Χρόνης Διαμαντόπουλος Μετά από 2.5 χρόνια πανδημίας με εκατομμύρια θύματα σε όλο τον κόσμο, την τεράστια κοινωνική και οικονομική αναστάτωση που προκάλεσε, και με μη ακόμη ορατό το τέλος της, τι μπορούμε άραγε να περιμένουμε; Ποια θα είναι η εξέλιξη των πραγμάτων; Η απάντηση θα δοθεί από την ψύχραιμη θεώρηση των δεδομένων που ήδη έχουμε.
Αλκιβιάδης Βατόπουλος*
Αναλύοντας τα επιδημιολογικά δεδομένα της πανδημίας θα παρατηρήσουμε ότι αυτή εξελίσσεται σε επάλληλα επιδημικά κύματα διάρκειας 2-3 μηνών με περιόδους ύφεσης επίσης 2-3 μηνών. Παρατηρώντας επίσης τα ιολογικά δεδομένα που χαρακτηρίζουν το ιό, θα δούμε (κάτι που ήδη ήταν γνωστό από πολύ νωρίς) ότι αυτός μεταλλάσσεται με μεγάλη συχνότητα, οι μεταλλάξεις συσσωρεύονται δημιουργώντας κλώνους (ή παραλλαγές), ενώ οι παραλλαγές που έχουν μεγαλύτερη δυναμική μετάδοσης επικρατούν, καθιστώντας τον ιό συνολικά πιο μεταδοτικό και άρα με μεγαλύτερη δυναμική διασποράς. Είναι αναμενόμενο λοιπόν να συζητάμε για παραλλαγή α, γ, ο κλπ και είναι αναμενόμενο οι παραλλαγές που επικρατούν να είναι πιο μεταδοτικές, γι΄ αυτό επικρατούν άλλωστε.
Λιγότερο προβλέψιμη είναι η παθογονικότητα των παραλλαγών που επικρατούν. Φαίνεται ότι οι ασθενείς που μολύνονται με πλέον παθογόνους παραλλαγές του ιού, που προκαλούν δηλαδή βαρύτερη νόσο, έχουν γενικά μικρότερες ευκαιρίες μετάδοσης της νόσου επειδή λόγω της κλινικής κατάστασης τους δεν κυκλοφορούν, γεγονός που ίσως καθιστά την νόσο διαχρονικά συνολικά ελαφρότερη. Γεγονότα υπερμετάδοσης όμως μπορεί να οδηγήσουν σε επικράτηση περισσότερο λοιμογόνων παραλλαγών.
Η νόηση του πληθυσμού και ο εμβολιασμός είναι οι παράμετροι που αυξάνουν την (συλλογική) ανοσία, και εξισορροπούν την αυξανόμενη μεταδοτικότητα του ιού. Η πολύ μεγάλη παγκόσμια ανισοκατανομή στους εμβολιασμούς αποτελεί τροχοπέδη στην αποτελεσματική αύξηση της (παγκόσμιας) συλλογικής ανοσίας. Αντίστοιχα λειτουργεί και ο διαφορετικός τρόπος αντίδρασης στην επιδημία από τις διάφορες κυβερνήσεις αλλά και οι διάφορες που παρατηρούνται μεταξύ αναπτυγμένου και αναπτυσσόμενου κόσμου, ανάμεσα στην ανατολή και την δύση. Τα fake news ως προς τα εμβόλια, αλλά και γενικά ως προς την επιδημία αποτελούν επίσης πρόβλημα σε πολλές κοινωνίες.
Η ατελής ενημέρωση του κοινού ως προς την ωφέλεια από τους εμβολιασμούς οδήγησε στην ψευδή προσδοκία ασφάλειας (ο εμβολιασμένος δεν κινδυνεύει) και σε μια απογοήτευση που θα μπορούσε να αποφευχθεί, αν γινόταν έγκαιρα κατανοητό από τον πληθυσμό ότι το εμβόλιο δεν προφυλάσσει από την μόλυνση αλλά από την σοβαρή νόσο.
Τέλος τα 2.5 χρόνια φαίνεται είναι αρκετά ώστε η κοινωνία να μεταβαίνει σταδιακά σε ένα νέο στάδιο, να μην αντιμετωπίζει πλέον την πανδημία ως μια έκτακτη οξεία κατάσταση, αλλά σταδιακά φαίνεται να προσαρμόζεται σε αυτή την νέα κατάσταση. Είναι γνωστό ότι όσο εύκολα η κοινωνία αντιδρά στο sock του νέου κινδύνου που εισβάλει απότομα, τόσο εύκολα τον «συνηθίζει» όταν αυτός ο νέος κίνδυνος διαρκεί.
Ήδη πλέον η COVID-19 δεν είναι πρώτη είδηση (πολλές φορές ούτε καν είδηση) στα ΜΜΕ, ενώ ο κόσμος πλέον ενδιαφέρεται (και δικαίως ίσως) για άλλα σημαντικά ζητήματα όπως η ακρίβεια, το ενεργειακό, ο πόλεμος. Επίσης νέες επιδημίες εμφανίστηκαν (ευλογιά των πίθηκων, ηπατίτιδα κλπ), και όλα αυτά σταδιακά οδηγούν στην κατάταξη στην συνείδηση του πληθυσμού της πανδημίας στα σοβαρά αλλά «συνήθη» θέματα Δημόσιας Υγείας, όπως τα τροχαία, η μικροβιακή αντοχή ή τα καρδιαγγειακά, για τα οποία «κάτι πρέπει να κάνουμε».
Πώς πρέπει να αντιδράσουν οι υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας και γενικά η Πολιτεία σε αυτή την κατάσταση της συνεχιζόμενης πανδημίας;
Προφανώς αφού γίνει κατανοητή αυτή η νέα πραγματικότητα, πρέπει να ξεφύγουμε σταδιακά από τα «έκτακτα μέτρα» και να εφαρμόσουμε μια πολιτική προσαρμογής στα νέα δεδομένα ένα νέο παράδειγμα λειτουργίας της κοινωνίας:
Η εμπειρία των τελευταίων 20 ετών (SARS, MERS, γρίπη των πουλερικών, COVID-19) ότι τα αναπνευστικώς μεταδιδόμενα νοσήματα θα εξακολουθήσουν να απασχολούν, συνεπώς απαιτούνται νέες μόνιμες συμπεριφορές όπου η ατομική προστασία (μάσκα, υγιεινή χεριών κλπ) θα πρέπει αποτελεί μόνιμο συμπλήρωμα, αντίστοιχο του καπέλου για τον ήλιο ή της ζώνης στο αυτοκίνητο. Επίσης απαιτούνται και νέοι κανονισμοί υγειονομικής ασφάλειας (εξαερισμοί, χωρητικότητες χώρων κ.λ.π.), αντίστοιχα απαραίτητοι όπως η πυρασφάλεια.
Επίσης η ανάγκη για κοινωνικοποίηση / κοινωνικότητα αλλά και για δημοκρατία, αντίρροπα με την ανάγκη για κοινωνική αποστασιοποίηση και περιορισμούς που επιβάλλουν τα υγειονομικά πρωτοκόλλα θα ισορροπήσουν στον απαραίτητο βαθμό την εφαρμογή της τηλεργασίας, της τηλεκπαίδευσης, των κυλιόμενων ωραρίων ή το βαθμό αποφυγής συγκεντρώσεων και εκδηλώσεων ώστε να είναι ασφαλή και κοινωνικά αποδεκτά.
Αρκούν αυτά; Φοβάμαι ότι μακροπρόθεσμα όχι.
Οι επιδημίες που βιώνουμε δεν είναι τίποτε άλλο από συμπτώματα αυτής της γενικότερης κρίσης στην οποία έχει ήδη εισαχθεί η παγκόσμια κοινωνία:
Ο υπερπληθυσμός, οι τεράστιες κοινωνικές ανισότητεςμέσα στα κράτη αλλά και διακρατικά, η αποψίλωση δασών και ζούγκλας, η εντατικοποίηση στην κτηνοτροφία και γενικά στην παραγωγή τροφίμων, η ελάττωση της βιοποικιλότητας, οι μαζικές μετακινήσεις ανθρώπων ζώων και αγαθών, αποτελούν χαρακτηριστικά του μοντέλου παγκοσμιοποίησης που ακολουθείται και του τρόπου ανάπτυξης της παγκόσμιας κοινωνίας με έντονη επίδραση και στην υγεία.
Η ευθύνη της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας είναι η κατά προτεραιότητα μελέτη και ανάδειξη προβλημάτων και λύσεων. Η ευθύνη των υπηρεσιών Δημόσιας Υγείαςδιεθνώς είναι η εφαρμογή νέων συνολικών στρατηγικών όπως της στρατηγικής της Ενιαίας Υγείας . Η ευθύνη του διεθνούς πλέον πολιτικού συστήματος η κατά προτεραιότητά αντιμετώπιση του προβλήματος και η υιοθέτηση λύσεων.
*Καθηγητής Μικροβιολογίας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής