ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΒΕΡΝΑΡΔΑΚΗΣ Τέσσερα σημεία για γνώση και συμμόρφωση
- Τι έπρεπε να γίνει
Το βασικότερο συμπέρασμα από τις φυσικές καταστροφές των τελευταίων ημερών–και των τελευταίων χρόνων – είναι ότι το σύστημα διαχείρισης εκτάκτων αναγκών στη χώρα μας, η περίφημη «Πολιτική Προστασία», έχει κλείσει τον κύκλο του.
Απαιτείται ριζική ανασυγκρότηση, ακόμα καλύτερα επανίδρυση, προκειμένου να είναι ικανό να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις νέες προκλήσεις που φέρνουν τόσο τα φαινόμενα της κλιματικής κρίσης όσο και οι νέες αναδυόμενες απειλές φυσικών φαινομένων.
Εφεξής θα έχουμε ενώπιόν μας µία ποικιλία καταστάσεων έκτακτης ανάγκης. Μια ευρεία γκάμα φαινομένων φυσικών καταστροφών, αλλά και περιβαλλοντικών ή τεχνολογικών καταστροφών, αλλά και οποιοδήποτε άλλο φυσικό ή ανθρωπογενές συµβάν θα µπορούσε να απειλήσει πόλεις, χωριά, περιοχές, υποδομές.
Εξαιτίας της πολυπλοκότητας και του εύρους των κινδύνων αυτών, είναι απολύτως απαραίτητη μια σύγχρονη δομή Ενιαίου Φορέα διαχείρισης των έκτακτων αναγκών – με λειτουργική, επιχειρησιακή και επιστημονική αναβάθμιση σε σχέση με την υφιστάμενη Πολιτική Προστασία. Δηλαδή:
– Με μόνιμο και διαρκές Επιστημονικό Συμβούλιοαπό όλα τα ερευνητικά επιστημονικά ιδρύματα και δομές της χώρας που εμπλέκονται στην πρόβλεψη, τη μελέτη, την έρευνα και το πείραμα στον τομέα των φυσικών καταστροφών (Δημόκριτος, ΕΜΥ, Εθνικό Αστεροσκοπείο, ΕΛΚΕΘΕ, Ελληνικός Οργανισμός Διαστήματος, Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας, Ινστιτούτα Πανεπιστημίων και Πολυτεχνείων) και με καθήκον να μεταδίδει την επιστημονική και ερευνητική γνώση στην κρατική Διοίκηση, τόσο σε επίπεδο προβλέψεων και μετρήσεων επικινδυνότητας, όσο και στο επίπεδο του διοικητικού συντονισμού και των λειτουργιών αποκατάστασης.
– Με μόνιμο και διαρκές Επιτελείο Διοίκησης (με τη συμμετοχή όλων των επιχειρησιακών βραχιόνων, Πυροσβεστική, ΕΚΑΒ, ΕΛΑΣ, Λιμενικό, εθελοντικά σώματα, Δασική Υπηρεσία, Τεχνικές Υπηρεσίες και Διευθύνσεις του Υπ. Υποδομών) και με την εξουσιοδότηση να αξιοποιεί τις δυνατότητες, τα μέσα, το προσωπικό και την εμπειρία που διαθέτουν οι Ενοπλες Δυνάμεις στη διαχείριση εκτάκτων αναγκών και καταστάσεων.
– Με κατάρτιση Εθνικού Συστήματος Διαχείρισης Εκτάκτων Αναγκών προκειμένου να αποτελέσει τον Εθνικό Οδηγό και το πρότυπο για τη διαχείριση εκτάκτων αναγκών στη χώρα, από το μικρότερο έως το υψηλότερο χωρικό επίπεδο.
– Με επικεφαλής πρόσωπο εγνωσμένου κύρους, με επιχειρησιακή εμπειρία και ικανότητα, καθώς και επιστημονική επάρκεια στον τομέα αυτό. Ο επικεφαλής πρέπει να επιλέγεται από ανεξάρτητη επιτροπή εμπειρογνωμόνων, με κριτήρια διαφάνειας και αξιοκρατίας και να υποστηρίζεταιαπό μόνιμο και διαρκές Συμβούλιο εκπροσώπων ιδρυμάτων, ερευνητικών κέντρων και κρατικών δομών που εξειδικεύονται στον τομέα διαχείρισης εκτάκτων αναγκών.
Η δημιουργία και η οργάνωση αυτής της νέας δομής αποτελεί επί της ουσίας μια τεράστια διοικητική αλλαγή. Μια «διοικητική μεταρρύθμιση». Τόσο αναγκαία, όσο και η παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας ή η δημιουργία ενός δημόσιου συστήματος υγείας. Κι’αυτό γιατί προϋποθέτει μεγάλες αναδιανομές αρμοδιοτήτων και πόρων, σε ένα διοικητικό σύστημα που τα διάφορα εσωτερικά lobbiesθεωρούν τις αρμοδιότητες «ιδιοκτησίες» τους.
Μετά την τραγωδία στο Μάτι, με εντολή του τότε Πρωθυπουργού, επεξεργαστήκαμε αυτό το σχέδιο ριζικής μεταρρύθμισης που κατέληξε στην πρόταση για την ίδρυση Εθνικής Αρχής Πολιτικής Προστασίας και Ανθεκτικότητας.
Πράγματι, στο Μάτι, όπως είπε και ο Αλέξης Τσίπρας, η Κυβέρνησή μας αιφνιδιάστηκε από τη σφοδρότητα με την οποίαν εμφανίστηκε η κλιματική κρίση, μια περίπτωση ακραίου φυσικού φαινομένου σε μια «πολεοδομική παγίδα», όπως χαρακτηρίστηκε ο οικισμός. Είχαμε, βεβαίως, και μια πρόδρομη προειδοποίηση στην Μάνδρα της Δυτικής Αττικής, όπου αντιμετωπίστηκε ένα εξαιρετικά ακραίο πλημμυρικό φαινόμενο, αλλά οπωσδήποτε ήταν το «Μάτι» αυτό που πυροδότησε τις πρωτοβουλίες. Το δόγμα πάνω στο οποίο κινηθήκαμε τότε ήταν ότι όσο ακραίες κι’ αν γίνουν οι απειλές από την κλιματική κρίση και όσες δυσκολίες κι’αν δημιουργούν, το Κράτος οφείλει να προστατεύσει με τις υποδομές του και τα εργαλεία του τους πολίτες και την κοινωνική συνοχή. Η σφοδρότητα των φυσικών φαινομένων δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι και δικαιολογία.
- Γιατί έπρεπε να γίνει…
Το σύστημα πολιτικής προστασίας εμφάνιζε τότε (και εξακολουθεί δυστυχώς ακόμα να εμφανίζει) τεράστιες δομικές παθογένειες. Τις βλέπουμε σε κάθε πυρκαγιά, πλημμύρα, σεισμό. Τις βλέπουμε και αυτές τις μέρες.
Ενδεικτικά και μόνο μπορούν να επισημανθούν τα εξής:
α) Δεν υποστηρίζεται συγκεκριμένο μοντέλο διαχείρισης εκτάκτων αναγκών με συγκεκριμένες αρχές. Αποδίδονται αρμοδιότητες στη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας καθώς και σε φορείς, που εκτείνονται από το επίπεδο της κεντρικής διοίκησης έως και το επίπεδο του Δήμου, πλην όμως οι αρμοδιότητες αυτές δεν συγκροτούν οργανωμένο και συγκεκριμένο πρότυπο διαχείρισης εκτάκτων αναγκών και μείωσης της τρωτότητας. Δεν υπάρχουν προβλέψεις για την οργάνωση του εθνικού δυναμικού, ούτε για δομές και όργανα συντονισμού, που να υποστηρίζουν τον συντονιστικό-επιχειρησιακό ρόλο της πολιτικής προστασίας με λειτουργίες εκτίμησης κινδύνου, σχεδιασμού, ανάθεσης δράσεων και παρακολούθησης της υλοποίησής τους.
Απουσιάζει επίσης συντονισμένη διαδικασία ελέγχου και συντονισμού της εφαρμογής των σχεδίων προστασίας, διαχείρισης δεδομένων και εργασιών πρόληψης. Συνέπεια όλων αυτών είναι η έλλειψη θωράκισης της χώρας με σοβαρές επιπτώσεις στην ανάπτυξη, την ασφάλεια και την κοινωνική συνοχή.
β) Διαπιστώνεται σύγχυση αρμοδιοτήτων σε όλες τις φάσεις του κύκλου διαχείρισης εκτάκτων αναγκών, γεγονός που δημιουργεί σημαντικές δυσλειτουργίες, ιδιαίτερα στην κρίσιμη φάση της αντιμετώπισης. Αποδίδονται αρμοδιότητες σε φορείς για όλες τις δράσεις πολιτικής προστασίας, από την πρόληψη έως και την αποκατάσταση, χωρίς να γίνεται διάκριση αν οι αρμοδιότητες αυτές είναι κύριες ή υποστηρικτικές, ανάλογα με τον τύπο του κινδύνου. Τη σύγχυση επιτείνει το γεγονός ότι δεν υπάρχει εθνικός κατάλογος κινδύνων και απειλών, που να ορίζει τους υπεύθυνους φορείς διαχείρισης για κάθε κίνδυνο με σαφή διάκριση των φορέων που έχουν κύριο και υποστηρικτικό ρόλο.
γ) Το ζήτημα του εθελοντισμού δημιουργεί, επίσης, σοβαρές αγκυλώσεις στη δυνατότητα πραγματικής αξιοποίησης των εθελοντών πολιτικής προστασίας στο σύνολο των δράσεων διαχείρισης εκτάκτων αναγκών. Ειδικότερα, δεν υπάρχει πλαίσιο παροχής πιστοποιημένης εκπαίδευσης που να επιτρέπει την επιχειρησιακή και ουσιαστική εμπλοκή των εθελοντών, καθώς και πρόβλεψη για τη συμπερίληψη στο δυναμικό των εθελοντικών οργανώσεων και μη κυβερνητικών οργανώσεων ή/και άλλων τύπων νομικών προσώπων, πέραν όσων είναι σωματειακού χαρακτήρα ή αποτελούν δημοτικές ομάδες. Τέλος, δεν υπάρχει πρόβλεψη κατηγοριοποίησης των εθελοντικών οργανώσεων ανάλογα με τον τομέα εξειδίκευσής τους και πλαίσιο κινητοποίησης και εμπλοκής τους στις δράσεις πολιτικής προστασίας.
δ) Δεν προβλέπεται οργανωμένο πλαίσιο για την διασύνδεση του συστήματος πολιτικής προστασίας με την επιστημονική – ερευνητική κοινότητα, με σκοπό την ενσωμάτωση της επιστημονικής γνώσης και προϊόντων εφαρμοσμένης έρευνας και καινοτομίας στις δραστηριότητές της. Οι κοινοτομίες της έρευνας, τόσο στο επίπεδο πρόβλεψης και ανάλυσης κινδύνων όσο και στις παρεμβάσεις αποκατάστασης μετά από μια φυσική καταστροφή, βρίσκονται έξω από το σύστημα της κρατικής πολιτικής.
- Τι έγινε αρχικά (με ΣΥΡΙΖΑ) και τι έγινε μετά (ΝΔ)
Αναλήφθηκε λοιπόν τότε (Αύγουστος 2018) από την Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ η πρωτοβουλία μιας ολικής αναδιοργάνωσης, η οποία και μορφοποιήθηκε σε σχέδιο Νόμου. Επίσης, για την τεχνολογική και υλικοτεχνική υποστήριξη του νέου Οργανισμού είχαν κατοχυρωθεί και δεσμευτεί κεφάλαια από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, καθώς και την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Αναλύθηκαν σε βάθος μοντέλα άλλων χωρών στον τομέα πολιτικής προστασίας, όπως των ΗΠΑ, Πολιτειών της Αυστραλίας (Κουίνσλαντ και Βικτόρια), η εμπειρία της Ιταλίαςκαι, σε μικρότερο βαθμό, και άλλων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ανάλυση αυτή έγινε σε επίπεδο θεσμικών προβλέψεων, μοντέλου λειτουργίας, οργανωτικού σχεδιασμού, επιχειρησιακών οργάνων. Οι χώρες αυτές επιλέχθηκαν για το λόγο ότι αναμόρφωσαν ριζικά τα συστήματα πολιτικής προστασίας τους έπειτα από μεγάλες καταστροφές.
Η ευθύνη του ΣΥΡΙΖΑ είναι ότι δεν προχώρησε γρήγορα και αποφασιστικά αυτήν τη μεγάλη διοικητική τομή. Ισως δεν έγινε απολύτως κατανοητό τότε από τον πολιτικό-διοικητικό μηχανισμό της Κυβέρνησης του κατεπείγοντος αυτής της μεταρρύθμισης, καθώς και της απόλυτης προτεραιότητας που είχε.
Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, η Κυβέρνηση της ΝΔ, όπως και με το δημοσιονομικό «μαξιλάρι» των 37 δις, παρέλαβε ένα πλήρες σχέδιο νόμου, εξασφαλισμένους πόρους, αλλά και μια γενικότερη ωρίμανση της μεταρρύθμισης αυτής.
Όπως είναι γνωστό, την «πέταξε» στα σκουπίδια και προτίμησε αυτόν τον απίστευτο διοικητικό τραγέλαφο του επιτελικού κράτους.
Το εύκολο στις φυσικές καταστροφές και τις συνέπειές τους είναι η κριτική και η τυμβωρυχία. Αυτό που έκανε η Δεξιά στο Μάτι και στην Μάνδρα.
Το δύσκολο είναι να σχεδιάσεις και να θέσεις σε λειτουργία έναν οργανισμό που να μπορεί να αντιδράσει άμεσα και να αντιμετωπίσει τις νέες πραγματικότητες τρωτότητας των πόλεων κ των χωριών.
Παρότι παρέλαβε ένα πλήρες σχέδιο, προτίμησε την «πεπατημένη» της Δεξιάς. Πολιτικές διευθετήσεις και διαχείριση του κομματικού της στρατού με τις προσλήψεις δεκάδων μετακλητών, σε μια υπηρεσιακή δομή που έχει ανάγκη ένα σύγχρονο οργανισμό, με νέες γνώσεις και ικανότητες. Ενίσχυση των διαφόρων lobbies ειδικά μέσα στην Πυροσβεστική, διώξεις των αντίθετων συνδικαλιστών. Εφαρμογή των γνωστών ιδεοληψιών περί μη-προσλήψεων, όπως στην περίπτωση των 5.000 εποχικών δασοπυροσβεστών. Αγνόηση των ερευνητικών κέντρων της χώρας και των υποδομών τους.
Η σημερινή Κυβέρνηση έχει τεράστια πολιτική ευθύνη γιατί αφήνει τη χώρα αθωράκιστη. Δεν έχει κανένα σχέδιο για την αντιμετώπιση των σύγχρονων έκτακτων κινδύνων και προξενεί κατάπληξη η βαθιά άγνοια των αρμοδίων υπουργών και στελεχών της.
Μια χώρα που έχει δυστυχώς πάμπολλες πολεοδομικές παγίδες, αλλά και γερασμένες τεχνικές υποδομές, κυρίως στην περιφέρεια (χαρακτηριστικό παράδειγμα τα δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης στην ύπαιθρο) .
- Είναι μόνο ζήτημα πολιτικής προστασίας;
Hκλιματική κρίση είναι η βασικότερη αιτία για τα ασύμμετρα φαινόμενα καταστροφών που βιώνουμε.
Αλλά τι έχει προκαλέσει την κλιματική κρίση; Προφανώς, η μακροχρόνια άσκηση πολιτικών ιδιωτικοποίησης του φυσικού χώρου, οι λογικές των «επενδύσεων» χωρίς περιβαλλοντικά ή κοινωνικά κριτήρια, η πολιτική μιας καπιταλιστικής «ανάπτυξης» της απόλυτης υπεραξίας. Δεν είναι βεβαίως μόνο ελληνικό πρόβλημα.
Τι κάνει όμως η Κυβέρνηση Μητσοτάκη δύο χρόνια τώρα; Ακριβώς ό,τι δημιουργεί ακόμα περισσότερη κλιματική κρίση και προϋποθέσεις καταστροφής: αποχαρακτηρισμός δασικών περιοχών Natura, έγκριση επενδυτικών σχεδίων που απαιτούν περισσότερη χωρική επέκταση σε δάση και αδόμητες περιοχές, εγκατάλειψη πολιτικών ανάρτησης δασικών χαρτών, αδιαφορία για νέα Πολεοδομικά Σχέδια, αποδιάρθρωση της Πυροσβεστικής (η οποία δίνει την εικόνα ενός διαλυμένου στρατού χωρίς ανθρώπους και μέσα).
Είναι μια πολιτική που μοιάζει με αυτήν που ασκείται για την πανδημία covid-19. Όπως αυτή χρησιμοποιείται ως ευκαιρία μιας ευρύτερης οικονομικής αναδιάρθρωσης στο επίπεδο των μισθών και των δικαιωμάτων έτσι και οι φυσικές καταστροφές αντιμετωπίζονται,σε πρώτη φάση σχεδόν μοιρολατρικά και σε δεύτερη φάση ως ευκαιρία προσέλκυσης επενδυτικών ευκαιριών και ευρύτερων χωρικών αναδιαρθρώσεων των ιδιοκτησιών γης.
Για τους παραπάνω λόγους σήμερα δεν απαιτείται απλώς μια νέα δομή πολιτικής προστασίας. Απαιτείται και ένα άλλο μοντέλο δημιουργίας και εφαρμογής κρατικών πολιτικών που να σέβονται το δημόσιο κοινωνικό χώρο και τα δημόσια αγαθά.
Είναι απολύτως απαραίτητη η αλλαγή όχι μόνον της συγκεκριμένης αποτυχημένης Κυβέρνησης Μητσοτάκη, αλλά και του μοντέλου άσκησης διακυβέρνησης. Τα πράγματα είναι σοβαρά, όπως έλεγε και το σλόγκαν της πρώτης πανδημίας. Εκεί θα κριθούν οι πολιτικές δυνάμεις που ευαγγελίζονται μια άλλη πολιτική: στην ικανότητά τους να την προσδιορίσουν και να την εγγυηθούν.
Ο Χρ.Βερναρδάκης είνα Βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ Α’ Αθήνας – Πρ. Υπουργός Επικρατείας