ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΛΕΙΟΣ Ας επιστρέψουμε στο θέμα των προηγούμενων ημερών, τα pushbacks, το οποίο με απασχολεί ως πολίτη, όπως και κάθε άλλον, αλλά και ως άνθρωπο που εμπλέκεται στο σχεδιασμό και υλοποίηση διεθνούς προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών με θέμα τα ΜΜΕ και τις προσφυγικές ροές, που εκτός των Ελλήνων έχει προσελκύσει και φοιτητές από οκτώ ως τώρα χώρες εντός και εκτός ΕΕ, συμπεριλαμβανόμενων και των ΗΠΑ. Όσοι εργάζονται σε πανεπιστήμια καταλαβαίνουν τι σημαίνει αυτό. Ας σημειωθεί ότι, είναι η πρώτη φορά που αρθρογραφώ με την ιδιότητα αυτή.
Λοιπόν, το αν γίνονται pushbacks ή επαναπροωθήσεις όπως είναι ο ελληνικός όρος, και αν κατά συνέπεια αυτών παραβιάζεται το διεθνές δίκαιο, η οικουμενική διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου, στοιχειώδεις οικουμενικές ηθικές αρχές κ.ά., είναι κάτι που το κάνει η εκτελεστική εξουσία της Ελληνικής Δημοκρατίας και τα διάφορα όργανά της (αστυνομία, λιμενικό, ακτοφυλακή κ.ά.), μόνη ή σε συνεργασία με αντίστοιχα ΕΕ όργανα με τα οποία συνεργάζεται (λ.χ. Frontex).
Σε μια Δημοκρατία, είναι δικαίωμα της κοινωνίας πολιτών και των διαφόρων φορέων της, κοινωνικών οργανώσεων ποικίλης μορφής, εργατικών σωματείων, φοιτητικών συλλόγων, αγροτικών ενώσεων, αλλά και πολιτικών κομμάτων, να συλλέγουν πληροφορίες για το θέμα, να απευθύνουν ερωτήσεις στην εκτελεστική εξουσία γι’ αυτό και να απαιτούν απαντήσεις. Το ίδιο ισχύει και για τους χρήστες των ΜΜΕ που διαθέτουν τους λογαριασμούς τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς τα μέσα εκεί είναι συνήθως οι ίδιοι οι πολίτες. Κι αυτό, το δικαίωμα το δίνει πρώτον το Σύνταγμα και το νομικό πλαίσιο που υπάρχει στη χώρα και δεύτερον το γεγονός ότι είναι οι πολίτες εκείνοι που θα «πληρώσουν το μάρμαρο» από ενδεχόμενες επιπτώσεις στην περίπτωση που οι φορείς της εκτελεστικής εξουσίας παρανομούν, όπως συμβαίνει και με κάθε άλλη πράξη αυτών των φορέων.
Σε μια Δημοκρατία, είναι υποχρέωση πλέον και όχι δικαίωμα των επαγγελματικών ΜΜΕ να διερευνούν αν η εκτελεστική εξουσία παραβιάζει τους νόμους, και το διεθνές δίκαιο, ή στοιχειώδεις οικουμενικές ηθικές αρχές. Και για το λόγο αυτό έχουν την υποχρέωση τόσο να ασκούν ερευνητική δημοσιογραφία ώστε να διαπιστώνουν ιδίοις όμμασι αν η εκτελεστική εξουσία διαπράττει αυτό για το οποίο την κατηγορούν ή όχι, και από την άλλη να «ανακρίνουν» την εκτελεστική εξουσία για αυτές τις πρακτικές της. Με ποιο στόχο; αφενός να τις διακόψει και αφετέρου τιμωρηθούν οι υπεύθυνοι ώστε να μην τις επαναλάβουν. Για να καταλάβουμε πόσο σημαντικό είναι αυτό ας βάλουμε στη θέση των pushbacks μια άλλη μορφή παραβίασης της νομιμότητας, όπως λ.χ. τη δωροδοκία για να ωφεληθεί συγκεκριμένος προμηθευτής του δημοσίου ή διαρροή πληροφοριών σε αντίπαλη χώρα έναντι ανταλλαγμάτων. Η υποχρέωση αυτή των ΜΜΕ προκύπτει από το ρόλο των οποίο έχουν ως λεγόμενη «4η εξουσία», από τους κανονισμούς δημοσιογραφικής δεοντολογίας, αλλά κυρίως από το γεγονός ότι εργοδότες τους είναι το κοινό, καθώς από αυτούς αντλούν έσοδα είτε μέσω της διαφήμισης που την πληρώνουν οι πολίτες στα ταμεία του σουπερμάρκετ ή του εμπορικού καταστήματος, είτε από τις πωλήσεις είτε από τον κρατικό προϋπολογισμό με διάφορους αποδεκτούς και μη αποδεκτούς τρόπους, αλλά πάντως με τη συνδρομή της εκτελεστικής εξουσίας.
Γίνονται λοιπόν pushbacks ή όχι; Ας δούμε τι έχει γραφτεί στα ελληνικά και διεθνή ΜΜΕ.
Στις 14/3/2020 η ιστοσελίδα Alarmphone αναφέρεται σε σχετικό ρεπορτάζ στις συστηματικές επιθέσεις της ελληνικής ακτοφυλακής εναντίων προσφύγων με τίτλο «Push Backs: η νέα παλιά συνήθεια στο Αιγαίο» (https://alarmphone.org/en/2020/05/14/push-backs-the-new-old-routine-in-the-aegean-sea/) .
Στην ετήσια έκθεσή της για το 2020, η mare librum σημειώνει ότι κατά τη διάρκεια αυτού του έτους πραγματοποιήθηκαν 321 pushbacks και επανaπροωθήθηκαν 9.798 άτομα, ενώ αναφέρεται και σε σχετικά ρεπορτάζ του Spiegel και της ερευνητικής ομάδας Bellingcat για το θέμα, σημειώνοντας παράλληλα τη συμμετοχή και ευθύνη της Frontex (https://daten.mare-liberum.org/s/4HdxAPACaPsqzEx & https://mare-liberum.org/en/pushback-report/). Ο αριθμός των επαναπροωθήσεων σε σχέση με τον αριθμό των αφίξεων που αναφέρει είναι ο κάτωθι. Όπως διαφαίνεται, ο αριθμός των επαναπροωθήσεων είναι μεγαλύτερος από αυτό των αφίξεων, γεγονός που σημαίνει ότι πιθανόν επαναπροωθούνται και πολλοί που είχαν φτάσει στο ελληνικό έδαφος, είχαν καταγραφεί και είχαν φιλοξενηθεί σε δομές.
Έκθεση για την Ελλάδα και το 2020, με παρόμοιες πληροφορίες δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα των ida & ecre, στην οποία, αν και αναφέρονται λεπτομερή στοιχεία χρησιμοποιείται ο όρος «φερόμενες επαναπροωθήσεις» (alleged pushbacks), πιθανόν λόγω τη μη επιβεβαιώσεις των πράξεων από την πλευρά των αρμόδιων αρχών (https://asylumineurope.org/reports/country/greece/asylum-procedure/access-procedure-and-registration/access-territory-and-push-backs/)
Στις 8/1/2021 το European Council for Refugees and Exiles δημοσιεύει κείμενο στο τίτλο στο οποίο περιγράφονται μαρτυρίες παθόντων αλλά και στοιχεία για θάνατο και τραυματισμούς από επεισόδια επαναπροωθήσεων στον Εύρο και το Αιγαίο (https://ecre.org/greece-deaths-and-push-backs-continue-racist-attack-on-hosting-centre-for-unaccompanied-children-camp-conditions-deteriorating/).
Στις 27/9/2020 ο Guardian δημοσιεύει ρεπορτάζ με τίτλο «Καταστροφή για τα ανθρώπινα δικαιώματα καθώς η Ελλάδα εντείνει τις «απωθήσεις» προσφύγων», και στο οποίο περιγράφονται λεπτομερώς περιστατικά pushbacksστο Αιγαίο (https://www.theguardian.com/global-development/2020/sep/27/catastrophe-for-human-rights-as-greece-steps-up-refugee-pushbacks).
Στις 19/3/2021 και ο πάλι ο Guardian δημοσιεύει ρεπορτάζ στο οποίο περιγράφονται μαρτυρίες προσφύγων που έπεσαν θύμα πρακτικών pushbacks (https://www.theguardian.com/global-development/2021/mar/19/asylum-seekers-forced-off-lesbos-pushback-crisis-europe-borders).
Στις 29/3/2021 η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) (https://www.infomigrants.net/en/post/31174/unhcr-reprimands-greece-over-more-reports-of-pushbacks-at-sea) αναφέρεται στα περιστατικά pushbacks που καταγγέλλονται, ενώ η εκπρόσωπός της στην Ελλάδα, Mireille Girard, δήλωσε στο Der Spiegel πωςαν οι καταγγελίες ευ ταθούν τότε αυτό σημαίνει ότι το δικαίωμα ασύλου δέχεται επίθεση στην Ευρώπη (https://www.infomigrants.net/en/post/31174/unhcr-reprimands-greece-over-more-reports-of-pushbacks-at-sea).
Στις 26/4/2021 εκ νέου ο Guardian αφιερώνει εκτενές άρθρο του στις επαναπροωθήσεις στο Αιγαίο με τίτλο «Η Ελλάδα κατηγορείται για «σοκαριστική» παράνομη απώθηση εναντίον προσφύγων στη θάλασσα. Μήνυση που κατατέθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναφέρει ότι η ομάδα εγκαταλείφθηκε σε σωσίβιες σχεδίες μετά τον ξυλοδαρμό» (https://translate.google.gr/?sl=en&tl=el&text=Greece%20accused%20of%20%E2%80%98shocking%E2%80%99%20illegal%20pushback%20against%20refugees%20at%20sea%0AThis%20article%20is%20more%20than%206%20months%20old%0ALawsuit%20filed%20at%20European%20court%20of%20human%20rights%20says%20group%20were%20abandoned%20in%20life%20rafts%20after%20some%20were%20beaten&op=translate).
Στις 12/5/2021, το Συμβούλιο της Ευρώπης καλεί τις ελληνικές αρχές «να διερευνήσουν τους ισχυρισμούς για απώθηση και κακομεταχείριση μεταναστών, να εξασφαλίσουν ένα ευνοϊκό περιβάλλον για τις ΜΚΟ και να βελτιώσουν τις συνθήκες υποδοχής» (https://www.coe.int/en/web/commissioner/-/greek-authorities-should-investigate-allegations-of-pushbacks-and-ill-treatment-of-migrants-ensure-an-enabling-environment-for-ngos-and-improve-recept).
Στις 21/7/2021 η έγκυρη ειδησεογραφική πύλη Poltico φιλοξενεί εκτενές ρεπορτάζ με πλούσιο φωτογραφικό υλικό για το θέμα με τίτλο «Οι αναγκαστικές επιστροφές μεταναστών μεταξύ ελληνικών και τουρκικών υδάτων συνεχίζουν να αυξάνονται» (https://www.politico.eu/article/adrift-uncertain-waters-migrant-pushbacks-in-aegean-sea/)
Στις 29/8/201 η DeutscheWelle (όπως και άλλα διεθνή μέσα, αλλά όχι και πολλά ελληνικά) αναφερομένη σε είδηση που δημοσίευσε το Spiegel Online αναφέρει ότι η Κομισιόν αρνήθηκε να χρηματοδοτήσει την ελληνική ακτοφυλακή «Με αιτιολογία τις «παράνομες επαναπροωθήσεις» (https://www.dw.com/el/όχι-της-εε-σε-χρήματα-για-την-ελληνική-ακτοφυλακή/a-59018477).
Στις 8/9/2021 η Daily Sabah αναφέρει σε ρεπορτάζ της, το οποίο συνοδεύεται από εκτενές φωτογραφικό υλικό τη διάσωση 97 αιτούντων άσυλο, οι οποίοι έτυχαν επαναπροώθησης από τις ελληνικές αρχές (https://www.dailysabah.com/politics/turkey-rescues-97-asylum-seekers-pushed-back-by-greece-in-aegean/news).
Στις 9/10/2021 η Βασιλική Σιούτη δημοσιεύει εκτενές ρεπορτάζ στη Lifo για το θέμα στο οποίο επιρρίπτονταιευθύνες τόσο στην ελληνική κυβέρνηση και το λιμενικό όσο και στην ΕΕ και τη Frontex με τίτλο «Τι συμβαίνει λοιπόν με τα παράνομα pushbacks στην Ελλάδα;» (https://www.lifo.gr/stiles/optiki-gonia/ti-symbainei-loipon-me-ta-paranoma-pushbacks-stin-ellada)
στις 22 Οκωβρίου, η εφημερίδα Αυγή δημοσιεύει ρεπορτάζ, το οποίο αναφέρει ότι οι Ευρωσοσιαλιστές καταγγέλουν την Ελλάδα για τα pushbacks (https://www.avgi.gr/politiki/398930_oi-eyrososialistes-kataggelloyn-tin-ellada-gia-ta-pushbacks).
Αυτά είναι μόνο μερικά από τα δημοσιεύματα των διεθνών και ελληνικών Μέσων τα οποία αναφέρονται στα (παράνομα) pushbacks/επαναπροωθήσεις που φέρεται να πραγματοποιούν οι ελληνικές αρχές εν γνώσει και συνεργασία με ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και υπηρεσίες όπως η Frontex. Επομένως, το να προσπαθεί κάποιος να κρύψει το γεγονός, πολύ δε περισσότερο το ερώτημα αν γίνονται επαναπροωθήσεις, δεν τον καθιστά αλαζόνα, αλλά αστείο στρουθοκάμηλο. Η αλαζονεία δεν είναι το χαρακτηριστικό αυτής της στάσης, αλλά η αιτία της.
Ωστόσο στο βαθμό που γίνονται παράνομες επαναπροωθήσεις (pushbacks), τότε μια σειρά ενδεχόμενες αρνητικές συνέπειες θα τις πληρώσουν κυρίως οι πολίτες και όχι αυτοί που τις διαπράττουν. Μπορεί κάποιοι πολίτες να είναι ικανοποιημένοι από το γεγονός ότι «τους πέταξαν στη θάλασσα», στηριγμένοι στις τερατώδεις εκ μέρους των ίδων ΜΜΕ περιγραφές των προσφύγων ως απειλής (υγειονομικής, πληθυσμιακής, πολιτιστικής, θρησκευτικής, εθνικής κ.ά.) αξιοποιώντας το φόβο του «ξένου» που νιώθουν οι παραδοσιακές, κλειστές κοινωνίες, προκειμένου να πουλήσουν, και στον οποίο «τζόγαραν» και έχτισαν καριέρες πολιτικοί της κεντρικής, περιφερειακής και τοπικής πολιτικής σκηνής. Όμως οι συνέπειες των pushbacks, θα είναι πραγματικές και θα τις πληρώσουν οι πολίτες.
Μεταξύ αυτών μπορούμε να σημειώσουμε: α) τις ενδεχόμενες πολιτικές και ηθικές καταδίκες από διεθνείς οργανισμούς, που πλήττουν τη θέση της Ελλάδας και τα συμφέροντά της στη διεθνή σκακιέρα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τους Έλληνες πολίτες β) οικονομικές κυρώσεις εναντίον της Ελλάδας, επίσης με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τους Έλληνες πολίτες γ) οικονομικές συνέπειες στον τομέα του τουρισμού ή συναφών δραστηριοτήτων, κι αυτό με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τους Έλληνες πολίτες, ιδιαίτερα εκείνους που δραστηριοποιούνται στον τομέα του τουρισμού, δ) δυσμενή αντιμετώπιση των Ελλήνων, ιδιαίτερα εκείνων που ζουν στο εξωτερικό κ.ά.
Για το λόγο αυτό, και επειδή οι πραγματικοί εργοδότες των Μέσων είναι οι πολίτες, τα ΜΜΕ και οι δημοσιογράφοι τους έχουν μια επιλογή αν θέλουν να ατενίζουν με αισιοδοξία το δικό τους μέλλον, το μέλλον της χώρας, αλλά και των Μέσων που εργάζονται. Να επιτελούν την αποστολή τους, να ελέγχουν τη εξουσία, και στοιχειωδώς να ερευνούν αυτό που όλος ο κόσμος το έχει τούμπανο και η εκτελεστική εξουσία κρυφό καμάρι.
Γιώργος Πλειός, Καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ και Επισκέπτης Καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του ΕΚΠΑ, Πρόεδρος της ΕΔΕ του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Μέσα επικοινωνίας και προσφυγικές/μεταναστευτικές ροές».
Αναδημοσίευση από το pleios.gr