NewsEdit «Αυτό που με έχει συγκλονίσει σε αυτή την πανδημία είναι αυτή η έλλειψη ή και η απώλεια εμπιστοσύνης».
Ο επιδημιολόγος Μάικ Ράιαν, επικεφαλής του προγράμματος έκτακτης ανάγκης για την υγεία στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας λέει αυτό που δεν αντιλαμβάνονται ή δεν τολμούν να παραδεχτούν ανοιχτά οι περισσότερες κυβερνήσεις του πλανήτη: την απροθυμία των ανθρώπων να ακολουθήσουν τις συμβουλές των ειδικών της δημόσιας υγείας και τις πολιτικές περιορισμού και προφύλαξης που επιβάλλονται από τις πολιτικές ηγεσίες.
Αυτό συμβαίνει, εξηγεί ο Ράιαν σε συνέντευξη που έδωσε στο επιστημονικό περιοδικό STAT, διότι οι περισσότερες κυβερνήσεις επιχειρούν, ήδη από τους πρώτους μήνες της πανδημίας, την ταχύτερη δυνατή επιστροφή στην «κανονικότητα» και την αποφυγή παράτασης των μέτρων. Γι αυτό ακριβώς το λόγο και οι (αποτυχημένες) στρατηγικές τους βασίστηκαν στα πιο αισιόδοξα σενάρια (Σ.Σ. όπως, για παράδειγμα, στο δικό μας “τελευταίο μίλι” και στις “επιχειρήσεις Ελευθερία”).
«Η άρση των περιορισμών ήταν πρoώρη. Δεν κατάφεραν να πείσουν πραγματικά τους ανθρώπους να συνεχίσουν να τηρούν τα βασικά μέτρα για τη μείωση του κινδύνου μόλυνσης. Νομίζω ότι αυτό είναι το βασικό πρόβλημα, σε όλη τη διάρκεια της πανδημίας».
Ο Ράιτ είναι Ιρλανδός επιδημιολόγος και πρώην χειρουργός τραύματος, που ειδικεύεται στις μολυσματικές ασθένειες και τη δημόσια υγεία αλλά και ο άνθρωπος που πρώτος έμαθε με την ομάδα του, στα τέλη του 2019, την ύπαρξη του Covid-1 στην επαρχία Χουμπέι της Κίνας και έκτοτε εργάζεται σταθερά προσπαθώντας να βοηθήσει τον κόσμο να αντιμετωπίσει τη χειρότερη πανδημία του τελευταίου αιώνα.
Σήμερα, δύο ολόκληρα χρόνια μετά, θεωρεί ότι η αρχή του 2022 μπορεί να είναι πολύ χειρότερη από εκείνη του 2020 και κάνει έκκληση για μία νέα εκστρατεία ενημέρωσης για την αναγκαιότητα των εμβολιασμών αλλά και την άμεση λήψη μέτρων σε παγκόσμιο επίπεδο. Σήμερα, δύο χρόνια μετά το ξέσπασμα της πανδημίας μπορεί και αναδεικνύει το μεγαλύτερο πολιτικό, υγειονομικό και κοινωνικό πρόβλημα πίσω από την πανδημία, τις ανισότητες στον εμβολιασμό και τα προβλήματα που δεν επιλύσαμε και θα τα συναντήσουμε ξανά στις επόμενες πανδημίες που τις θεωρεί δεδομένες. “Η λύση δεν είναι τεχνολογική ή υγειονομική, είναι πρωτίστως κοινωνική”, επισημαίνει το στέλεχος του ΠΟΥ.
Ο Ράιαν ερωτάτε από το STAT αν αισθάνεται κατάπληκτος από αυτήν την αρνητική εξέλιξη στην αντιμετώπιση της πανδημίας.
«Αισθάνομαι απογοήτευση, όχι έκπληξη. Κι αυτό διότι είχαμε την εμπειρία της πανδημίας του 2009 που καταφέραμε να αναχαιτίσουμε σε λιγότερο από δύο χρόνια».
(Ακολουθεί απόσπασμα της απομαγνητοφωνημένης συνέντευξης)
Ναι, αλλά η πανδημία της γρίπης H1N1 ήταν πολύ πιο ήπια και δεν κράτησε παντού δύο χρόνια. Υπήρχαν διακριτά κύματα.
Ρ – Όταν αντιμετωπίζεις έναν εξαιρετικά μεταδοτικό αναπνευστικό ιό, περιμένεις πάντα ότι θα περάσει από πολλαπλά κύματα. Ούτε και τότε ξέραμε πώς θα εξελίσσονταν αυτά τα κύματα από άποψη γεωγραφίας, θερμοκρασιών και εποχικότητας και οτιδήποτε άλλο. Αλλά η ιστορία των αναπνευστικών επιδημιών είναι ότι τείνουν να περνούν από αυτές τις αλλεπάλληλες μεταδόσεις που μοιάζουν με κύμα.
Στη συνέχεια, θα πρέπει να λαμβάνουμε πάντα υπ’ όψη το γεγονός ότι κάθε ένα από αυτά τα κύματα θα προκαλείται από διαφορετικές παραλλαγές. Το ότι δηλαδή θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε ιούς που εξελίσσονται και εμφανίζονται ως μια νέα πρόκληση στο ανοσοποιητικό σύστημα. Τότε περιμένεις μία μείωση της ανοσίας με την πάροδο του χρόνου και εάν οι ιοί συνεχίσουν να μεταλλάσσονται, τότε έχετε διπλό ατύχημα.
Ταυτόχρονα, εάν τα εμβόλιά σας αποδειχθεί ότι δεν είναι τόσο αποτελεσματικά στην πρόληψη της μόλυνσης ή ακόμη και στη μείωση της σοβαρής, τότε έχετε πραγματικά οπισθοδρόμηση όσον αφορά τον έλεγχο του ιού. Είναι όπως με το παιχνίδι «Φιδάκι» που ενώ ανεβαίνεις με τι «σκάλα», γλιστράς και πάλι πίσω…
Πως βλέπετε την εξέλιξη της πανδημίας τον επόμενο χρόνο;
Ρ – Είναι πολύ, πολύ, πολύ δύσκολο να το προβλέψεις. Πολλοί άνθρωποι πίστευαν ότι η παραλλαγή Δέλτα ήταν η πιο μολυσματική και η πιο γρήγορη στην εξάπλωσή της. Ήταν πολύ προσαρμοστική, πολύ εξελιγμένη. Πολλοί σκέφτηκαν, πως είναι εξαιρετικά απίθανο να υπάρξει μια μετάλλαξη που θα ξεπερνά ακόμη και τη Δέλτα. Και όμως, είμαστε στα πρόθυρα εμφάνισης μία τέτοιας μετάλλαξης.
Νομίζω ότι πολλά θα εξαρτηθούν από το επίπεδο προστασίας που παρέχουν τα σημερινά εμβόλια. Και εάν υπάρχει ανάγκη αλλαγής της σύνθεσης του εμβολίου, το πόσο γρήγορα μπορεί να γίνει αυτό. Υπάρχουν πολλοί αλληλένδετοι παράγοντες. Δεν μπορείς να κάνεις προβλέψεις, μπορείς να σκέφτεσαι μόνο διαφορετικά σενάρια διότι πάρχουν τόσες πολλές μεταβλητές που επηρεάζουν το αποτέλεσμα με ακραίους τρόπους.
Εάν διαπιστωθεί ότι το εμβόλιο πρέπει να ενημερωθεί και χρειαζόμαστε ένα εμβόλιο ειδικό για την «Όμικρον», πιστεύετε ότι οι πλούσιες χώρες θα αγοράσουν άλλον έναν γύρο αναμνηστικών δόσεων (boosters) για να εμβολιάσουν τους ανθρώπους τους για τέταρτη φορά; Αυτό θα σήμαινε ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες που ακόμη περιμένουν να εμβολιάσουν τους περισσότερους από τους ανθρώπους τους με τις πρώτες δόσεις θα πρέπει να περιμένουν ακόμη περισσότερο;
Ρ – Δυνητικά, ναι. Αυτό έγινε και την τελευταία φορά. Δεν βλέπω ουσιαστική διαφορά στον τρόπο που το προσεγγίζει ο κόσμος αυτή τη στιγμή.
Από την άλλη πλευρά θα πρέπει να λάβετε υπόψη είναι ότι μπορεί να κάνετε μία αναμνηστική δόση ή ένα άλλο εμβόλιο που θα σε προστατεύει από την «Όμικρον», αλλά δεν σε θα προστατεύει από την παραλλαγή «Δέλτα». Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ως προς αυτό γιατί αυτές οι μεταλλάξεις είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ τους.
Είναι μεγάλη απόφαση να προχωρήσουμε στη μετάβαση αυτής της παραγωγής εμβολίων στο να αντιμετωπίσει μία ολοκαίνουργια παραλλαγή. Θα υπάρξουν πολλές συζητήσεις για το πώς πρέπει να συμβεί αυτό και ποια είναι η καλύτερη ακολουθία για χρήση ή το ποια μετάλλαξη θα πρέπει να αντιμετωπίσει. Και μετά θα υπάρξουν ερωτηματικά σχετικά με το αν πρέπει ή όχι να συνεχίσετε την παραγωγή δύο τύπων εμβολίων. Αν θα πρέπει να συνδυάζουμε εμβόλια. Αν θα πρέπει να πάμε σε έναν τρίτο δρόμο και να έχουμε μια διαφορετική ακολουθία εμβολιασμών. Και υπάρχουν πάρα πολλά άγνωστοι παράγοντες εκεί και πάρα πολλά εργαστηριακά τεστ και δοκιμές που θα πρέπει να γίνουν για να έχουμε απαντήσεις και να ληφθούν αποφάσεις. Πιστεύουμε ότι αυτές θα είναι πολύ σοβαρές αποφάσεις και θα έχουν πραγματικές συνέπειες. Πρέπει να ληφθούν γρήγορα αλλά πρέπει επίσης να γίνει προσεκτικά.
Είναι πολύ δύσκολο να βρεις τη σωστή απάντηση. Και επομένως, πρέπει να υπάρξει κάποια συλλογική σοφία πίσω από την όποια απόφαση. Δεν μπορεί να είναι καθαρά απόφαση ενός κατασκευαστή φαρμάκων να πει, «λοιπόν, αυτό το εμβόλιο θα φτιάξουμε και αυτό θα αγοράσετε».
Το αν οι κατασκευαστές φαρμάκων θέλουν να συμβαδίσουν με αυτό είτε όχι, δεν είμαι εγώ που θα το πω ή θα το επιβάλω, ούτε και ο ΠΟΥ. Εμείς υποστηρίζουμε μόνο ότι υπάρχουν άγνωστα ζητήματα και ότι όλοι προσπαθούμε πραγματικά να πάρουμε αυτές τις απαντήσεις. Απλώς πρέπει να είμαστε πραγματικά συγκεντρωμένοι σε αυτό το σημείο, στο να συγκεντρώσουμε τα καλύτερα δεδομένα που μπορούμε, τα καλύτερα στοιχεία και να πάρουμε όλοι μαζί καλές αποφάσεις.
Σε κάθε περίπτωση, αν αφεθεί το θέμα των εμβολίων να είναι καθαρά μια εμπορική απόφαση, δεν είμαι τόσο σίγουρος ότι αυτή η απόφαση θα είναι απαραίτητα η καλύτερη.
Η συλλογική αποτυχία
…Η μεγαλύτερη συλλογική αποτυχία ήταν ότι υποτιμήσαμε αυτό το μικρόβιο. Πάντα κάναμε κρίσεις υιοθετώντας το πιο αισιόδοξο σενάριο. Και δεν είμαι αυτός που υιοθετεί τα πιο αρνητικά σενάρια ως τρόπο λειτουργίας, γιατί έτσι, μπορεί να στραγγαλίσεις την κοινωνία. Αλλά νομίζω ότι για κάθε απόφαση λαμβάνουμε υπόψη το πιο αισιόδοξο σενάριο ως βάση για την πολιτική μας. Και αυτός ο ιός, νομίζω, το εκμεταλλεύεται διαρκώς.
Ξέρετε, ο ιός δεν έχει εγκέφαλο. Εκείνο που κάνει, από εξελικτική άποψη, είναι η εκμετάλλευση ευκαιριών. Και φαίνεται ότι του δίναμε σταθερά και επίμονα ευκαιρίες να εξελιχθεί.
Η ανάγκη για επιστροφή στην κανονικότητα
…Υπήρξε όντως τεράστια κοινωνική, οικονομική και πολιτική πίεση για να επιστρέψουμε στην κανονικότητα.
Ξανά και ξανά οι κυβερνήσεις προσπάθησαν να επιστρέψουν πρόωρα στην κανονικότητα και αποφεύγοντας μία μακρά διαδρομή περιοριστικών μέτρων και ανοίγοντας πολύ νωρίς. Η άρση των περιορισμών έγινε πολύ νωρίς. Δεν έπεισαν πραγματικά τους ανθρώπους ή δεν ενδυνάμωσαν τους ανθρώπους να συνεχίσουν με αυτά τα βασικά μέτρα για τη μείωση του κινδύνου μόλυνσης. Νομίζω ότι αυτό ήταν ένα πρόβλημα, σε όλη τη διάρκεια της πανδημίας.
Δεν εννοώτα lockdown. Για μένα τα lockdown, στις περισσότερες περιπτώσεις, θα έπρεπε να είναι λύση έσχατης ανάγκης. Πολλές χώρες στην Ανατολή κατάφεραν να αναστείλουν νωρίς τα lockdown. Έχουν όμως διατηρήσει αρκετά αυστηρά μέτρα όσον αφορά τη χρήση μάσκας, όσον αφορά το συνωστισμό, όσον αφορά τα τεστ και πολλά άλλα πράγματα. Έτσι, έχουν υιοθετήσει μια πολύ πιο ολοκληρωμένη, πολυεπίπεδη στρατηγική. Διατήρησαν την ένταση των μέτρων ελέγχου χωρίς ποτέ να προχωρήσουν σε πλήρες lockdown, αλλά και χωρίς ποτέ να προχωρήσουν σε πλήρες άνοιγμα. Έχουν πείσει τους ανθρώπους να συμφωνήσουν με την ιδέα ότι θα πάρει πολύ χρόνο και ότι θα απαιτηθεί μια συνεχής προσπάθεια για να ξεπεράσουμε την πανδημία. Νομίζω ότι αν το είχαν κάνει όλοι ίσως θα ήμασταν σε καλύτερη κατάσταση.
Αλλά νομίζω ότι για εμένα προσωπικά ως γιατρό δημόσιας υγείας, η μεγαλύτερη τραγωδία ήταν το ζήτημα της ισότητας στη διάθεση των εμβολίων. Ήταν πραγματικά φρικτό. Φρικιαστικό . Ο κόσμος απλώς δεν συμβιβάστηκε ποτέ με το γεγονός ότι η προτεραιότητα στον εμβολιασμό των πιο ευάλωτων ανθρώπων θα ήταν η καλύτερη στρατηγική, όχι μόνο επιδημιολογικά αλλά και από την άποψη της ισότητας και της δικαιοσύνης…
Η απουσία εμπιστοσύνης
…Η ιδέα της συνοχής, του συντονισμού και της αλληλεγγύης — όλα αυτά είναι υπέροχα λόγια. Αλλά είναι πολύ δύσκολο να τα προσφέρεις αυτά σε κοινωνίες που δεν εμπιστεύονται τις κυβερνήσεις τους, που έχουν «σπάσει» αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο, αυτή την εγγενή εμπιστοσύνη που πρέπει να έχει μια κοινωνία στην κυβέρνησή της και θα την κάνει να λέει: «Ναι, είστε εκεί για να με προστατεύσετε».
Αυτό που με συγκλόνισε περισσότερο σε αυτή την πανδημία ήταν η απουσία ή η απώλεια εμπιστοσύνης.
Είναι συγκλονιστικό να διαβάζεις για προσωπικό δημόσιας υγείας που εγκαταλείπει τη δουλειά του ή δέχεται απειλές για τη ζωή του κατά τη διάρκεια μιας πανδημίας, να αντιμετωπίζουν το μίσος και την οργή από τους ανθρώπους που προσπαθούν να προστατεύσουν.
Είναι τραγικό. Και είναι τραγικό να πιστεύει κανείς ότι υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι αυτή τη στιγμή στο βόρειο ημισφαίριο που δεν έχουν εμβολιαστεί επειδή δεν εμπιστεύονται την κυβέρνησή τους. Όποιοι και αν είναι οι λόγοι για αυτό, είτε επειδή οι κυβερνήσεις δεν καταφέρνουν να οικοδομήσουν αυτή την εμπιστοσύνη είτε έχουν υπονομευθεί ενεργά από την παραπληροφόρηση και από άλλα πράγματα, οι ιστορικοί και οι κοινωνιολόγοι θα μιλούν για όλα αυτά μετά από δεκαετίες.
Οι επόμενες πανδημίες
Μιλώντας τώρα για την ετοιμότητά μας απέναντι σε μελλοντικές πανδημίες, θα πρέπει να πούμε ότι αυτή δεν έχει να κάνει τόσο με την τεχνολογία και τις μηχανές που κάνουν ιχνηλάτηση ούτε με τα συστήματα επιτήρησης και την τεχνητή νοημοσύνη και όλα αυτά τα πράγματα. Εκείνο που χρειαζόμαστε είναι μια κοινωνική θωράκιση απέναντι στις μελλοντικές πανδημίες, πολύ περισσότερο από ό,τι χρειαζόμαστε κάποια τεχνολογική λύση. Κι αυτό διότι έχουμε να κάνουμε με έναν κατακερματισμένο κόσμο, διασπασμένες κοινότητες. Έχουμε να κάνουμε με την κατάρρευση της εμπιστοσύνης.
Ανατριχιάζω όταν σκέφτομαι ότι μπορεί να οδηγηθούμε σε μια πιο σοβαρή πανδημία με αυτά τα επίπεδα δυσπιστίας της κοινότητας κάτι που είδαμε να έχει πραγματικά αρνητικό αντίκτυπο στην ευαισθητοποίηση και την προθυμία των πολιτών να τηρήσουν τα απαραίτητα μέτρα. Κι αυτό επειδή μπορούν να βρίσκουν συνεχώς λόγους για να μην κάνουν αυτό που τους ζητείται, επειδή υπάρχουν τόσοι πολλοί εκεί έξω που τους λένε ότι αυτό που συμβαίνει είναι μια κυβερνητική συνωμοσία με στόχο να τους βλάψει.