Χρόνης Διαμαντόπουλος «Και ξαφνικά η μέρα σκοτείνιασε. Ο Ήλιος έγινε κόκκινος. Η Σμύρνη θα χάσει τον ίσκιο της όπως τα φαντάσματα». Γ.ΣΕΦΕΡΗΣ
100 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή.
Του Άρη Μισαηλίδη
Ήταν μια πόλη πλημμυρισμένη από φως. Η πλουσιότερη πόλη της ανατολικής Μεσογείου. Ήταν η έδρα του Αγίου Πολυκάρπου- μια από τις 7 εκκλησίες στο Βιβλίο της Αποκάλυψης. Ήταν η πόλη που τελικά δεν κατάφερε να ολοκληρώσει τον κύκλο της πορείας που φιλοδοξούσε προς τη θρησκευτική ανεκτικότητα. Για τους Έλληνες ήταν πλούτος –ήταν ξόρκι, συναίσθημα, ιδέα ήταν η Σμύρνη.
Ίσως η μοίρα διάλεξε αυτή την ευλογημένη πόλη για να κάνει το ξεκίνημά του ο ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ. Ένας Σύλλογος Ιστορικός- Πρωτοπόρος- Καινοτόμος που δημιούργησε και μετέφερε στη Μητροπολιτική Ελλάδα την φλόγα της ανανέωσης, την δίψα για ζωή που ξεπήδησε μέσα από τις στάχτες του ξεριζωμού και τις μνήμες της Μικρασιατικής Καταστροφής.
Εκείνοι που έζησαν στη Σμύρνη στα καλύτερά της χρόνια τη θυμούνται σαν ένα όνειρο από αύρες αρωματισμένες με λεβάντα, υπαίθρια πάρτι, χορούς και παρασόλια κατά μήκος της προκυμαίας. Πλούτιζε από τα χαλιά, το μετάξι, τον καπνό, το όπιο, τις σταφίδες, τα αρωματισμένα έλαια και τα σύκα, τα οποία θεωρούνταν τα καλυτέρα σε όλο τον κόσμο.
Χτισμένη στο μέσο των ακτών της Μικράς Ασίας, στο σημείο όπου η Τουρκική Χερσόνησος συναντά το πλήθος των νησιών του Αιγαίου, η Σμύρνη αποτελούσε ένα πολυεθνικό σύνολο εμπόρων και τολμηρών επιχειρηματιών.
Ευλογημένη, με ηλιοφάνεια το καλοκαίρι και βροχές το χειμώνα, η Σμύρνη διέθετε βαθύ λιμάνι και εργατικό πληθυσμό με ιδιαίτερη έμφαση στο εμπόριο. Στη Σμύρνη η δουλειά ήταν πάνω από όλα.
Στο δυτικό άκρο μια από τις πλέον ονομαστές εμπορικές οδούς στην ανθρώπινη ιστορία, τον Δρόμο του Μεταξιού, η Σμύρνη αποτελούσε πύλη προς τον υπόλοιπο κόσμο για τους αγρότες των οποίων η αρίστη και εντατική καλλιέργεια της γης απέδιδε τεράστια ποικιλία φρούτων, λαχανικών, καπνών και φυτικών ινών, κατά μήκος των εύφορων παράκτιων πεδιάδων που ποτίζονται από ποταμούς με αντίλαλους από την κλασσική μυθολογία, τον Μέλη, τον Ερμή, και τον Μαίανδρο. Ως κέντρο εκλεπτυσμένης πολυτέλειας, η Σμύρνη εξέδιδε δεκάδες εφημερίδες- έντεκα στα Ελληνικά, πέντε στα Αρμένικα, επτά στα Τουρκικά, πέντε στα Εβραϊκά και τέσσερις στα Γαλλικά. Οι εκδόσεις των βιβλίων παρουσίαζαν άνθηση.
Η πόλη διέθετε συναυλιακούς χώρους- κινηματογράφους- θέατρα- πολυτελή ξενοδοχεία, ιδιωτικές λέσχες με εκτενή μενού, ιπποδρομίες, εκτάσεις για κυνήγι, ιππόδρομο καθώς και το πρώτο γήπεδο γκολφ στην Εγγύς Ανατολή.
Διέθετε επίσης σαλούν, αποστακτήρια, καφετέριες οι οποίες συνήθως λειτουργούσαν ως μικρές χαρτοπαικτικές λέσχες. Τίποτα δεν άρεσε στους Σμυρνιούς, περισσότερο από ένα στοίχημα.
Η πόλη διέθετε πρώτης τάξης ατμοπλοϊκή σύνδεση με το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη, ένα γαλλικό πολυκατάστημα, ποδοσφαιρικό πρωτάθλημα και γήπεδο. Έστελνε αθλητές στους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Οι κάτοικοι της Σμύρνης είχαν την ευκαιρία να απολαμβάνουν όπερες από την Ιταλία, βαλς από την Βιέννη. Εκπληκτικά τραγουδισμένες ασιατικές μελωδίες στα παραθαλάσσια καμπαρέ ή ανατολίτικους λαϊκούς σκοπούς στα χασισοποτεία και στα μπορντέλα της πόλης. Πάντοτε αισθησιακή η Σμύρνη λάτρευε τα σορμπέ λεμονιού και τα κοντά φορέματα.
Συγκρινόμενη με τη Σμύρνη, η Αθήνα ήταν ένα ταπεινό χωριό και η Θεσσαλονίκη μια γερασμένη παραγκούπολη. Ο Σατωμπριάν παρομοίασε τη Σμύρνη με άλλο Παρίσι. Ένας Έλληνας, στρατιώτης, ανατρέχοντας στο αρχαίο ελληνικό παρελθόν της πόλης, καθώς την προσέγγιζε από τη θάλασσα, την περιέγραψε ως «νύμφη της Ιωνίας, πόλη χιλιοτραγουδισμένη».
Πολλά από τα κτήρια στο «Κε» (η προκυμαία της Σμύρνης) ήταν φτιαγμένα από λευκό μάρμαρο και από τη θάλασσα έμοιαζαν να λαμπυρίζουν σαν κύβοι ζάχαρης κάτω από το έντονο φως του καλοκαιρινού ήλιου. Τα ονόματα κατά μήκος του «Κε», όπως θα διαπίστωνε ο ταξιδιώτης έμοιαζαν με ύμνο προς τιμήν της χαράς , της ζωής που χαρακτήριζε την πόλη «Καφέ ντε Παρί», «Κλαμπ Ελενίκ», «Θέατρο Σμύρνης», «Κινηματοθέατρο Πατέ», «Σπόρτινγκ Κλαμπ».
Και ξαφνικά η μέρα σκοτείνιασε ο ήλιος έγινε κόκκινος, η Σμύρνη θα χάσει τον ίσκιο της όπως τα φαντάσματα. Όσα συνέβησαν λογίζονται αναμφισβήτητα ως μία από τις πλέον συγκλονίστηκες ανθρώπινες τραγωδίες στον εικοστό αιώνα.
Αθώοι άμαχοι άνδρες- γυναίκες και παιδιά από πολλές διαφορετικές εθνότητες, βρέθηκαν στο επίκεντρο μιας ανθρωπιστικής καταστροφής τέτοιας κλίμακας που ο κόσμος δεν είχε ξαναδεί.
Οι εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες γαντζώθηκαν απελπισμένα από την ελπίδα πως οι δυτικές κυβερνήσεις που είχαν κάνει τόσα πολλά για να κλιμακώσουν την κρίση θα έσπευδαν τώρα να τους σώσουν. Αλλά οι συγκεκριμένες κυβερνήσεις επέδειξαν πρωτοφανή αναλγησία ακόμα και προς τους ίδιους υπηκόους τους, προτιμώντας να εγκαταλείψουν τους πρόσφυγες στη μοίρα τους παρά να θέσουν σε κίνδυνο την ευκαιρία να συνάψουν ευνοϊκές συμφωνίες με τον νικηφόρο τουρκικό στρατό.
Μέσα από τον πόνο και τη δυστυχία αναδείχθηκαν πράξεις υπέρτατου μεγαλείου και ηρωισμού- άνδρες και γυναίκες εξέθεσαν σε κίνδυνο τις ζωές τους για να σώσουν τους ανίσχυρους που είχαν παγιδευτεί στον εφιάλτη.
Το προσφυγικό παλιρροϊκό κύμα σάρωσε την Ελλάδα. Μέχρι το τέλους του χρόνου η χώρα είχε υποδεχτεί περισσότερο από ένα εκατομμύριο ανθρώπους.
Στο εκατομμύριο αυτό συμπεριλαμβάνονταν οι εκατοντάδες χιλιάδες που είχαν έρθει στη χώρα πριν από την ήττα του Ελληνικού στρατού.
Η Ελλάδα ήταν χρεοκοπημένη και δεν διέθετε τους απαραίτητους πόρους προκειμένου να απορροφήσει, θρέψει, και ντύσει τους πρόσφυγες. Στην Αθήνα οι άνθρωποι στοιβάζονταν όπου υπήρχε χώρος, σε σκηνές στημένες σε χωράφια ανάμεσα στα αρχαιοελληνικά ερείπια της πόλης ακόμη και στα θεωρεία της Βασιλικής Λυρικής Σκηνής. Στους προσφυγικούς καταυλισμούς καταγράφονται χίλιοι θάνατοι σε καθημερινή βάση.
Στις μέρες μας η ιστορία της Σμύρνης φαίνεται πως δεν άφησε ισχυρό αποτύπωμα στη συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας. Παράξενη εξέλιξη. Η Σμύρνη (καθώς και τα γεγονότα που οδήγησαν στην καταστροφή, καθώς και τα όσα ακολούθησαν αμέσως μετά) περιέχει μαθήματα συναφή με τις τωρινές συγκρούσεις μεταξύ Δύσης και Ισλάμ σχετικά με τη πετρελαϊκή διπλωματία `σχετικά` με τη δύσκολη ισορροπία μεταξύ ιστορικών συμφερόντων και την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η ιστορία της Σμύρνης αποτελεί ταυτόχρονα μια απρόσμενη ιστορία διαφόρων ανδρών και γυναικών, μια ιστορία φιλοδοξιών και βαναυσότητας, δημιουργίας νέων κρατών εξαιρετικής στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας καθώς και απρόσμενου ηρωισμού.
Σήμερα οι χριστιανοί απουσιάζουν τελείως από την Ανατολία. Η Σμύρνη ανοικοδομήθηκε και μετονομάστηκε σε «Ιζμίρ» την δεκαετία του 1950. Είναι μια μεγαλούπολη τεσσάρων εκατομμυρίων ανθρώπων φτιαγμένη από αστραφτερό γυαλί και τσιμέντο. Καφετέριες και εστιατόρια απλώνονται κατά μήκος του «Κε» , όμως ελάχιστοι από του καλοντυμένους θαμώνες των παραθαλάσσιων αυτών καταστημάτων γνωρίζουν τι συνέβη εκεί τον Σεπτέμβριο του 1922.
Όπως και να έχουν τα πράγματα αυτή η μυθική ευλογημένη πόλη δεν θα περάσει ποτέ στη λήθη.
Θα μείνει για πάντα στις αναμνήσεις και στις καρδιές μας.