν θα εφαρμοστεί και θα θέλαμε να παραμείνουν έτσι τα πράγματα. Θα ήθελα να σας υπενθυμίσω ότι η Τουρκική Εθνοσυνέλευση υιοθέτησε αυτή την απόφαση μία εβδομάδα μετά από απόφαση του Ελληνικού Κοινοβουλίου (σσ. εννοεί την κύρωση της UNCLOS). Από την άλλη πλευρά, είναι αλήθεια ότι μία αμοιβαία αποδεκτή θέση επί του εύρους των χωρικών υδάτων θα επηρέαζε θετικά τα υπόλοιπα θέματα
5.Επιτρέψτε μου να είμαι σαφής εξ αρχής: η ελληνική θέση σε σχέση με το Καστελλόριζο είναι απλά παράλογη. Οι γεωγραφικές συνθήκες τόσο στο Αιγαίο όσο και στη Μεσόγειο εντέλλουν ότι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, όπως ελπίζουμε να επιτύχουμε, πρέπει πρώτα να συζητηθεί σε διμερείς διαπραγματεύσεις και επί τη βάση της αρχής της ευθυδικίας. Αυτό είναι ακόμη πιο αναγκαίο για το Αιγαίο, εξαιτίας των ειδικών συνθηκών του. Η στάση και η επιμονή μας σε αυτές τις αρχές παραμένει αναλλοίωτη…
Γιατί ενοχλεί την Άγκυρα ο “Χάρτης της Σεβίλλης”
Τον περασμένο Αύγουστο, στην αρχή της κρίσης στην Ανατολική Μεσόγειο, η τουρκική εφημερίδα «Χουριέτ» έθεσε προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το ερώτημα εάν ο «Χάρτης της Σεβίλλης» αντικατοπτρίζει τη νομική θέση της Ε.Ε. για τις περιοχές θαλάσσιας δικαιοδοσίας στη Μεσόγειο. Ο εκπρόσωπος της κομισιόν απάντηση πως : «Οι εξωτερικές εκθέσεις που εκπονούνται από θεσμούς δεν συνιστούν επίσημα έγγραφα της Ε.Ε. και δεν έχουν νομική και πολιτική ισχύ για την Ε.Ε.», προσθέτοντας πως : «θέματα που σχετίζονται με την οριοθέτηση των θαλάσσιων περιοχών και τη χρήση των πόρων στα ύδατα μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο καλή τη πίστει, βάσει του διεθνούς δικαίου και μέσω διαλόγου και διαπραγματεύσεων σύμφωνα με τις σχέσεις καλής γειτονίας».
Παρόμοια θέση μ’ αυτή της Ε.Ε. εξέφρασαν πρόσφατα και οι Η.Π.Α. Σε δήλωσή της από τον λογαριασμό της στο twitter, η αμερικανική Πρεσβεία στην Άγκυρα αναφέρει ότι : «Oι Η.Π.Α. ως ζήτημα αρχής δεν λαμβάνουν θέση σχετικά με τις διαφορές άλλων κρατών επί των θεμάτων θαλάσσιας αρμοδιότητας», προσθέτοντας ότι : «με σεβασμό στον Χάρτη της Σεβίλλης οι Η.Π.Α. δεν θεωρούν ότι ο Χάρτης της Σεβίλλης έχει νομική υπόσταση. Αντιλαμβανόμαστε ότι η ΕΕ δεν θεωρεί ότι ο Χάρτης της Σεβίλλης είναι ένα νομικά δεσμευτικό έγγραφο». Σύμφωνα με την αμερικανική Πρεσβεία : «οι θαλάσσιες αρμοδιότητες καθορίζονται με συμφωνίες στη βάση του διεθνούς δικαίου από τα αρμόδια κράτη».
Η Άγκυρα και τα φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ έκαναν «σημαία» τις θέσεις της Ε.Ε. και των Η.Π.Α. για τον Χάρτη της Σεβίλλης, υποστηρίζοντας πως : «κρατούν αποστάσεις από τις θέσεις της Ελλάδας» για πλήρη επήρεια των νησιών. Ωστόσο παραβλέπουν εσκεμμένα πως οι δηλώσεις Ε.Ε. και Η.Π.Α. αφορούν τη νομική υπόσταση του χάρτη και όχι το αντικείμενο που αποτυπώνει και είναι σύμφωνα με όσα ορίζει το Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας, που όλοι -πλην της Τουρκίας- επικαλούνται συνεχώς.
Είναι χαρακτηριστικό πως σ’ επίσημο έγγραφο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2015), με τίτλο : «The EU and international ocean governance» δημοσιεύεται χάρτης που δείχνει τις ΑΟΖ όλων των κρατών μελών της Ε.Ε. και όπου, ξεκάθαρα, καθορίζεται όχι μόνο η ΑΟΖ της Ελλάδας αλλά και το ότι έχει θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο.
Σύμφωνα με τον ομότιμο καθηγητής οικονομικών του Πανεπιστημιακού Συστήματος Μέρυλαντ των ΗΠΑ κ.Θεόδωρο Καρυώτη, ειδικός στο θέμα της ΑΟΖ, όλοι οι χάρτες της Ε.Ε. αποτυπώνουν την πραγματικότητα όπως προκύπτει σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο. «Οι επίσημοι χάρτες της Ε.Ε. δείχνουν πως η Ελλάδα έχει θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο και ιδιαίτερα το γεγονός ότι η ΑΟΖ της νήσου Στρογγύλη έχει πλήρη επήρεια και εφάπτεται με την ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας» επισημαίνει με νόημα.
Κατακλείδα
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης διαθέτει περιορισμένες επιλογές. Μία είναι να κερδίσει χρόνο και δια της βελτίωσης της επικοινωνίας της Αθήνας με την Άγκυρα να επιτύχει σχετική ηρεμία στο Αιγαίο, αφήνοντας για κάποιο…μέλλον τον σκληρό πυρήνα των ελληνοτουρκικών. Μία άλλη είναι να επιταχύνει τις εξελίξεις συνδέοντας με ακόμα μεγαλύτερη σαφήνεια το ευρωτουρκικό πλαίσιο με το διμερές. Αλλά με ποιον στόχο; Εάν πράγματι υπάρχει στόχος, αυτό προϋποθέτει τα εξής:
-Να καταστήσει σαφείς τις θέσεις του στον ευρωπαϊκό και τον αμερικανικό παράγοντα, επιδιώκοντας ομπρέλα πρωτοβουλιών
-Να επιδιώξει εθνική συναίνεση, ανταποκρινόμενος στην ήπια στάση του Αλέξη Τσίπρα (και η Φώφη Γεννηματά είναι μάλλον βέβαιο πως θα κινούνταν προς την ίδια κατεύθυνση) και εκπόνηση, γρήγορα, νέου πλαισίου εθνικής στρατηγικής και ενημέρωση της κοινής γνώμης.
-Να καταστείλει κάθε θύλακα αντίδρασης μέσα στο ίδιο του το κόμμα και στην ίδια την εκλογική του βάση. Τα μυνήματα του Αντώνη Σαμαρά είναι ηχηρά, το δε εκλογικό του κοινό είναι “εκπαιδευμένος” σε ιαχές ψευτο-πατριωτισμού.
Μπορεί; Θέλει;