NewsEdit Πώς μπορεί κανείς να εντοπίσει την ταυτότητα ενός λαού; Θα χρειαστούν έθιμα και δρώμενα, άνθρωποι που συναθροίζονται και συνεχίζουν την παράδοση που κληρονόμησαν από τους συγγενείς τους και τρία ειδικά συστατικά.
Το πρώτο είναι οι ήχοι: τα τζιτζίκια που τριβελίζουν τις ηλιόλουστες μέρες, η καμπάνα της εκκλησιάς που χτυπάει, τα κουζινικά που κατεβαίνουν από τα ράφια για να προετοιμάσουν το φαγητό, οι συρτές και παθιασμένες μουσικές και οι φωνές. Το δεύτερο είναι η γεύση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Η γεύση της εμπειρίας, η γεύση μέσω μιας εικόνας που ανοίγει παράθυρα στον τρόπο ζωής και διασκέδασης ενός τόπου. Το τρίτο είναι ο μίτος, το νήμα μεταξύ της ενδυμασίας και της τοποθεσίας, και της κουλτούρας, που δεν συναντά χρονικούς περιορισμούς. Τα τρία συστατικά δένονται σφιχτά και ζωντανά μέσα από το φωτογραφικό πρότζεκτ του Μιχάλη Παππά Μίτος: το νήμα της Ελλάδας, ένας φόρος τιμής στην εθνογραφία της χώρας με επίκεντρο τις τοπικές ενδυμασίες. Η παράδοση και η λαϊκή τέχνη διάφορων περιοχών αποδίδονται με μια σύγχρονη και ανανεωμένη ματιά στο περιβάλλον των πρωταγωνιστών: το καθιστικό με τα κάδρα των προγόνων, εδώ και δεκαετίες κρεμασμένα δίπλα από το μπουρί της σόμπας, ένας τοίχος στο σχολείο που έχει καρφωμένο πάνω του έναν σταυρό, ένα ξερολίβαδο που δίνει ζωή μονάχα σε ένα δέντρο και άλλα πολλά παραδείγματα αποτελούν το φόντο για την ανάδειξη του νήματος της χώρας και των ανθρώπων που τη συγκροτούν.
Δεξιά: Στα άγνωστα μονοπάτια του Πηλίου, κοντά στις Μηλιές, μια νύφη από το Τρίκερι Μαγνησίας στέκεται στα βράχια ενός καταρράκτη.
H έμπνευση
Από μικρός, ο Μιχάλης Παππάς συμμετείχε στα πανηγύρια του χωριού του στην Εύβοια. Όταν ξεκίνησε τις σπουδές του στη φωτογραφία, στράφηκε στην ελληνική παράδοση και έκανε τον γύρο της Ελλάδας για να ζήσει την εμπειρία διάφορων εθίμων και πολιτιστικών δρώμενων, καθώς και για να μαζέψει εικόνες στο μυαλό του, στο φιλμ ή στην κάρτα μνήμης της κάμεράς του. «Από τις πρώτες κιόλας φωτογραφίες συνειδητοποίησα τη δύναμη της εικόνας και της συγκεκριμένης θεματολογίας. Μια εικόνα παραμένει διαχρονική εφόσον τροφοδοτείται από το περιεχόμενο», εξηγεί στο «Κ». Το πρώτο βήμα ήταν το πρότζεκτ Ήθος – η άλλη πλευρά της Ελλάδας, όπου φωτογράφιζε εθιμικές πρακτικές, τελετουργίες και γλέντια σε αυθόρμητο πλαίσιο.
Δεξιά: Τ’ αλλαμένα ή χρυσοφορεσιά. Έτσι ονομάζεται η νυφική ενδυμασία στο νησί της Σκύρου, που διακρίνεται για τον πλούτο των κεντημάτων που την απαρτίζουν.
Η αφορμή του μίτου
Το 2019, μια πρόσκληση από το Μουσείο Φραγκονάρ στις Κάννες ήταν το έναυσμα για την επέκταση του Ήθος, η οποία εξελίχθηκε σε ένα συνδυαστικό πρότζεκτ που σύντομα απέκτησε τη δική του αυτονομία: Ο μίτος ξετυλίχτηκε όταν οι άνθρωποι του μουσείου ζήτησαν από τον φωτογράφο να συμπεριλάβει στην έκθεσή του τις εικόνες με κεντρικό θέμα τα γυναικεία ενδύματα. Με τον καιρό, οι συνθήκες της πανδημίας ήταν τέτοιες που τον ώθησαν να επικεντρωθεί στη φωτογράφιση των τοπικών ενδυμασιών ανά την Ελλάδα, με τον βαθμό της σκηνοθεσίας να είναι μεγαλύτερος και με την έρευνα και την τεκμηρίωση των ενδυμάτων να συμπληρώνεται με τη βοήθεια της επιστημονικής συνεργάτιδάς του, Αριστούλας Τόλη.
Δεξιά: Στα αρχοντικά της Σιάτιστας, στη Δυτική Μακεδονία, στο καθιστικό με τις μάλλινες κοκκινωπές κουβέρτες, οι αρχόντισσες φορούν τα γιορντάνια τους.
Ο μίτος ξετυλίγεται
Πώς ξετυλίγεται λοιπόν; Προηγείται κάποια έρευνα ή υπάρχουν άνθρωποι που ανακαλύπτουν τη δουλειά του; Η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. «Πολλές φορές, με προσεγγίζουν άτομα που έχουν δει τη δουλειά μου και επιθυμούν να λάβουν μέρος με τις δικές τους αυθεντικές ενδυμασίες, προτείνοντας και τοποθεσίες που θεωρούν εμβληματικές για τον τόπο τους». Εμπνέεται από τις τοποθεσίες ή χρειάζεται να μεταβεί ο ίδιος στον τόπο και να εμπνευστεί από αυτόν; «Συχνά, οι τοποθεσίες αυτές είναι ακατάλληλες φωτογραφικά ή ακραία κοινότοπες, με έντονη γραφικότητα (λ.χ. η πέτρινη βρύση του χωριού). Το ρεπεράζ είναι αναγκαίο, δηλαδή να δω το μέρος με μια καλλιτεχνική ματιά και να βρω αυτό που θα δημιουργήσει το κατάλληλο κάδρο για την εικόνα μου». Και ύστερα, έρχονται οι ιδέες.
Κώδικες και νοήματα
Στις φωτογραφίες του Μιχάλη Παππά θα παρατηρήσετε γυναίκες, άνδρες και παιδιά πότε να τοποθετούνται καθιστοί σε ένα έπιπλο, πότε να στέκονται όρθιοι πάνω ή μπροστά από αυτό. Οι επιλογές, όπως και οι ιδέες, προκύπτουν αυθόρμητα, ούτως ώστε να εξυπηρετήσουν λειτουργικά τη σύνθεση, όπως λέει ο ίδιος. «Το γεγονός ότι ανεβάζω τα μοντέλα σε πολυθρόνες και κρεβάτια ξεκίνησε πρωτίστως σαν χωροταξική ανάγκη, ώστε να φαίνεται όλο το ένδυμα. Έπειτα, ήθελα να αξιοποιείται το φυσικό φως, που είναι χαρακτηριστικό του τρόπου που δουλεύω, και στο τέλος το έπιπλο καταλήγει να ανάγεται σχηματικά σε βάθρο, με το μοντέλο πια να παραπέμπει σε άγαλμα, με άλλες νοηματικές προεκτάσεις». Τη στιγμή που προετοιμάζεται για τη φωτογράφιση και μπροστά του βρίσκονται οι άνθρωποι με τις παραδοσιακές τους φορεσιές, δεν υπάρχει η φράση «ιστορική αναπαράσταση» στο μυαλό του. «Τα τοπικά ενδύματα είναι ο λαϊκός μας πολιτισμός, που ενσωματώνει κοινωνικούς κώδικες, αξίες και νοήματα που οι ρίζες τους χάνονται στον χρόνο. Οι εικόνες έχουν συγκεκριμένη ημερομηνία λήψης και αυτό θέλω να αναδεικνύεται. Είναι ένα έργο σύγχρονο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, όχι μια ιστορική αναπαράσταση από το 1800».
Η Κάρπαθος
Το πανηγύρι στα Ανώγεια, τα αναστενάρια στην Αγία Ελένη Σερρών, τα Κοτσαμάνια, οι Μωμόγεροι στον Τετράλοφο της Κοζάνης και άλλα τόσα πανηγύρια έχουν εντυπωθεί στη μνήμη και στον φακό του φωτογράφου.
Ωστόσο, η Κάρπαθος είναι εκείνη που τη χαρακτηρίζει ως ιδιάζουσα και πρωτόγνωρη εμπειρία, λόγω της ιδιοσυγκρασίας των κατοίκων της, η οποία διέφερε από όσα γνώριζε μέχρι τώρα. Τον ρώτησα για τις αντικειμενικές δυσκολίες που μπορεί να συναντήσει κανείς την ώρα της φωτογράφισης, αλλά εκείνος επέλεξε να σταθεί σε μια στιγμή που τον συγκλόνισε βαθιά στην Όλυμπο της Καρπάθου. «Εκεί, τη Μεγάλη Παρασκευή στολίζουν τον επιτάφιο και κρεμάνε πάνω τις φωτογραφίες των πεθαμένων. Έπειτα οι γυναίκες μπαίνουν στην εκκλησία για να μοιρολογήσουν και να μνημονεύσουν τους νεκρούς τους. Μπήκα μέσα στην εκκλησία περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή για τη λήψη. Μόλις όμως οι γυναίκες ξεκίνησαν τα μοιρολόγια, ήταν τόσο μεγάλη η συναισθηματική φόρτιση που ένιωσα, ώστε αφενός ήταν αδύνατον να τραβήξω τον θρήνο των γυναικών σε τόσο προσωπικές στιγμές και, αφετέρου, ήθελα αμέσως να βγω και να πάρω μια απόσταση από αυτό που άκουγα. Μάλιστα, χρειάστηκε να πάω αρκετά μακριά για να μην ακούω πια. Τα πράγματα λοιπόν δεν πηγαίνουν πάντα όπως τα σχεδιάζουμε και το συναίσθημα παίζει καταλυτικό ρόλο στη διαδικασία», διηγείται.
ΠΟΠ παράδοση
Εκτός από το συναίσθημα, καταλυτικό ρόλο στη διαδικασία παίζουν και οι επιρροές. Ο ίδιος εντάσσει αντικείμενα της ποπ κουλτούρας στις φωτογραφίες του, αλλά οι εικόνες που ξεπηδούν από τα κείμενα του Νίκου Καζαντζάκη και από τα πλάνα του Θόδωρου Αγγελόπουλου είναι τα εφόδια που τον ακολουθούν στη διάρκεια της φωτογράφισης. Η ποπ κουλτούρα όμως δεν είναι μόνο τα αντικείμενα και οι επιρροές, αλλά και η παράδοση η ίδια, μια και «απευθύνεται σε όλους. Θεωρώ, όμως, πως υπάρχει μια βασική, ιδεολογική διάκριση. Τα δημιουργήματα του λαϊκού πολιτισμού είναι συλλογικά, έχουν προκύψει από το σύνολο των τοπικών κοινωνιών. Η ποπ κουλτούρα είναι κάτι σχετικά καινούργιο που έρχεται να επιβληθεί ως μόδα από τα πάνω προς τα κάτω και, σε αντίθεση με τη διαχρονικότητα της παράδοσης, παραμένει εφήμερη», εκτιμά. Στοχεύει κυρίως στην πρακτικότητα και στο να αποτυπώσει όσα περισσότερα πράγματα μπορεί γύρω από τους πρωταγωνιστές. Μπορεί να υπάρχουν δυσκολίες, αλλά αντισταθμίζονται άνετα από τη θεματολογία του πρότζεκτ, που είναι ανεξάντλητη και πάντοτε ανοιχτή στο να αναδιαμορφωθεί, από την εξερεύνηση νέων τόπων και τη σημασία που έχει η ανακάλυψη ενός τοπικού πολιτισμού σε ανθρώπους που είναι γεμάτοι περιέργεια και έχουν ήδη ξεκινήσει να ξετυλίγουν τον μίτο του πολιτισμού.
ΙΝFO
Tο πρότζεκτ Μίτος: το νήμα της Ελλάδας θα φιλοξενηθεί στο Φεστιβάλ Διεθνούς Φωτογραφίας Photometria στο δημαρχείο Ιωαννίνων από 25/9 μέχρι 10/10, ενώ περισσότερα μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα pappasmichael.com
Πηγή: Καθημερινή