ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΚΟΥΣΟΥΛΗΣ Τι θέση έχουν τώρα οι Προσωκρατικοί σε μια επικαιρότητα που ακόμη και η θορυβώδης εσωτερική τρέχουσα πολιτική έχει υποχωρήσει, μπροστά στην τραγωδία και το δράμα των ανθρώπων στην Ουκρανία; Σε μέρες πολέμου και μαρτυρίου; Ακούω την ένσταση ή και την αντίρρηση. Τι θέλει ανάμεσά μας ο Εμπεδοκλής;
Θα ήταν – και είναι – κατ΄εξοχήν επίκαιρος και θα ανακαλύπταμε τις μέρες αυτές την επαναστατικότητα της σκέψης του, αν δεν είχε ο νεοπροοδευτισμός καταχωνιάσει στα αζήτητα τον προβληματισμό του στοχαστή από τον Ακράγαντα. Δημοκράτης, γιατρός, ρήτορας, ποιητής και μύστης κερδίζει μια ξεχωριστή θέση στους συμπολίτες της εποχής του, για την οποία εμείς οι σύγχρονοι θα λέγαμε ότι ξεπερνούσε το μέτρο.
Και τι ζητάει ανάμεσά μας αυτός ο οπαδός της πυθαγόρειας σχολής και παράδοσης; Και όμως αυτές τις μέρες του πολέμου είναι τόσο επίκαιρη η θεμελιώδης νοητική σύλληψή του, που μας άφησε σαν πολύτιμη κληρονομιά. Για τον Εμπεδοκλή δύο μεγάλες αντίθετες δυνάμεις, καθοριστικές και κινητήριες ορίζουν τον κόσμο. Τον κόσμο και τους ανθρώπους. Η μία είναι η «Φιλότητα», η άλλη είναι το «Νείκος». Φιλότητα και Νείκος, Νείκος και Φιλότητα. Αυτή είναι η κίνηση του κόσμου.
Η Φιλότητα αναφέρεται στο συνδυασμό, στην ενότητα, στη φιλία, στην αρμονία. Συνεργεί στη συνύπαρξη, στην απόκρουση της σύγκρουσης και του πολέμου. Είναι «υλικό» συνδετικό, παράγοντας ισορροπίας, τροφός του έρωτα. Ο Εμπεδοκλής, σε μια εποχή που τα πρότυπα του πολέμου ανήκουν στα αδιατάρακτα στερεότυπα, διαλέγει το αντίθετό τους.
Το Νείκος αντιπροσωπεύει την εχθρότητα. Τον διαχωρισμό. Τη σύγκρουση. Είναι ο πόλεμος. Από την τέλεια ενότητα στον πλήρη διαχωρισμό, μέσα από φάσεις ισορρόπησης και ηρεμίας, αρνητισμού και καταστροφής, εξελίσσεται η περιοδική κίνηση του κόσμου.
Χωρίς πρόθεση φιλοσοφικής διδαχής αυτό το σημείωμα, επιχειρεί να θυμίσει σε μια εποχή υψηλής σύγκρουσης σε όλα τα επίπεδα, την αξία της εμπεδόκλειας Φιλότητας. Θα μπορούσαμε να συναντήσουμε την αξία της στο εσωτερικό πολιτικό μέτωπο. Αν η πολιτική είναι ο θεσμικός έλεγχος της βίας, η συνεννόηση θα ήταν μια επαναστατικά διαλεκτική υλοποίησή της. Ως συνεννόηση για τα καθημερινά, που συχνά ανήκουν όμως στα «υπερκαθημερινά», είτε πρόκειται για τη συμμετοχή μας σε έναν ταραγμένο κόσμο είτε για τις διαδικασίες ανάδειξης των πολιτικών αντιπροσώπων, όπως ο εκλογικός νόμος. Καθημερινής ύψιστης πεζότητας θέματα, αφού συνδέονται με την καθημερινή ισορροπία, που αν απειληθεί θα βρει θέση το «Νείκος» και θα ηττηθεί η «Φιλότητα».
Ο πόλεμος στην Ουκρανία δίπλα μας, η ανθρωπιστική κρίση, μια καταστροφή σε εξέλιξη, ένα ανθρώπινο μαρτύριο να καλεί τον κόσμο σε ειρήνευση, φέρνουν κοντά μας τον Εμπεδοκλή, που με τρόπο διαυγή έθεσε σε χρόνο ανύποπτο αυτά τα απαιτητικά «ριζώματα».
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 27/03/2022