Newsroom Team Κάθε δημοκρατικά σκεπτόμενος άνθρωπος είναι εκ προοιμίου δεδομένο ότι αποτάσσεται τον τιμωρητικό λαϊκισμό. Αντιστοίχως δεδομένο ότι κάθε επαγγελματίας στο πεδίο του Συστήματος Ποινικής Δικαιοσύνης αποτάσσεται τη φθηνή πολιτικολογία.
Του Παναγιώτη Παπαϊωάννου
Παρακολουθώντας και υποσημειώνοντας τη δημόσια συζήτηση που προκλήθηκε από το υπό διερεύνηση ακόμη έγκλημα των Γλυκών Νερών, όπου ληστές, μπήκαν σε μεζονέτα πρώτες πρωϊνές ώρες, σκότωσαν μια εικοσάχρονη μητέρα μπροστά στο βρέφος της, έχοντας δέσει το σύζυγο σε διπλανό δωμάτιο και παίρνοντας ως λεία «15.000 Ευρώ», ο ρόλος καθενός που νιώθει ότι ανήκει σε οποιαδήποτε από τις δυό πιο πάνω κατηγορίες, είναι να υπενθυμίζει και να παραγοντοποιεί.
Αφορμή, το κύμα φόβου του κοινού για το αποτρόπαιο των συνθηκών τέλεσης, η πλήρης διαρροών σπασμωδική αδράνεια των αρχών (με τα ως επί το πλείστον αναπαραγόμενα αμάσητα από τα Μ.Μ.Ε.. «σφίγγει ο κλοιός» και «ζήτημα τιμής για την ΕΛ.ΑΣ») και η προτροπή της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου προς τις αρχές «να εξαντλήσουν κάθε δικονομική δυνατότητα έτσι ώστε να εντοπιστούν οι υπαίτιοι».
Κέντρο βάρους, όχι ο εσώτερος ντετέκτιβ που κάθε φορά αποκαλύπτεται ότι κρύβει μέσα του η βαλλόμενη πανταχόθεν κοινή γνώμνη, αλλά μια ψύχραιμη και σαφής ματιά για το τί έχει κάνει τα τελευταία χρόνια το ίδιο Σύστημα Ποινικής Διικαιοσυνης για την εγκληματικότητα, όπως αυτή καταγράφεται αυξημένη στις επίσημες στατιστικές (Έκθεση Για το Σοβαρό και Οργανωμένο Έγκλημα στην Ελλάδα το έτος 2019, Κεφ. 3.1.2. επ. – Αρχηγείο ΕΛ.ΑΣ./Κλάδος Ασφαλείας/Διεύθυνση Δημόσιας Ασφάλειας, μ.α. σελ. 20, 55, 56, 61 – Νοέμβριος 2020).
Ευεργετικές διατάξεις στο νόμο για το πώς εκτίονται οι ποινές, υπήρχαν και υπάρχουν. Όμως, το να ψηφίζονται οριζόντια μέτρα αποσυμφόρησης των φυλακών χωρίς να υποστηρίζονται από λειτουργικό σύστημα επόπτευσης και υποστήριξης των αποφυλακιζομένων, δεν είναι καθόλου άστοχο να παρατηρεί κανείς ότι ενθέτει παράγοντα στην εγκληματογένεση.
Με τον Ν. 4274/14-7-2014 απολύθηκαν, κάτω από αυστηρές προϋποθέσεις, όσοι εξέτιαν, κατά τη δημοσίευση του νόμου αυτού, ποινή κάθειρξης μέχρι δέκα ετών και είχαν εκτίσει τα 2/5 της ποινής τους. Ρητά εξαιρούντο από τη ρύθμιση αυτή όσοι είχαν καταδικασθεί για συγκεκριμένα κακουργήματα με μεγάλη κοινωνική απαξία, όπως ανθρωποκτονίες, εγκλήματα κατά της γενετήσιας ζωής, ληστείες κ.α..
Όμως 9 μήνες αργότερα και με την αλλαγή πολιτικής ηγεσίας, ήρθε ο Ν. 4322/27-4-2015. Με αυτόν, επιχειρήθηκε η μεγαλύτερη την τελευταία εικοσαετία οριζόντια αποφόρτιση του συστήματος των φυλακών, καθώς όριζε ότι «απολύονται» χωρίς κριτιριοποίηση, μια μεγάλη γκάμα καταδίκων σε πολυετείς καθείρξεις με μόνη προϋπόθεση τη συμπλήρωση ενός ελαχίστου ορίου έκτισης της ποινής τους, «με οποιονδήποτε τρόπο», δηλαδή, συνυπολογιζομένου και του πλασματικού υπολογισμού, λόγω εργασίας μέσα στις φυλακές.
Έτσι, χωρίς ποσοτικό και ποιοτικό σχεδιασμό ως προς το πόσοι και κυρίως ποιοι -για ποιά αδικήματα καταδικασμένοι- θα απολυθούν, άνοιξαν οι πόρτες των σωφρονιστικών καταστημάτων της χώρας, σε ελάχιστο χρόνο για χιλιάδες κρατουμένους.
Στις 16 Αυγούστου 2015, είχαμε μια ληστεία μετά φόνου ενός 67χρονου εστιάτορα από ομάδα 9 Γεωργιανών στην Ύδρα. Έπειτα από τις αντιδράσεις που προκάλεσε η μη κράτηση των δύο εκ των εννέα δραστών, ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Νίκος Παρασκευόπουλος, απαντώντας σε σχετική ερώτηση στη Βουλή (καθώς ο ένας από τους δράστες είχε απολυθεί με τις με τις πρόσφατες διατάξεις), δήλωσε : «Δεν μπορούν όσοι μπαίνουν στη φυλακή να μπαίνουν ισόβια» και «Το να βγαίνει κάποιος πιο σύντομα ή αργά δεν έχει αντίκρισμα στην υποτροπή που θα ακολουθήσει. Ίσα-ίσα έρευνες έχουν δείξει ότι όσο μεγαλύτερη η ποινή, τόσο αποκοινωνικοποιείται ο άνθρωπος και αναπτύσσει μεγαλύτερη επιθετικότητα».
Στις 20 Αυγούστου 2015 ο ίδιος ο τότε υπουργός δήλωσε ότι το τελευταίο 5μηνο κάνοντας χρήση των ευνοϊκών διατάξεων του νόμου αποφυλακίστηκαν 2.000 κρατούμενοι. Όταν ρωτήθηκε αν είναι κρατούμενοι για βαριά εγκλήματα απάντησε ότι «(…) Είναι και ανθρωποι με βαριές ποινές αλλα είχαν εκτίσει ένα μεγάλο μερος της ποινής τους και οι περισσότεροι απολύθηκαν γιατί θεωρούνταν ακίνδυνοι αφού ή ήταν άρρωστοι ή είχαν κάποιου είδους αναπηρία».
Το ποιός «το θεωρούσε» και με ποιά διαδικασία (άραγε είχε συστηθεί κάποια διαρκής διεπιστημονική επιστροπή;), ελάχιστα διευκρινίσθηκε. Η αλήθεια είναι ότι τέτοια κριτιριοποίηση δεν υπήρξε. Ακόμη κι αν ο απολυόμενος εξέτιε, λ.χ. ποινή 20 ετών για σειρά από ασέλγειες, βιασμούς, ληστείες και εκβιάσεις, δεν αποτελούσε προϋπόθεση του νόμου το αδίκημα, αλλά μόνον το ελάχιστο του χρόνου. Η απόλυσή του προβλεπόταν ως υποχρεωτική.
Κάτι που δεν άργησε να απασχολήσει την κοινή γνώμη και παλι όταν, τον Δεκέμβριο του 2016, προέκυψε η υπόθεση της στυγερής δολοφονίας νεαρής κοπέλας στη Γερμανία από Αφγανό υπήκοο με ποινικό παρελθόν στη χώρα μας, οποίος είχε αποφυλακιστεί με το νόμο 4322/2015, παρά την καταδίκη του σε 10 χρόνια κάθειρξη.
Ο ίδιος ο τότε Υπουργός δήλωσε ότι : «(…) Υπάρχουν άνθρωποι που βγαίνουν με απόλυση και κάνουν παρομοίως εγκλήματα. Δεν εγκαταλείπουν όμως οι έννομες τάξεις τους θεσμούς γιατί γνωρίζουν ότι λίγο παραπάνω χρόνος στη φυλακή, αν δεν συνοδεύεται με σταδιακή επαφή με τον εξωτερικό κοινωνικό χώρο ή με ελεγχόμενη έξοδο, δεν αποδίδει όφελος σε εγκληματικότητα».
Οι ρυθμίσεις του νόμου Παρασκευόπουλου παρατάθηκαν τροποποιημένοι με τον Ν. 4411/2016 (γνωστός και ως «Νόμος Κοντονή») και τελικά διήρκεσαν, αντί ενός χρόνου που προεπβλέπετο, συνολικά 28 μήνες, καθώς με το δέκατο πέμπτο του άρθρο η ισχύς του 4322/2015 επεκτάθηκε μέχρι τα τέλη Αυγούστου 2017. Και πάλι, κριτιριοποιημένος μετά από έρευνες ή στατιστικές λόγος δεν ανακοινώθηκε, επιτρέποντας έτσι την δημόσια κριτική ότι στην ουσία επρόκειτο για φωτογραφική διάταξη, που εκτός από όσους επιδιώκετο να ωφελήσει, απλώς θα απέλυε και κάποιες χιλιάδες ακόμη καταδικασθέντες.
Στις 3 Απριλίου του 2017, μετά από ερώτηση στη Βουλή για το αν ο αριθμός των απολυθέντων υφ’ όρον έχει φθάσει ως και και τις 7.000, στοιχεία δεν φαίνεται να παρουσιάστηκαν στη δημοσιότητα
Λίγους μήνες αργότερα πάντως, η υπόθεση της άτυχης Δώρας Ζέμπερη ανέδειξε ότι και το προηγούμενο σύστημα εκτέλεσης ποινών δυσλειτουργούσε.
Στις 18 Οκτωβρίου 2017 στο Β’ Νεκροταφείο Αθηνών η εφοριακός έπεφτε νεκρή από 14 μαχαιριές. Ο 58χρονος δράστης της ανθρωποκτονίας είχε συλληφθεί το 2011 μαζί με ακόμη ένα άτομο, για αγορά και κατοχή ναρκωτικών ουσιών (37 κιλά ινδικής κάνναβης). Είχε κριθεί προσωρινά κρατούμενος το 2011, το Πρωτοβάθμιο Δικαστήριο του επέβαλε ποινή κάθειρξης 20 ετών, ποινή που αργότερα μειώθηκε στο Εφετείο στα 12. Ο ίδιος εργαζόταν στις φυλακές, όπως έχουν δικαίωμα οι μη ισοβίτες κρατούμενοι, μειώνοντας την ποινή του με τα «μεροκάματα».
Μετά από τρία έτη «πλασματικού» χρόνου εργασίας στις φυλακές και τρία έτη κράτησης, αποφυλακίστηκε έχοντας εκτίσει τα 3/5 της ποινής του. Τρεις μήνες μετά την απόλυσή του με όρους, διέπραξε την ανθρωποκτονία που ομολόγησε. Τιμωρήθηκε με δις ισόβια όμως και πάλι, ένα αθώο θύμα έχασε τη ζωή του, επειδή εμείς, ως σύστημα, δεν είχαμε μεριμνήσει καν να έχουμε λειτουργικό θεσμικό πλαίσιο να ελέγχουμε τις πιθανότητες υποτροπής και να επιτηρούμε τον απολυόμενο, με όρους ανάλογους με την περίπτωσή του.
Στις 31 Οκτωβρίου 2017 ο βουλευτής της Ν.Δ. Νικήτας Κακλαμάνης ζήτησε με σχετική ερώτησή του στη Βουλή στοιχεία για το πόσοι κρατούμενοι έχουν αποφυλακισθεί δυνάμει των διατάξεων των νόμων 4322/2015, 4411/2016 και 4489/2017 και για ποιά αδικήματα είχαν καταδικασθεί, σε πόσους κρατούμενους έχουν δοθεί άδειες από 1η Ιανουαρίου 2015 μέχρι σήμερα 31/10/17, πόσοι από αυτούς έχουν επιστρέψει με το πέρας της άδειας τους, πόσοι από αυτούς παραβίασαν την άδειά τους και δεν επέστρεψαν, καθώς και για ποιά αδικήματα είχαν καταδικασθεί οι κρατούμενοι που έλαβαν άδεια.
Με αντίστοιχη ερώτηση επανήλθαν στις 20/4/2018 τρεις Βουλευτές του κομματος «Το Ποτάμι» (Ψαριανός, Δανέλλης και Αμυράς), όμως η απάντηση δεν ήρθε με αριθμούς, ή τουλάχιστον δεν έγινε δημοσίως γνωστή όσο θα είχε ανάγκη ο δημόσιος διάλογος. Αντίθετα, η συχνή, επίσημη επωδός ήταν: «Μας επιβάλλει την αποσυμφόρηση των φυλακών η Ε.Ε., τιμωρούμαστε με πρόστιμα κάθε χρόνο για τον υπερπληθυσμό τους».
Ώσπου ήρθε, με τη σύμπραξη στην ουσία όλων των κομμάτων και μετά από επεξεργασία μιας πολυπρόσωπης νομοπαρασκευαστικής επιτροπής στην οποία συμμετείχαν κορυφαίοι πανεπιστημιακοί και των τριών νομικών σχολών της χώρας,, Εισαγγελείς και Δικαστές, η ψήφιση των νέων Κωδίκων, Ποινικού και Ποινικής Δικονομίας είκοσι περίπου ημέρες πριν τις εθνικές εκλογές (Ν. 4619, 4620/11-6-2019, με τις τροποποιήσεις τους κατόπιν από την Κυβερνητική πλειοψηφία της Ν.Δ., 4623/9-8-2019, 4637/18-11-2019, 4640/30-11-2019).
Εκεί, πλέον, κατ’ επίκλησιν και πάλι ευρύτερων στοχεύσεων (αποφόρτιση, εκσυγχρονισμός, ουσιαστικοποίηση των ποινών) όλα τα ανώτατα όρια ποινής μειώθηκαν οριζόντια, ενώ διατηρήθηκαν όλα τα ευεργετικά μέτρα για την υφ’ όρον απόλυση.
Ήδη, σήμερα, τα αρ. 106 – 107 του Π.Κ. έχουν αφενός καταστήσει επί της ουσίας υποχρεωτική την απόλυση, όταν συμπληρώνεται το κατώτατο όριο ποινής, το οποίο μπορεί να συμπεριλαμβάνει και τον ευεργετικό υπολογισμό (μέρες που μετρούν για διπλές όταν ο κατάδικος εργάζεται εντός φυλακής). Παράλληλα όμως έχει εγκαταστήσει ως δυνητικές τις διατάξεις της ανάκλησης της υφ’ όρον απόλυσης, όταν διαπιστωθεί παράβαση. Όμως, συγκεκριμένα ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα και κανείς δε φαίνεται πρόθυμος να τα αγγίξει:
Πόσο εύκολα διαπιστωνεται η παράβαση των όρων, όταν στην ουσία η επιτήρηση του απολυομένου επαφίεται σε ένα «παρών» στο Α.Τ. της περιοχής του (το οποίο μαστίζεται από τη γραφειοκρατία και λειτουργεί με την φιλοτιμία των ενόντων);
Υπάρχει η ελάχιστη θυματολογική μέριμνα ή μας ενδιαφέρουν περισσότερο πυροτεχνήματα όπως τα εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ μιας επικήρυξης, τα οποία θα μπορούσαν να είχαν διατεθεί για την επί σειρά ετών ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη της οικογένειας του θύματος;.
Υπάρχει επαρκής και δη προσωποποιημένη ιατρική και ψυχολογική υποστήριξη κατά τη διάρκεια έκτισης της ποινής – ή από στεγνοί ανθρωποφύλακες γινόμαστε δωρητές μιας ανεπιτήρητης εν ελευθερία εκτίσεως του υπολοίπου μιας ποινής;
Υπάρχει υποστηρικτικό δίκτυο για τον αποφυλακιζόμενο και επί της ουσίας λειτουργικό πλαίσιο επανένταξης και κοινωνικοποίησής του – ή λειτουργούμε στην τύχη και εξαντλούμε την ευαισθησίας μας σε συνέδρια και πειραματικές πρωτοβουλίες που η εκάστοτε πολιτική ηγεσία περιφρονεί να εφαρμόσει;
Είναι κρίσιμες και η ανθρωποκεντρική και η συστημική θεώρηση για το σκοπό και τη λειτουργία των φυλακών. Όταν όμως δεν κλείνει κανείς τα μάτια στα προβλήματα εξ αιτίας των οποίων το ελληνικό Σ.Π.Δ. νοσεί ανίατα (γραφειοκρατία, έλλειψη εξειδίκευσης, έλλειψη πραγματικής εικόνας για τον έγκλειστο πληθυσμό, έλλειψη μακροπρόθεσμου μοντέλου αποσυμπίεσης),αποβαίνει κοινωνικά επιζήμιο να σχεδιάζεται κάθε ένα-δύο χρόνια επί χάρτου ένα σετ από ευνοϊκές ρυθμίσεις επί τη βάση «θεωριών» και «ιδεολογικοποιήσεων» που δεν συνοδεύονται από ερευνητικά δεδομένα, εκτιμήσεις επιτυχίας και πλάνο αποκατάστασης αστοχιών. Το ότι τα τρία τυχαία παραδείγματα ανθρώπων που έχασαν τη ωή τους επειδή κάποιοι που θα έπρεπε να είναι έγκλειστοι βγήκαν έξω, αυτό μας αποδεικνύει. Και αυτό δεν έχει ούτε πολιτική, ούτε επιστημονικοφανή χροιά. Είναι απλώς μια οχληρή αλήθεια.
………………………………
* Ο Παναγιώτης Γ. Παπαϊωάννου είναι μαχόμενος Δικηγόρος Αθηνών, διδάκτωρ Εγκληματολογίας. συγγραφέας των βιβλίων «Ανθρωποκτόνοι Κατά Συρροή και κατ’ Εξακολούθηση (Serial Killers & Mass Murderers) – το Ελληνικό Παράδειγμα», Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 2013 και «Εγκλήματα Ζηλοτυπίας – Εγκληματολογική Θεώρηση και Νομολογία», εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη 2001.