ΜΑΡΙΑ ΔΕΔΟΥΣΗ Για την -δικαίως- πολυτραγουδισμένη ταινία «Das Boot», του Βόλφγκανγκ Πέτερσεν, ο οποίος πέθανε πριν λίγες μέρες όπως μάθαμε μόλις σήμερα, υπάρχουν πάρα πολλά να πει κάποιος.
Ήταν αναμφίβολα το μάγκνουμ όπους του, παρά το γεγονός ότι αργότερα έκανε πολλά κινηματογραφικά σούπερ χιτ.
Θέλω να σταθούμε σε μια σκηνή.
Μετά το ατελείωτο κυνηγητό με τους διώκτες του, το οποίο φέρνει όλους μέσα του πάρα πολύ κοντά στον θάνατο, το υποβρύχιο ανεβαίνει τελικά στην επιφάνεια και αποφασίζει να κλείσει αυτό το επεισόδιο με μια τελευταία βολή:
Μια τορπίλη εκτοξεύεται προς ένα ήδη φλεγόμενο τάνκερ.
Είναι μια χαριστική βολή, αλλά και μια τόσο άσκοπη όσο και θεωρητικά μη θανατηφόρα κίνηση εκτόνωσης για όλο το πλήρωμα.
Την ώρα που η τορπίλη χτυπάει το πλοίο, ο καπετάνιος (ο Γιούργκεν Πρόχνοφ) κοιτάει με τα κυάλια και διαπιστώνει ότι από το φλεγόμενο πλοίο πηδούν στη θάλασσα άνθρωποι.
«Μα, τι κάνουν ακόμη πάνω στο πλοίο;», φωνάζει έκπληκτος.
«Γιατί δεν έχουν περισυλλεχθεί;»
Οι ναύτες φαίνονται μέσα από τις φλόγες, οι κραυγές τους για βοήθεια ακούγονται καθαρά καθώς κολυμπούν απελπισμένοι προς το υποβρύχιο.
Ο καπετάνιος δίνει εντολή να φύγει το υποβρύχιο, με μισή ταχύτητα, προκειμένου να απομακρυνθεί από αυτούς. Δεν ακούγεται πολύ καλή ιδέα να πάρεις αιχμαλώτους σε ένα ήδη πνιγηρό και τίγκα στον κόσμο υποβύχιο, αυτό είναι αλήθεια.
Εκτός εάν επιλέξεις να διακόψεις την αποστολή σου και τους πας στη στεριά. Με όποιο κόστος.
Λίγο αργότερα, τον βλέπουμε να σημειώνει στο ημερολόγιο του σκάφους του: «Υπέθεσα ότι δεν υπήρχαν άνθρωποι πάνω στο πλοίο».
Είναι μια παραδοχή: Οι άγραφοι κανόνες της θάλασσας, το ίδιο το ένστικτο επιβίωσης του ναύτη, λέει ότι δεν αφήνεις κανέναν να πνιγεί· αύριο πιθανότατα θα είσαι στη θέση του.
Ισχύει και στον πόλεμο, ίσως εκεί περισσότερο από παντού.
Αν δεν βάραινε στη συνείδησή του η απόφαση αυτή, δεν θα την ανέφερε καν.
Ο καπετάνιος του U-Boot δεν ήταν Ναζί. Το ξέρουμε από την πρώτη σκηνή κιόλας, στην οποία ασκεί κριτική στη γερμανική στρατιωτική ηγεσία.
Υπηρετεί τους Ναζί, όμως.
Όσες δόσεις ανθρωπιάς και βεβαρυμένης συνείδησης κι αν έχει, η πραγματικότητα δεν αλλάζει: Άφησε τους ανθρώπους να πνιγούν. Τους έπνιξε για την ακρίβεια, «υποθέτοντας» ότι δεν υπάρχει κανείς πάνω στο πλοίο.
Κι όταν διαπίστωσε ότι τελικά υπήρχαν, απλώς οπισθοχώρησε.
Θα μπορούσαμε να φανταστούμε ένα αμερικανικό πλήρωμα, για παράδειγμα, να κάνει το ίδιο;
Κι αν το έκανε, δεν θα ακολουθούσαν στην ταινία δίκες, ανακρίσεις, ατελείωτες μεθυσμένες βραδιές του καπετάνιου, φαντάσματα που θα τον κυνηγούσαν για πάντα, αυτοκαθαρτικοί μονόλογοι, επίκληση της ιστορικής ανάγκης, μπλα, μπλα, μπλα;
Στις ταινίες ναι. Και στο τέλος θα καταλήγαμε ότι ο καπετάνιος καλά έκανε, η αποστολή προέχει.
Ο Γερμανός, όμως, είναι κάθαρμα.
Ο Πέτερσεν μεγάλωσε στη ναζιστική Γερμανία.
Το είχε πει ότι έκανε ταινίες για τη δική του κάθαρση. Παραδόξως, με το Das Boot εκανε μια ταινία που δεν είχε εθνικότητα, παρά μόνο καθρέπτες· έστω και μέσα στο πνιγηρό υποβρύχιο.
——————
Είναι σαφέστατα πολύ πιο εύκολο να βλέπεις τους ανθρώπους να πνίγονται μέσα από ένα περισκόπιο ή ένα ζευγάρι κυάλια.
Μπορείς πολύ πιο εύκολα είτε να αιτιολογείς, είτε να επιλέγεις την οδό της «κάθαρσης» μέσα από προβολές στις αρχαίες τραγωδίες.
Ο Φρανσουά Τριφό είχε πει οτι δεν υπάρχουν αντιπολεμικές ταινίες, διότι στις ταινίες ο πόλεμος πάντα δείχνει μεγαλειώδης και ηρωικός και ενθουσιάζει.
Το Das Boot ήταν μια εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα.
Ο καπετάνιος δεν μας γίνεται ούτε πιο συμπαθής ούτε πιο αγαπητός επειδή επιδεικνύει αυτογνωσία και συνείδηση. Δεν έχει καν σημασία αν είναι Γερμανός ή Αμερικάνος.
Δεν υπάρχει καμία κάθαρση.
Υπάρχουν επιλογές.
Από την πρώτη στιγμή ως την τελευταία.
Επιλογές που πρέπει να στηρίζεις καθ’ ολοκληρίαν κάθε στιγμή που τις λαμβάνεις.
Όπως και το βάρος τους.
Και τις συνέπειές τους.
Εάν έχεις συνείδηση φυσικά.
Διότι και το να μην έχεις, είναι κι αυτό μια σαφής επιλογή.
Πρώτη δημοσίευση στο Facebook