ΧΑΡΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Πολύ συχνά ο άνθρωπος στις καθημερινές συζητήσεις του είτε θα έχει ακούσει είτε θα έχει πει την φράση ”Είναι η φύση του ανθρώπου”. Συνήθως οι συζητήσεις αυτές αφορούν την πορεία του ανθρώπου στην ιστορία, την σχέση του ανθρώπου με την φύση, με τους υπόλοιπους ανθρώπους, με την τεχνολογία, με την βία και γενικά την συμπεριφορά και την κατάσταση μας. Αυτή η φράση παρ’ όλα αυτά πέρα απ’ το γεγονός ότι αποτελεί αντιεπιστημονική εκτίμηση αποτελεί και μια φράση που χρησιμοποιείται συνήθως στο τέλος μιας συζήτησης με τον σκοπό να την λήξει. Θα πρέπει να σκεφτούμε λοιπόν πως είναι δυνατόν να υπάρχει μια φράση τόσο ευρέως γνωστή και να την θεωρούμε σωστή αφού η χρήση της σκοτώνει την συζήτηση;
Τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι
Η ανθρωπότητα μέσα στο πέρας της ιστορίας και της προϊστορίας της πέρασε από πολλές φάσεις. Οι κοινωνίες μας δομήθηκαν και αναδομήθηκαν πολλές φορές μέχρι να φτάσουμε εδώ. Αυτή η δομή των κοινωνιών εξαρτιόταν από την σχέση του ανθρώπου με την παραγωγή, την οικονομία και τον πλούτο. Έτσι κατανοούμε εύκολα πως κάθε φορά που άλλαζε και το οικονομικό σύστημα, άλλαζε και η δομή των ανθρώπινων κοινωνιών. Δουλοκτησία, φεουδαρχία και τώρα καπιταλισμός είναι τα οικονομικά συστήματα τα οποία λίγο πολύ όλοι ξέρουμε όπως και το ότι αποτελούν συστήματα τα οποία είναι διαχωρισμένα σε τάξεις.
Αυτό που δεν γνωρίζουμε είναι πως δεν ήταν πάντα οι κοινωνίες μας διαχωρισμένες σε τάξεις. Οι πρώτες ανθρώπινες κοινωνίες λειτουργούσαν με βάση τον καταμερισμό της εργασίας και την κοινοκτημοσύνη ανάμεσα στα μέλη της κοινότητας. Αυτές οι προϊστορικές κομμούνες συντηρούνταν μέρα με την μέρα προσπαθώντας να τα βγάλουν πέρα ενάντια στα καιρικά φαινόμενα, στην πείνα, στα ζώα, μέχρι που ανακάλυψαν τρόπους να παράγουν παραπάνω πλούτο απ’ αυτόν που κατανάλωναν άμεσα. Όταν αυτός ο πλούτος αρπάχτηκε από μια μερίδα ανθρώπων που ήταν υπεύθυνοι να την αναδιανέμουν τότε είναι που μιλάμε για την δημιουργία των πρώτων ταξικών ανισοτήτων, συστημάτων και κοινωνιών.
Η ανθρωπότητα δεν είναι ενιαία
”Έτσι είναι η φύση του ανθρώπου”, ποιου ανθρώπου όμως;
Από την στιγμή που η ανθρωπότητα είναι διαχωρισμένη σε τάξεις, σε ανώτερους και κατώτερους, σε δυνατούς και αδύναμους, σε καταπιεστές και καταπιεσμένους, πως μπορούμε να θεωρούμε πως η ”φύση” μας είναι κοινή ενώ τίποτα άλλο δεν είναι; Ίσως γιατί είναι πιο εύκολο να αποδέχεσαι την κατάσταση με το να δικαιολογείς τους καταπιεστές σου, λέγοντας πως το ίδιο θα κάναμε όλοι και κυρίως ότι μπορούμε κιόλας να βρεθούμε στην θέση τους. Όχι, ποτέ δεν θα βρεθούμε στην θέση τους. Άλλος ο κόσμος τους και άλλος ο δικός μας.
Συνδέεται με το μεταφυσικό
Είναι συχνό φαινόμενο από τις απαρχές της ιστορίας να αποδίδουμε κάτι το οποίο δεν κατανοούμε στο μεταφυσικό, και τι πιο μεταφυσικό υπάρχει από την θεωρία του ότι όλοι οι άνθρωποι έχουμε έναν θεόσταλτο προγραμματισμό τον οποίο είμαστε δέσμιοι να ακολουθούμε για όλοι μας την ζωή. Σαν η μοίρα μας να είναι προκαθορισμένη. Σαν η κατάσταση μας να είναι στατική και απαράλλαχτη. Σαν να είμαστε καταδικασμένοι σε έναν τρόπο ζωής. Σαν να μην είναι τίποτα ουσιαστικό στα χέρια μας.
Η ιστορία μας αποδεικνύει το αντίθετο
Η επιστήμη της ιστορίας ευτυχώς είναι πάντα εκεί για να διαψεύσει τέτοιου είδους απολυτότητες. Μελετώντας την ιστορία καταλαβαίνει κανείς πολύ εύκολα πως η φύση του ανθρώπου δεν είναι κάτι που υφίσταται, με το να δει πολύ απλά πόσες φορές οι άνθρωποι προσπάθησαν και προσπαθούν να αλλάξουν την μοίρα τους και τα κατάφεραν. Από την Ρωσική Επανάσταση 1917 μέχρι και το Πολυτεχνείο στην Ελλάδα το 1973 αλλά και παντού στον κόσμο οι άνθρωποι πάσχιζαν και πασχίζουν να αλλάξουν την ζωή τους μέσω του συλλογικού αλλά και προσωπικού αγώνα. Η ιστορία και η επικαιρότητα είναι γεμάτες από παραδείγματα που η πλειοψηφία αποφάσισε πως η φύση και η θέση της δεν είναι αυτή του αδύναμου, του καταπιεσμένου, του υποχείριου, του φτωχού υλικά και νοητικά αλλά αντιθέτως πρέπει να είναι αυτή του δημιουργού, του χρήσιμου, του αλληλέγγυου, του διανοούμενου, του εφευρέτη, ενός ανθρώπου μέλους μιας κοινωνίας που αποσκοπεί στην εξέλιξη και την αναβάθμιση της μέσω των δυνατοτήτων της.
Συντάκτης: Χάρης Παναγόπουλος (ikarosasteras)