NewsEdit «Ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος είναι ο πρώτος πόλεμος με τόσο μονόπλευρη ενημέρωση, αλλά είναι ταυτόχρονα και ο πρώτος πόλεμος στον οποίο κυριαρχούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην πληροφόρηση για τον πόλεμο αλλά και οι παραποιημένες ειδήσεις (fake news)»
Αυτό, μεταξύ άλλων, λέει μιλώντας στην εφημερίδα “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ” ο καθηγητής Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ Γιώργος Πλειός, ομιλητής στην εκδήλωση – συζήτηση με θέμα «Ουκρανία: αλήθειες και ψέματα» που διοργάνωσε το Σάββατο που μας πέρασε, στο αμφιθέατρο της Φιλαρμονικής, η Αντιφασιστική Κίνηση Καλαμάτας.
– Υπάρχει μια γενική παραδοχή ότι το πρώτο θύμα στον πόλεμο είναι η αλήθεια. Θα μπορούσε ο πόλεμος στην Ουκρανία να είναι η εξαίρεση;
Το πρώτο θύμα στον πόλεμο είναι πάντα ο άνθρωπος. Ο στρατιώτης ή ο άμαχος. Σε ό,τι αφορά τα ΜΜΕ, από τα οποία μαθαίνουμε για τον πόλεμο και τι να κάνουμε ή να μην κάνουμε, το πρώτο θύμα είναι η ουδέτερη, ψύχραιμη πληροφόρηση και η επικράτηση της προπαγάνδας στο εσωτερικό και φιλικές ή χώρες, ή οι ψυχολογικές επιχειρήσεις προς τον εχθρό. Η προπαγάνδα μπορεί να περιέχει αλήθειες, αλλά μπορεί και ψέματα ή μισές αλήθειες. Ο στόχος της είναι ένας. Ανεξάρτητα του τι πιστεύουμε για τον επικείμενο ή υπό εξέλιξη πόλεμο, να κάνουμε ή να μην κάνουμε αυτό που θέλει η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία.
Ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος δεν είναι εξέλιξη. Οι περισσότερες ηγεσίες στις χώρες του ΝΑΤΟ παρέχουν μια τέτοια πληροφόρηση, η οποία κατατείνει στο να υποστηρίζει ο πληθυσμός τη στάση του ΝΑΤΟ και των ηγεσιών, δηλαδή τις κυρώσεις έναντι της Ρωσίας, την αποστολή διαρκώς περισσότερο εξοπλισμού στην Ουκρανία, και γιατί όχι αύριο μεθαύριο και την αποστολή στρατευμάτων από τις χώρες μας, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, να πολεμήσουν εναντίον της Ρωσίας για λογαριασμό της ουκρανικής ηγεσίας και του ΝΑΤΟ.
– Παλιότερα ξέραμε ως αφορισμό ότι η ιστορία γράφεται από τους νικητές. Στην εποχή μας ποιοι γράφουν την ιστορία ενός πολέμου; Μήπως τα μέσα ενημέρωσης;
Την ιστορία τη γράφουν τόσο οι νικητές όσο και οι νικημένοι. Και οι νικητές δεν είναι για πάντα νικητές ούτε και οι ηττημένοι παραμένουν για πάντα ηττημένοι. Η εκδοχή των παρελθόντων γεγονότων, γιατί αυτό είναι η ιστορία, η τοποθέτηση σε μια σειρά που βγάζει ορισμένο επιθυμητό νόημα γεγονότων που έγιναν στο παρελθόν, είναι αποτέλεσμα σύνθετων διεργασιών στις οποίες κάθε πλευρά προσπαθεί να επιβάλει ως αλήθεια τη δική της εκδοχή. Για παράδειγμα αμέσως μετά τον Β’ ΠΠ όσοι γνώρισαν την τεράστια συμβολή της ΕΣΔΔ στην νίκη κατά του ναζισμού. Με την πάροδο του χρόνου και με πολλές πρακτικές όπως κινηματογραφικές και τηλεοπτικές ταινίες, βιβλία, μυθιστορήματα, αρθρογραφία, τραγούδια, εκδηλώσεις, ομιλίες κ.ά. σταδιακά απομειώθηκε αυτή η συμβολή και αναβαθμίστηκε η συμβολή των ΗΠΑ ή άλλων συμμάχων. Σε κάποιες μάλιστα χώρες όπως οι ΗΠΑ η κοινή γνώμη έφτασε να θεωρεί μηδαμινή τη συμβολή της ΕΣΔΔ στη νίκη κατά του ναζισμού. Επομένως δεν αρκεί να γραφτεί η ιστορία. Χρειάζεται διαρκής και επίκαιρη κάθε φορά προσπάθεια να γίνεται αποδεκτή ως αληθής η εκδοχή της πλευράς που πράγματι έχει πρωταγωνιστήσει. Το να κλέβει κάποιος τις δάφνες του άλλου είναι ένα από τα πιο συνηθισμένα πράγματα στην πολιτική και την ιστορία, όπως άλλωστε συχνά και στην καθημερινή ζωή.
– Όλο αυτό το διάστημα από την έναρξη του πολέμου, αλλά και πριν την ρωσική εισβολή, υπάρχει καταιγισμός πληροφοριών και παραπληροφόρησης(;). Μπορούμε πρακτικά να γνωρίζουμε τι ισχύει και τι όχι;
Όχι. Όπως έχω πει κι άλλες φορές με αφορμή για τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο, το μόνο πραγματικό γεγονός είναι η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και οι μάχες που ακολούθησαν με αποτέλεσμα τεράστιες υλικές ζημίες και ανθρώπινα θύματα. Όλες οι άλλες πληροφορίες θα πρέπει να ελέγχονται. Δεν υπήρξε άλλος πόλεμος μετά τον Β’ ΠΠ, όπου η ενημέρωση να είναι τόσο μονόπλευρη όπως ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος. Επομένως δεν μπορούμε να εμπιστευόμαστε κανένα μα κανένα μέσο μεμονωμένα. Γι’ αυτό είναι αρνητικά σημαντικό που δεν έχουμε πληροφόρηση και από την ρωσική πλευρά της οποίας τα μέσα απαγορεύτηκε να εκπέμπουν στην ΕΕ, ασχέτως του γεγονότος ότι προβάλλει την ρωσική εκδοχή και προπαγάνδα για τα γεγονότα. Η σύγκριση διαφορετικών πληροφοριών για τα ίδια γεγονότα θα μπορούσε να παρέχει μια πιο κριτική ενημέρωση. Για το λόγο αυτό θεωρώ ότι θα πρέπει να συνδυάζουμε πληροφορίες από περισσότερα μέσα και κυρίως από μέσα που είναι περισσότερο αποστασιοποιημένα από τις δυο εμπλεκόμενες στον πόλεμο πλευρές. Σκεφτείτε ότι ακόμα και στη γειτονική Βουλγαρία, η οποία είναι συστρατευμένη με το ΝΑΤΟ, η κρατική τηλεόραση είναι περισσότερο αμερόληπτη λ.χ. από την ελληνική.
– Πέρασαν σχεδόν 31 χρόνια από τον πρώτο πόλεμο που μεταδόθηκε απευθείας στην τηλεόραση, τον πρώτο πόλεμο του Κόλπου. Τι έχει αλλάξει (αν έχει) στην κάλυψη των πολεμικών συγκρούσεων από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης, σε σύγκριση με εκείνες τις πρώτες απευθείας μεταδόσεις και εικόνες από τα θέατρα των επιχειρήσεων;
Δεν έχουμε πολλές μεταδόσεις από τα πεδία των μαχών. Οι εικόνες που φτάνουν σε μας σε μεγάλο βαθμό προέρχονται από μέλη των στρατιωτικών μονάδων, πιθανόν στρατιώτες αλλά πιθανόν και ενσωματωμένων δημοσιογράφων. Αυτός ο πόλεμος είναι ο πρώτος πόλεμος με τόσο μονόπλευρη ενημέρωση, αλλά είναι ταυτόχρονα και ο πρώτος πόλεμος στον οποίο κυριαρχούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην πληροφόρηση για τον πόλεμο αλλά και οι παραποιημένες ειδήσεις (fake news). Η παραγωγή και κυκλοφορία παραποιημένων ειδήσεων χαρακτηρίζει και τις δυο πλευρές, αλλά κυρίως την ουκρανική πλευρά και τους νατοϊκούς υποστηρικτές της. Ο λόγος είναι ότι ενώ η Ρωσία έχει να διατηρήσει θετική την κοινή της γνώμη στον πόλεμο, η ουκρανική πλευρά, όπως και οι ηγεσίες των νατοϊκών χωρών πρέπει να κερδίσουν την υποστήριξη της κοινής γνώμης των δυτικών χωρών ώστε να συνεχίζει να υποστηρίζει την ανάμειξη του ΝΑΤΟ στον πόλεμο. Δηλαδή δεν έχει να κάνει με την καταδίκη της εισβολής εκ μέρους της Ρωσίας. Αυτή ούτως ή άλλως είναι δεδομένη σε όλο τον κόσμο.
– Αν κάποια ή κάποιος από το κοινό στην εκδήλωση το Σάββατο στην Καλαμάτα, σας ρωτούσε πού βρίσκεται η αλήθεια στις εικόνες και στις πληροφορίες που μεταδίδονται από την Ουκρανία και αν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι/ες για ό,τι διαβάζουμε, ό,τι βλέπουμε και ό,τι ακούμε, τι θα απαντούσατε;
Όσο και αν δεν είναι εύκολο η ουσία ενός πολέμου κρίνεται από το ερώτημα στο οποίο έρχεται να δώσει απάντηση, από την κοινωνική τάξη πραγμάτων που επιδιώκει να εγκαθιδρύσει κάθε πλευρά. Στην προκειμένη περίπτωση έχουμε πόλεμο ανάμεσα σε δυο ολιγαρχίες, τη ρωσική και την ουκρανική, με τη Δύση να είναι υπέρ της δεύτερης για λόγους που έχουν να κάνουν με τον έλεγχο της ενέργειας αλλά και τη γεωπολιτική κυριαρχία, κάτι στο οποίο θα πρέπει να περιληφθεί και η αντιμετώπιση της Κίνας από τη δυτική πλευρά. Συνεπώς οι πληροφορίες εντάσσονται σε αυτόν τον ανταγωνισμό. Η Δύση δεν ενδιαφέρεται για τους Ουκρανούς όπως η Ρωσία δεν ενδιαφέρεται για τους ρωσόφωνους ή για την αποναζιστικοποίηση της Ουκρανίας. Είναι ρητορικά και προπαγανδιστικά εγχειρήματα, προκειμένου να επιτύχει την μεγέθυνση της επιρροής της στην περιοχή και διεθνώς η Ρωσία ή να καταφέρει ισχυρό πλήγμα εναντίον της Ρωσίας η Ουκρανία και η Δύση.