Newsroom Team “Η Καραντίνα με… έσπρωξε να γράψω κάποια αυτοβιογραφικά κείμενα που βγαίνουν οσονούπω σε βιβλίο, με τίτλο ”Ο καιρός του χρόνου”. Ο μάγος γραφίστας Θανάσης Γεωργίου ετοίμασε κιόλας το εξώφυλλό του και δεν κρατιέμαι να μη μοιραστώ μαζί σας τη χαρά που ένιωσα και την ομορφιά του. Η σελιδοποίηση του βιβλίου άρχισε στο Επίκεντρο και μέσα στον Ιούλιο, αν όλα πάνε καλά (που θα πάνε!), θα το έχουμε στα χέρια μας”.
Ετσι περιγράφει τα “γεννητούρια” του νέου του βιβλίου ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Χρίστος Ζαφείρης.
Για μια πρώτη πρόγευση για τα περιεχόμενά του και τον παράδοξο τίτλο του, παραθέτω το κείμενο στο οπισθόφυλλο του βιβλίου:
“Τα πιο πολλά κείμενα του βιβλίου γράφτηκαν στη διάρκεια της δίχρονης καραντίνας ως αντικαταθλιπτική ενασχόληση του νου και των χεριών κατά της μάστιγας του κορονοϊού. Τα έγραφα και τα έστελνα με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο σε φίλους ως χαιρετίσματα και σήματα ζωής. Έτσι βγήκαν από τα πακτωμένα πηγάδια της ψυχής μνήμες, εμπειρίες και βιώματα από τα παιδικά χρόνια στο χωριό, το σχολείο, τον στρατό, το πανεπιστήμιο, τη δικτατορία, τη δημοσιογραφία, τη συγγραφή, τις περιπέτειες της ζωής. Το σώμα τους δεν συνιστά αυτοβιογραφία, αλλά σκόρπια σπαράγματα και σπαραγμούς της ξοδεμένης ζωής. Θεωρώ πως τα κείμενα αυτά δεν περιορίζονται μόνο σε προσωπικές και αδιάφορες για τον πολύ κόσμο βιογραφικές αναφορές, αλλά καταγράφουν μέσα από το προσωπικό βλέμμα και βίωμα τον κοινωνικό και πολιτικό περίγυρο της εποχής που διατρέχει το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.
Ο τίτλος του βιβλίου έχει την αφετηρία του σε επιγραφή αλληγορικής τοιχογραφίας του 18ου αιώνα, γεμάτης πικρή ειρωνεία για τη μοίρα του ανθρώπου, σε εκκλησία της Τσαριτσάνης Ελασσόνας, όπου εικονίζεται ο τροχός της ανθρώπινης ζωής. Σπαράγματα με γεγονότα, μνήμες και βιώματα από τον δικό μου χρονοτροχό της ζωής περιλαμβάνουν τα 18 αφηγήματα της συλλογής Ο καιρός του χρόνου που κρατάτε στα χέρια σας”.
Ο Χρίστος Ζαφείρης γεννήθηκε το 1945 στην Κρανιά Ελασσόνας και ζει από το 1963 στη Θεσσαλονίκη. Είναι πτυχιούχος του τμήματος Αρχαιολογίας και Τέχνης του ΑΠΘ, δημοσιογράφος, μέλος της ΕΣΗΕΜ-Θ. Εργάστηκε στις εφημερίδες “Θεσσαλονίκη”, “Εγνατία”, “Βήμα” και “Νέα”. Διατέλεσε διευθυντής σύνταξης στον “Αγγελιοφόρο της Κυριακής” και αναπληρωτής διευθυντής της κυριακάτικης έκδοσης και του “Αγγελιοφόρου”. Αρθρογραφούσε ως τον Απρίλιο του 2010 στον “Αγγελιοφόρο της Κυριακής”, στον οποίο έγραφε και μια σελίδα με ιστορικά θέματα και πρόσωπα της Θεσσαλονίκης. Εργάστηκε επίσης στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο (ΕΡΤ, ΕΤ3, “95,8 FΜ”, “Ράδιο-Παρατηρητής”) με εκπομπές λόγου και ντοκιμαντέρ για τον ελληνισμό της διασποράς, τη Βόρεια Ελλάδα και ιδιαίτερα τη Θεσσαλονίκη. Ασχολείται ιδιαίτερα με τη μελέτη της τοπιογραφίας, ιστορίας και προσωπογραφίας της Θεσσαλονίκης. Για τη Θεσσαλονίκη και το μείζονα ελληνισμό. Γνωστό βιβλίο του, που έγινε και τηλεοπτική σειρά ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ, είναι ο “Βαλκάνιος πραματευτής”. Έχει συνδικαλιστική συμμετοχή στον επαγγελματικό του χώρο (μέλος Δ.Σ. ΕΣΗΕΜ-Θ και ΠΟΕΣΤ) και σήμερα είναι αντιπρόεδρος του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΜ-Θ, όπου έχει επιμεληθεί τρεις μεγάλες εκθέσεις του για τους πρώτους Έλληνες δημοσιογράφους Μαρκίδες Πούλιου και τον παράνομο Τύπο της Εθνικής Αντίστασης και της Δικτατορίας. Το 2005 πήρε το βραβείο του Ιδρύματος Μπότση. Εργάστηκε επίσης στη μέση εκπαίδευση ως φιλόλογος και στον τομέα των εκδόσεων. Συνταξιοδοτήθηκε το 2006 και συνεχίζει με τη συγγραφή.
Η εικόνα του εξώφυλλου: Μαθητές του παλιού Γυμνασίου Ελασσόνας με μαθητικά πηλήκια της εποχής, φίλοι και συγχωριανοί από διαφορετικές τάξεις, γευματίζουν στην εξοχή, στη διάρκεια ημερήσιας εκδρομής του σχολείου. Ο ασκεπής μαθητής της Β’ τάξης, στην πρώτη σειρά δεξιά, είναι ο συγγραφέας του βιβλίου. Η φθαρμένη φωτογραφία τραβήχτηκε από πλανόδιο φωτογράφο την άνοιξη του 1959 (αρχείο Χρίστου Ζαφείρη).
Τα βιβλία του Χρίστου Ζαφείρη
Το βασικό συγγραφικό αντικείμενο του Χρίστου Ζαφείρη είναι η Θεσσαλονίκη, η διαχρονική ιστορία της, η τοπογραφία της, τα μνημεία της, η προσωπογραφία της. Βέβαια έχει γράψει και άλλα βιβλία για τον μείζονα ελληνισμό, καθώς και κείμενα σε φωτογραφικά λευκώματα ελληνικών τόπων (δες τη συνολική βιβλιοπαραγωγή στο κείμενο για την βιογραφία-εργογραφία του). Από το 1990 που εξέδωσε το πρώτο βιβλίο (η πρώτη έκδοση της Θεσσαλονίκης Τοπιογραφίας στον «Παρατηρητή») μέχρι σήμερα έχει γράψει εννιά συνολικά βιβλία για τη αγαπημένη του πόλη.
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΓΡΑΦΙΑ, β’ έκδοση συμπληρωμένη, εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2006.
Στο βιβλίο «Θεσσαλονίκης τοπιογραφία» βλέπω την αγαπημένη του πόλη ως σύνολο επιμέρους τοπίων, που αποτελούν το σημερινό τραυματισμένο, αλλά διαιώνιο σφριγηλό σώμα της.
«Τοπία» όχι απλώς γεωγραφικά, πολεοδομικά, ιστορικά, κοινωνικά ή πολιτισμικά, αλλά ως χώρους ζωντανούς, ως τοπία ψυχής και προσωπικής θέασης, που προσεγγίζονται με συναισθηματική διάθεση. Διαστρωμένες στους αιώνες συνοικίες και παλίμψηστοι δρόμοι, η τοπογραφία του έρωτα και του θανάτου, οι ανεξιχνίαστες πολιτικές δολοφονίες και αμφίστομες εκτελέσεις, οι διαχρονικές λαϊκές διαδηλώσεις, πορείες και λιτανείες στους δρόμους της, η κληρονομιά της χαμένης πολυεθνικής κοινωνίας της Θεσσαλονίκης και η ποικιλία του αρχιτεκτονικού εκλεκτισμού που χάθηκε με τη μεταπολεμική αντιπαροχή, τα αδέσποτα χρονικά της ερωτικής ζωής στα δέντρα της πόλης, τόποι δόξας, πτώσης και μαρτυρίου κοινωνικών ομάδων και ατόμων που πέρασαν στη λήθη. Είναι μια αναρρίπιση της ιστορικής μνήμης και της αστικής παράδοσης της Θεσσαλονίκης, με προσωπική επιλογή των χώρων και των γεγονότων που τον συγκλόνισαν, δίνοντας ψυχή και όνομα στους νεκρούς αστικούς χώρους και το ισοπεδωτικό «δομημένο περιβάλλον» που πνίγει την πόλη. Αποτελεί, με λίγα λόγια, μια λυρική και μελαγχολική προσέγγιση της Θεσσαλονίκης για όσα χάθηκαν, καταπλακώθηκαν ή λησμονήθηκαν από τη συλλογική μνήμη και συνείδηση της πόλης.
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΑΠΟΝΤΩΝ, Η κληρονομιά Ρωμαίων, Μουσουλμάνων, Εβραίων, Ντονμέδων, Φράγκων, Αρμενίων και Σλάβων, Πρόλογος Ι.Κ. Χασιώτης, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2014.
Το βιβλίο παρουσιάζει την πολιτισμική κληρονομιά των λαών που πέρασαν από τη Θεσσαλονίκη ως κατακτητές και ειρηνικοί συγκάτοικοι των Ελλήνων και άφησαν τα ίχνη τους. Η πρωτοτυπία του θέματος είναι ότι καταγίνεται αποκλειστικά με τη Θεσσαλονίκη των “Άλλων” που συμβίωσαν με τους Έλληνες.
Γύρω από τις τρεις κυρίαρχες εθνότητες, Έλληνες, Τούρκους και Εβραίους, συμβίωσαν και άλλες μικρότερες εθνικές και θρησκευτικές κοινότητες: Αρμένιοι, Βούλγαροι, Ιταλοί, Γάλλοι, αφήνοντας αρκετά αρχιτεκτονήματα στην πόλη που είναι σε χρήση έως σήμερα. Στο βιβλίο περιλαμβάνονται επίσης και οι Ρωμαίοι που άφησαν σημαντικά αρχαιολογικά μνημεία στη Θεσσαλονίκη.
Στους δύο τελευταίους αιώνες της τουρκοκρατίας στα σχολεία, τους δρόμους, το λιμάνι και τις αγορές της ακούγονταν ποικίλες γλώσσες και κάθε πληθυσμιακή ομάδα είχε το δικό της όνομα για την πόλη: Θεσσαλονίκη και Σαλονίκη για τους Έλληνες, Σελανίκ για τους Τούρκους, Σαλονίκο για τους Εβραίους, Σολούν για τους Σλάβους, Σαλονίκ και Σαλόνικα για τους Φράγκους-Ευρωπαίους. Κεντρικός άξονας του βιβλίου, η κληρονομιά της πολυπολιτισμικής Θεσσαλονίκης μέσα από τα κτήρια, τα μνημεία, τους δρόμους, τα σχολεία και τις προσωπικότητες όλων των εθνικών και θρησκευτικών κοινοτήτων – πλην των Ελλήνων- που έζησαν στην πόλη.
Αυτήν την κοινή πολιτισμική κληρονομιά, που συνδημιούργησαν οι σύνοικοι της Θεσσαλονίκης, επιχειρεί να καλύψει το βιβλίο. Τη διαρκή παρουσία των απόντων κατοίκων της, μέσα από τα αρχιτεκτονικά και άλλα κατάλοιπα που κληρονόμησαν στην πόλη. Πολλές παλιές και νέες φωτογραφίες κτηρίων και προσώπων, χάρτες με τα μνημεία-τόπους και ένα εκτενές χρονολόγιο δίνουν την εικαστική διάσταση και την ιστορική εξέλιξη της πολυπολιτισμικής μεγαλούπολης της Ανατολικής Μεσογείου. Επίσης δημοσιεύεται κι ένας επαγγελματικός Οδηγός της Θεσσαλονίκης του 1911 (του Γεωργίου Χατζηκυριάκου) που δίνει το εθνοτικό και κοινοτικό μωσαϊκό της πόλης τον τελευταίο χρόνο της οθωμανικής διοίκησης.
Το λεύκωμα-οδηγός της πόλης του Χρίστου Ζαφείρη είναι ένας διαφορετικός Ιστορικός Οδηγός, που συμπληρώνει τη διαχρονική ελληνική και βυζαντινή κληρονομιά και δίνει τη συναρπαστική όσμωση διαφορετικών πολιτισμών, ιδεών, θεάσεων, σχημάτων και χρωμάτων, που επιβίωσαν και ακτινοβολούν στη σύγχρονη Θεσσαλονίκη
Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ, Ιστορία, Κοινωνία, Μνημεία, Το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2016. (έκδοση στην Ελληνική, Αγγλική και Γαλλική γλώσσα).
Η Θεσσαλονίκη των Εβραίων είναι μια συνοπτική και εικονογραφημένη παρουσίαση της ιστορικής πορείας και παρουσίας του εβραϊσμού της Θεσσαλονίκης. Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, με διακυμάνσεις ακμής και παρακμής μέσα στον χρόνο, πορεύτηκαν αρμονικά με τα άλλα δύο πολυπληθή σύνοικα στοιχεία της πόλης (Τούρκους και Έλληνες) για πέντε αιώνες, ως τα μέσα του 20ου αι., δίνοντας τον πολιτιστικό και γλωσσικό τόνο στην πολυεθνική κοινωνία της πόλης.
Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια περιδιάβαση στους ιστορικούς σταθμούς των Εβραίων της πόλης και τη σεφαραδική παράδοση, στα εβραϊκά δρώμενα, τη γλώσσα και τη μουσική, στις μεγάλες προσωπικότητες, τις κοινωνικές και οικονομικές υποδομές, τις παραδοσιακές ενδυμασίες και γεύσεις, στις συναγωγές, τα σχολεία και τα σπίτια τους. Καταγράφεται η εγκατάσταση, η ακμή και το τέλος, με το ναζιστικό Ολοκαύτωμα, ενός λαού που συνέβαλε στην ανάπτυξη και την ιδιαίτερη φυσιογνωμία της πολυπολιτισμικής πόλης.
Είναι ένας ιστορικός και περιηγητικός οδηγός, με πλούσιο φωτογραφικό υλικό και χάρτες, που μας ξεναγεί στο Εβραϊκό Μουσείο και στους τόπους της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτισμικής ζωής των Θεσσαλονικιών Εβραίων, αλλά και στους χώρους της μνήμης και του μαρτυρίου τους. Ένας επίμονος «ξεναγός» που αρνείται τη Λήθη, συνοδοιπορεί με τη Συγκίνηση και τιμά τη Συλλογική Μνήμη.
‘’ΑΝΤΕΘΝΙΚΩΣ ΔΡΩΝΤΕΣ…’’, 1971-1974. Η Θεσσαλονίκη στα χρόνια της χούντας και η εξέγερση του Πολυτεχνείου της, Πρόλογος Δημήτρης Φατούρος, εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2011.
Το βιβλίο «Αντεθνικώς δρώντες… 1971-1974», είναι η μαρτυρία ενός δημοσιογράφου που δούλεψε σε εφημερίδα στα χρόνια της χούντας, έζησε τον κοινωνικό σφυγμό της Θεσσαλονίκης και συμμετείχε στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα της εποχής. Η καταγραφή της δραματικής τετραετίας έχει ως άξονα τις μυστικές ανταποκρίσεις γύρω από την αντιδικτατορική φοιτητική δράση στη Θεσσαλονίκη, που έστελνε στο εξωτερικό για την ενημέρωση της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης. Συμπληρωματικά είναι η δημοσιογραφική εμπειρία στην εφημερίδα «Θεσσαλονίκη» την περίοδο 1971-1973, όπου εργάστηκε ως συντάκτης φοιτητικών θεμάτων, και οι μαρτυρίες φίλων και γνωστών. Αυτός ο πυρήνας συμπληρώθηκε με έρευνα σε αρχειακές πηγές και έντυπα.
Είναι, κοντολογίς, μια προσωπική ματιά των γεγονότων αυτής της περιόδου όπου αναμειγνύεται ο αυτοβιογραφικός με τον ιστοριογραφικό λόγο, προσπαθώντας να συμπλέξει θραύσματα προσωπικών σημειώσεων και εφημερίδων με τραύματα της ατομικής μνήμης που μένουν ακόμη ανοιχτά και άλλα που έκλεισαν κάτω από ουλές της συλλογικής λήθης. Πέρα από την αφήγηση του φοιτητικού αγώνα με κορυφαία έκφραση το έπος του «Πολυτεχνείου» στη Θεσσαλονίκη, προσπάθησε να καταγράψει και το αντίπαλο «στρατόπεδο», τους υποστηρικτές και συνεργάτες της δικτατορίας στην πόλη, την οικονομική κατάσταση, την περιρρέουσα ατμόσφαιρα ευδαιμονίας και την αδιάφορη στάση της πλειονότητας των πολιτών απέναντι στο δικτατορικό καθεστώς.
Το βιβλίο επιχειρεί να φιλοτεχνήσει μια τοιχογραφία της «Γενιάς του Πολυτεχνείου» στη νεότητά της, της αντιδικτατορικής και της συνεργαζόμενης με το καθεστώς, με φόντο τον πολιτισμικό περίγυρο της Θεσσαλονίκης στα μουντά χρόνια της χούντας. Η ατμόσφαιρα και τα γεγονότα της περιόδου αποτυπώνονται σε πολλές φωτογραφίες και έγγραφα ντοκουμέντα της εποχής.
Ο ΕΡΩΣ ΣΚΕΠΕΙ ΤΗΝ ΠΟΛΗ, Ερωτική τοπογραφία Θεσσαλονίκης, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1993.
Το βιβλίο αποτελεί διαχρονική καταγραφή της ερωτικής τοπογραφίας της Θεσσαλονίκης. Μέσα από ερωτικούς χώρους της πόλης, τις μνήμες και τις λογοτεχνικές ερωτικές αναφορές προσεγγίζεται, με προσωπική ματιά, ο μύθος και η πραγματικότητα της «ερωτικής» Θεσσαλονίκης.
Στο βιβλίο καταγράφονται οι διαβόητοι χώροι -χαμένοι και ζωντανοί- του αγοραίου έρωτα, η Μπάρα, το Βαρδάρι, τα Λαδάδικα, αλλά και περιοχές, πλατείες και ακτές που πέρασαν ως ερωτικοί χώροι στην ιστορική μνήμη της πόλης. Ακόμη περιγράφονται και άλλοι ερωτικοί τόποι, όπως το χαμένο Μπέχτσιναρ, παραλίες του Θςρμαϊκού, το Σέιχ Σου, τα λαϊκά ‘νυφοπάζαρα’ της πόλης, οι πλατείες του Λευκού Πύργου, Αριστοτέλους, Ελευθερίας, παλιά ξενοδοχεία και κέντρα ψυχαγωγίας.
Σπάνιες και πολλές ανέκδοτες φωτογραφίες από αρχεία και ιδιωτικές συλλογές που δημοσιεύονται στο βιβλίο εικονίζουν ερωτικούς τόπους και την πολεοδομική τους εξέλιξη από τις αρχές του αιώνα της δεκαετίας του ’50.
ΕΜΕΙΣ ΤΟΥ ’60 ΟΙ ΕΔΡΟΜΕΙΣ, έκδ. Εξάντας-9,58 FM της ΕΡΤ3, Αθήνα 2000.
Ο μύθος της δεκαετίας του ’60, των ‘’σίξτις’’, παραμένει ζωντανός, με τα είδωλά τηε, τα τραγούδια, τους έρωτες, τους αγώνες , τα όνειρα και τις αυταπάτες. Το βιβλίο είναι μια νοσταλγική περιδιάβαση, μαρτυρία νεότητας, αναρρίπιση μνήμης στην όμορφη δεκαετία του ’60.
Στις σελίδες του περνούν τα πρόσωπα της ‘’γενιάς του 114’’, τα στέκια, οι παρέες, τα νεανικά μουσικά συγκροτήματα, οι μουσικές, τα μπιτς πάρτι, τα καραβάκια του Θερμαϊκού, τα σινεμά, τα πρώτα χρόνια του Φεστιβάλ Κινηματογράφου, η πνευματική και καλλιτεχνική ζωή, οι συρμοί, οι συνήθειες, οι χοροί, τα ψυχαγωγικά κέντρα, οι οικονομικές δυσκολίες της εποχής, η ποεοδο9νική μεταμόρφωση της πόλης. Είναι η δεκαετία της εξεγερμένης νεολαίας με το σύνθημα ‘’η φαντασία στην εξουσία’’ άφησε και ουλές, με το παρακράτος, την δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη και τη χούντα, ανέδειξε ηρωικές μορφές αλλά και ανθρώπους χωρίς λεβεντιά.
Το βιβλίο είναι μια νοσταλγική επιστροφή στη δεκαετία που σφράγισε τον εικοστό αιώνα, με τα οράματα της αλλαγής, τις διαψευσμένες επαναστάσεις, τους πολιτικούς αγώνες, τις θεσπέσιες μουσικές και την ανθοβόληση του έρωτα.
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΓΚΟΛΠΙΟΝ, Ιστορία, Πολιτισμός, Η πόλη σήμερα, Γεύσεις, Μουσεία, Μνημεία, Διαδρομές, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1997. Και αγγλική έκδοση: The Thessaloniki Handbook. History, Culture, the City Today, Gastronomy, Museums, Monuments, Itineraries.
Το ‘’εγκόλπιον’’ αποτελεί συνοπτικό και εύχρηστο οδηγό της σύγχρονης Θεσσαλονίκης. Με διαδρομές ‘’βήμα – βήμα’’ στη σημερινή μεγαλούπολη προβάλλεται η πολιτισμική εξέλιξή της από τα προϊστορικά χρόνια ως τις μέρες μας.
Παρουσιάζονται οι προϊστορικές τούμπες, μακεδονικοί τάφοι και ελληνιστικά κατάλοιπα, ρωμαϊκά μνημεία και οι βυζαντινές εκκλησίες, τα διατηρητέα αρχοντικά, οι γραφικές γειτονιές της, πολιτικές και πνευματικές προσωπικότητες από τον Κάσσανδρο ως τον Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη, τα πλούσια μουσεία και οι πινακοθήκες της, μουσικές μνήμες και παραδοσιακές γεύσεις, η πνευματική ζωή της, τα ιστορικά γεγονότα που σφράγισαν τι τύχες και τη μοίρα της πόλης.
Μέσα από τον εικονογραφικό πλούτο με χάρτες, σχεδιαγράμματα, παλιές και νέες φωτογραφίες, δοξάζεται ην ιστορική μνήμη και η ακτινοβολούσα παρουσία της Θεσσαλονίκης, εγκόλπιον και φυλαχτό Θεσσαλονικέων, Μακεδόνων και απάντων Ελλήνων
ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1900-1960, Κείμενα Χρίστος Ζαφείρης, Φωτογραφική συλλογή Άρης Παπατζήκας, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1994.
Μια ιστορική και φωτογραφική καταγραφή από την πρώτη δεκαετία του αιώνα ως την καμπή της σύγχρονης Θεσσαλονίκης στη δεκαετία του ‘60, δηλαδή την περίοδο που έγιναν οι σημαντικές αλλαγές της πόλης: η απελευθέρωση, η φοβερή πυρκαγιά του 1917, το ολοκαύτωμα των Εβραίων, η μεταπολεμική ανοικοδόμηση. Το βιβλίο περιέχει 316 ανέκδοτες φωτογραφίες και καρτποστάλ από τη συλλογή του συλλέκτη ‘Αρη Παπατζήκα.
Τα κεφάλαια του λευκώματος με κείμενα και φωτογραφίες κάθε περιόδου έχουν ως εξής: Η Θεσσαλονίκη στον αιώνα των μεγάλων αλλαγών. -Η πολυεθνική πόλη στην αυγή του αιώνα. -Οι περιπέτειες της πόλης στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. -Η Πρωτεύουσα των προσφύγων στο μεσοπόλεμο. -1940-1960: Η Κατοχή, ο Εμφύλιος κι η ανασυγκρότηση της πόλης.
Η ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ, η Θεσσαλονίκη τον 19ο και 20 αιώνα, εκδ. Γνώση, Αθήνα 2007.
Ο τόμος με πλούσιο φωτογραφικό υλικό περιλαμβάνει ποικίλα εκλαϊκευμένα θέματα ιστορίας, προσωπογραφίας, μνημείων και πολεοδομικής εξέλιξης της πόλης στους δύο τελευταίους αιώνες, 19ο και 20ό αιώνα. Η πρωτοτυπία του συνίσταται στο γεγονός ότι κάθε θέμα απλώνεται αποκλειστικά σε «σαλόνι», σε δύο σελίδες για να είναι πιο προσιτό και άμεσο στον αναγνώστη.
Τα περισσότερα κείμενα του βιβλίου δημοσιεύτηκαν στον ‘Αγγελιοφόρο της Κυρακής’ από το 2002 ως το 2005 και αναδημοσιεύτηκαν σε δύο ένθετα της εφημερίδας. Τα πιο σημαντικά κείμενα των δύο αυτών ένθετων, με τις αναγκαίες διορθώσεις και συμπληρώσεις και με νέα σελιδοποίηση, συγκεντρώθηκαν σε τόμο μεγάλου σχήματος, μετά και την επιυμία πολλών αναγνωστών και φίλων της Θεσσαλονμίκης να έχουν μια συγκεντρωτική και εύχρηδτη προσέγγιση τηες ισοτρίας της αγαπημένης μας πόλης στους δυο τελευταίου αιώνες των μεγάλλων αλλαγών και ισορικών ανατροπών της.
Βιβλία για αλησμόνητες πατρίδες και ελληνικές παροικίες
ΜΝΗΜΗΣ ΟΔΟΙΠΟΡΙΑ, ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ, φωτογράφηση Γιώργος Πούπης, εκδ. Επίκεντρο 2008.
Το βιβλίο «Μνήμης Οδοιπορία» είναι μια περιδιάβαση στο χρόνο και το χώρο της Ανατολικής Θράκης. Είναι μια συγκινητική αναζήτηση της πολύχρονης ελληνικής παρουσίας, του άδικου ξεριζωμού και των ελληνικών καταλοίπων που διατηρούνται ως σήμερα στην Ανατολική Θράκη. Με επιτόπια οδοιπορία και έρευνα και με αναδίφηση αναμνήσεων και μαρτυριών, καταγράψαμε προσφιλείς τόπους, ρημαγμένες εκκλησίες και σχολεία και προπαντός ανθρώπους, που κρατήθηκαν στη μνήμη των Θρακιωτών προσφύγων και των απογόνων τους. Η προσέγγισή μας είναι προσωπική, δηλαδή αναφερόμαστε επιλεκτικά σε τόπους και ανθρώπους, σε ιστορικές καταστάσεις και παραδοσιακές συνήθειες που μας συγκίνησαν, που τυχόν ξεχάστηκαν ή δεν διατηρούν τη σπουδαία σημασία τους με το πέρασμα του χρόνου. Επιχειρήσαμε ιδιαίτερα να βρούμε απάντηση στο γιατί η Ανατολική Θράκη, που έστειλε το 1920 βουλευτές στην Ελληνική Βουλή, έπεσε θύμα των «συμμάχων» μας και αποδόθηκε απροσχημάτιστα στην Τουρκία. Παλιές και νέες φωτογραφίες και προπαντός οι φωτογραφίες κειμηλίων και προσφύγων, ξαναφέρνουν τραγικές μνήμες και προκαλούν ερωτήματα για το μεγάλο εκπατρισμό και αναθερμαίνουν τη συλλογική μνήμη για τις αλησμόνητες πατρίδες.
ΒΑΛΚΑΝΙΟΣ ΠΡΑΜΑΤΕΥΤΗΣ, Οδοιπορία μνήμης σε ελληνικές κοινότητες και παροικίες, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1998.
Οι πραματευτάδες -πλανόδιοι εμπορευόμενοι- από τη Μακεδονία και την Ήπειρο δημιούργησαν στους τρεις τελευταίους αιώνες τις μεγάλες ελληνικές κοινότητες και παροικίες των Βαλκανίων και της Κεντρικής Ευρώπης. Στέριωσαν, σπούδασαν και πλούτισαν στα ξένα, ευεργετώντας με κάθε τρόπο την πατρίδα. Ελληνικές κοινότητες και παροικίες στη Σερβία και Αυστροουγγαρία και προαιώνιες εστίες του αλύτρωτου βαλκανικού ελληνισμού προσεγγίζει αυτό το βιβλίο. Ξεχασμένες ιστορικές στιγμές, τόπους και πρόσωπα που βρέθηκαν εκτός ελληνικών συνόρων, μεγαλούργησαν, συρρικνώθηκαν κι έμειναν πικρή ανάμνηση ή νοσταλγία.