NewsEdit Νέα κρισιακά φαινόμενα εμφανίζονται στις ΗΠΑ, στις ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και στην Κίνα σε μικρότερο βαθμό. Ως προς την επερχόμενη ύφεση συμφωνούν πλέον το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Μιχάλης Ρένεσης
Σύμφωνα με εισήγηση του ΔΝΤ στις 12 Ιουλίου 2022, οι ΗΠΑ είναι δύσκολο να αποφύγουν τη νέα ύφεση. Το Ταμείο αναθεώρησε παλιότερη πρόβλεψή του, ότι η ανάπτυξη της αμερικανικής οικονομίας το 2022 θα είναι 2,9% και πλέον γίνεται πρόβλεψη για 2,3%. Επίσης η αύξηση του αμερικανικού ΑΕΠ προβλέπεται, ότι θα είναι το 2023 1% αντί για 1,7%. Η νέα διεθνής ύφεση υποστηρίζεται, ότι θα γίνει αισθητή κυρίως στις ΗΠΑ και στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
Στις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση εμφανίζεται υψηλός πληθωρισμός. Στην Κίνα διογκώνεται το εξωτερικό χρέος, αν και δεν υπάρχει πλήρης εικόνα λόγω της λειτουργίας σκιώδους τραπεζικού συστήματος.
Οι μεγάλες οικονομίες αντιμετωπίζουν προβλήματα εκτέλεσης του προϋπολογισμού και γίνεται προσπάθεια ανάσχεσης των κρισιακών φαινομένων με δημοσιονομικά μέτρα και τη θέσπιση νέων δασμολογικών εμποδίων, που παραπέμπουν σε δημιουργία νέων μορφών προστατευτισμού. Επίσης εμφανίζεται μεγάλη αύξηση των τιμών των ενεργειακών πρώτων υλών και των τροφίμων, όχι μόνο στις ανεπτυγμένες αλλά και στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Στις ΗΠΑ η Ομοσπονδιακή Τράπεζα αυξάνει τα επιτόκια και εμφανίζονται ιδιαίτερα αρνητικά φαινόμενα στις τιμές των ακινήτων, οι οποίες προς το παρόν δεν παρουσιάζουν μεγάλη πτώση, αλλά μειώνεται η κατασκευαστική δραστηριότητα.
Το ερώτημα πλέον δεν είναι αν θα υπάρξει ύφεση, αλλά αν αυτή θα είναι βραχυχρόνια ή μακροχρόνια. Αυτό σε μεγάλο βαθμό θα είναι συνάρτηση των μεταβολών στα επιτόκια. Στις ΗΠΑ, για δεύτερο συνεχές τετράμηνο, εμφανίζεται μείωση του ΑΕΠ.
Στην Κίνα, την τελευταία δεκαετία, παρουσιάζεται σχετική επιβράδυνση των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης, που οφείλεται εκτός των άλλων στους δασμολογικούς περιορισμούς για τα κινεζικά προϊόντα, κυρίως εκ μέρους των ΗΠΑ. Δυτικοί οικονομολόγοι θεωρούν, ότι η ύφεση στην Κίνα είναι βαθύτερη, ιδιαίτερα μετά τις επιπτώσεις της πολιτικής «μηδενικού κορονοϊού (zero Covid-19»), αλλά δεν είναι ορατή σε όλο το μέγεθός της λόγω της παρατεταμένης παραοικονομίας.
Στην Ευρώπη εμφανίζεται ως κύριο πρόβλημα η ενεργειακή κρίση που οδηγεί σε αύξηση του πληθωρισμού για νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Ο πληθωρισμός τον Ιούλιο 2022 στις χώρες της ευρωζώνης σκαρφάλωσε στο 9%, ενώ στη Μεγάλη Βρετανία ξεπέρασε το 10%. Τα νοικοκυριά αδυνατούν να πληρώσουν τα κοινόχρηστα που προκύπτουν από τη χρήση του φυσικού αερίου, οι τιμές του οποίου αυξήθηκαν κατά 10 φορές. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αδυνατεί να παρέμβει έγκαιρα και αποτελεσματικά για την προστασία των καταναλωτών από τον πληθωρισμό και περιορίζεται, με εξαίρεση τις χώρες της Ιβηρικής Χερσονήσου, σε βραχυπρόθεσμα δημοσιονομικά μέτρα και με μεγάλη καθυστέρηση. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, με μεγάλη δυσκολία, κατάφερε τον Ιούλιο να αυξήσει τα επιτόκια. Στη συνέχεια, στη συνεδρίαση στις 8 Σεπτεμβρίου αύξησε το βασικό επιτόκιο κατά 75 μονάδες βάσης, από 0,5% σε 1,25%.
Όλα τα στοιχεία μαρτυρούν, ότι είμαστε στα πρόθυρα νέας οικονομικής κρίσης. Είναι δύσκολο να υπολογιστεί από πού μπορεί να ξεσπάσει. Λόγω της μεγάλης αλληλεξάρτησης και της παγκοσμιοποίησης των οικονομιών ενδεχόμενη ύφεση σε κάποιο σημείο του πλανήτη ακόμη και αν προκληθεί «τυχαία», μπορεί να επεκταθεί με πολύ γρήγορους ρυθμούς. Είναι χαρακτηριστική η κρίση του 2008 που ξεκίνησε από κάτι «μεμονωμένο», την αγορά ακινήτων στις ΗΠΑ, και πήρε παγκόσμιες διαστάσεις.
Αν οι Κεντρικές Τράπεζες προσανατολιστούν στη δραστική μείωση του πληθωρισμού, όπως έγινε τo 1981, όταν η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ αύξησε τα επιτόκια στο 20,5%, η κρίση θα είναι βαθιά, με σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες, αλλά σχετικά βραχυπρόθεσμη. Αν η αντιμετώπιση του πληθωρισμού γίνει σταδιακά, όπως έγινε με τον στασιμοπληθωρισμό της δεκαετίας του 1970, η κρίση δε θα έχει τόσο μεγάλο βάθος αλλά θα κρατήσει συγκριτικά περισσότερα χρόνια. Τότε διήρκεσε περίπου μια δεκαετία.
Η παγκόσμια οικονομία έχει αλλάξει από τότε, αλλά πλέον φαίνονται σημάδια νέας εμφάνισης στασιμοπληθωρισμού. Κύρια χαρακτηριστικά του είναι οι υψηλές τιμές, η μεγάλη ανεργία και οι χαμηλοί ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης, οι οποίοι σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να είναι αρνητικοί. Ο στασιμοπληθωρισμός, στην παρούσα φάση, θα ενισχύσει τις χώρες που παράγουν ενεργειακές πρώτες ύλες και προϊόντα ευρείας κατανάλωσης, οι τιμές των οποίων θα παραμείνουν σε υψηλά επίπεδα για μεγάλο χρονικό διάστημα και θα καταστήσει πιο ευάλωτες όσες εξαρτώνται από τις εισαγωγές τους.
Η ενεργειακή κρίση
Η ενεργειακή κρίση, τον ερχόμενο χειμώνα, θα επηρεάσει όχι μόνο τις ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και τις ΗΠΑ. Δύο μήνες απομένουν μέχρι την τυπική έναρξη της χειμερινής περιόδου και τα αποθέματα φυσικού αερίου στις ΗΠΑ είναι λιγότερα κατά 10% από αντίστοιχες περιόδους των προηγούμενων χρόνων. Σύμφωνα με το Bloomberg, αυτό οφείλεται στη μεγάλη ζήτηση από τη χρήση των κλιματιστικών λόγω μεγάλης ζέστης το καλοκαίρι. Επίσης μειώθηκαν οι εξορύξεις αερίου κατά 1 δισ. κυβικά. Την ίδια στιγμή, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πληρώσει για το αμερικανικό υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), επτά φορές ακριβότερα από τις τιμές του στις ΗΠΑ.
Μέχρι το 2016 οι ΗΠΑ ήταν εισαγωγείς φυσικού αερίου. Τα τελευταία χρόνια μετατράπηκαν σε εξαγωγείς, λόγω του σχιστολιθικού αερίου και του LNG. Αυτή την περίοδο υπάρχουν πολλά προβλήματα ιδιαίτερα στο εργοστάσιο στο Φρίπορτ του Τέξας. Επίσης μεγάλοι επενδυτές στο LNG εμφανίζονται ιδιαίτερα διστακτικοί, λόγω της πράσινης μετάβασης και του διακηρυγμένου περιορισμού των ορυκτών καυσίμων σε μεσομακροπρόθεσμο ορίζοντα. Υπολογίζεται, ότι φέτος ένα τμήμα του αμερικανικού φυσικού αερίου που προοριζόταν για εξαγωγή θα στραφεί στην εσωτερική κατανάλωση. Οι ελλείψεις θα οδηγήσουν σε αύξηση των τιμών, που αυτή την περίοδο στις ευρωπαϊκές αγορές είναι πάνω από 2.500 δολάρια/1.000 κυβικά μέτρα και το χειμώνα προβλέπεται να ξεπεράσει τα 4.000 δολάρια/1.000 κυβικά. Δυσκολότερα όμως θα αντιμετωπιστεί η αύξηση των τιμών στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν διαθέτουν ενεργειακές πρώτες ύλες. Υπάρχουν και άλλες εκτιμήσεις. που υπολογίζουν ότι αν συνεχιστεί ο «ενεργειακός πόλεμος» οι τιμές μπορεί να φθάσουν στο φυσικό αέριο μέχρι 10.000 δολάρια/1.000 κυβικά και στο πετρέλαιο μέχρι 370 δολάρια/βαρέλι.
Μεγάλα προβλήματα τροφοδοσίας με καύσιμα θα αντιμετωπίσουν και οι φτωχές χώρες της Ασίας (Πακιστάν, Μπανγκλαντές, Ινδία) που αδυνατούν να αγοράσουν φυσικό αέριο και πετρέλαιο σε αυτές τις υψηλές τιμές. Οι χώρες αυτές διαπραγματεύονται τη προμήθεια του ρωσικού πετρελαίου σε προνομιακές τιμές. Αν οι ελλείψεις συνεχιστούν κατά τη διάρκεια του χειμώνα, στον ανταγωνισμό θα μπουν και οι πλούσιες ασιατικές χώρες (Κίνα, Ιαπωνία, Νότια Κορέα) και αυτό θα οδηγήσει σε περαιτέρω αύξηση των τιμών του LNG.
Χρεοκοπία μεγάλων ευρωπαϊκών εργοστασίων
Οι υψηλές τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας έχουν αρνητική επίδραση στην παραγωγή μεγάλων εργοστασίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδιαίτερα στον χώρο της μεταλλουργίας, που παράγουν αλουμίνιο, ψευδάργυρο και άλλα στοιχεία απαραίτητα για την αυτοκινητοβιομηχανία και τις κατασκευές.
Η νορβηγική Norsk Hydro ASA ανακοίνωσε ότι θα προβεί στο κλείσιμο του εργοστασίου αλουμινίου στην Σλοβακία Slovalco στα τέλη Σεπτεμβρίου. Επίσης κλείνει το μεταλλουργικό εργοστάσιο Budel στην Ολλανδία που ελέγχεται από την εταιρία Nurstar και ανήκει στο γκρουπ της Trafigura. Μετά τη δήλωση αυτή αυξήθηκε η τιμή του ψευδάργυρου κατά 7,2% στο Χρηματιστήριο Μετάλλων του Λονδίνου (LME). H Glencor ανακοίνωσε τον Αύγουστο, ότι λόγω της ενεργειακής κρίσης στην Ευρώπη, δεν θα παραδώσει τις ποσότητες ψευδαργύρου που είχε συμφωνήσει. Η γερμανική Aurubis AG, η μεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής χαλκού στην Ευρώπη δήλωσε ότι λόγω της αύξησης της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας θα μειώσει στο μίνιμουμ τη χρήση φυσικού αερίου και θα μεταφέρει το κόστος στους πελάτες της.
Η ευρωπαϊκή βιομηχανία επηρεάζεται αρνητικά, από την παραγωγή λιπασμάτων μέχρι την παραγωγή μετάλλων, από τη μεγάλη αύξηση του ενεργειακού κόστους. Η κατάσταση μπορεί να χειροτερεύσει αν επαληθευτούν οι προβλέψεις της Gazprom, ότι η τιμή του φυσικού αερίου θα ξεπεράσει το ύψος των 4.000 δολαρίων/1.000 κυβικά. Το κλείσιμο μεγάλων ευρωπαϊκών εργοστασίων θα ευνοήσει κυρίως την κινεζική και τη ρωσική βιομηχανία. Η Κίνα διαθέτει μεγάλα μεταλλουργικά εργοστάσια που παράγουν περίπου 40 εκατομμύρια τόνους αλουμινίου, ετησίως. Το εργοστάσιο της Slovalco είχε παραγωγή περίπου 175 χιλιάδες τόνους αλουμινίου ετησίως και τα τελευταία χρόνια η παραγωγή του δεν ήταν μεγαλύτερη από 100 χιλιάδες τόνους. Η ρωσική Rusal παράγει περίπου 3,6-3,9 εκατομμύρια τόνους αλουμινίου το χρόνο και θα μπορούσε άνετα να καλύψει το κενό από το κλείσιμο του σλοβακικού εργοστασίου. Η ζήτηση για το αλουμίνιο της Rusal ήδη αυξήθηκε κατά 2,9% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2021.
Οι αυξήσεις των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας θα οδηγήσουν σε μείωση της παραγωγής ή κλείσιμο ευρωπαϊκών εργοστασίων παραγωγής χημικών προϊόντων, λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων. Η γενίκευση της αύξησης των τιμών οδηγεί σε νέο κύκλο ύφεσης τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που σύμφωνα με εκτιμήσεις θα συνεχιστεί και το 2023 και μπορεί να διαρκέσει 3-5 χρόνια.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία σίγουρα επέδρασε καταλυτικά στην εμβάθυνση της επερχόμενης οικονομικής ύφεσης.
Οι προβλέψεις για κάμψη της διεθνούς οικονομικής δραστηριότητας οφείλονται στους παρακάτω παράγοντες:
- Ο πόλεμος στην Ουκρανία μπορεί να οδηγήσει σε απότομο σταμάτημα της τροφοδοσίας της Ευρώπης με φυσικό αέριο από τη Ρωσία.
- Ο πληθωρισμός μπορεί να διατηρηθεί σε υψηλά επίπεδα σε περίπτωση διατήρησης της άσχημης κατάστασης στην αγορά εργασίας και των προγνωστικών για περαιτέρω αυξήσεις των τιμών. Ο αποπληθωρισμός θα κοστίσει περισσότερο απ’ ότι είχε προβλεφθεί.
- Τα κρισιακά φαινόμενα θα επεκταθούν και στις αναπτυσσόμενες χώρες.
- Ενδεχόμενη νέα έξαρση του κορονοϊού θα ασκήσει επιπλέον πιέσεις στην οικονομική ανάπτυξη της Κίνας.
- Οι αυξημένες τιμές στα είδη ευρείας κατανάλωσης και τις ενεργειακές α’ ύλες θα οδηγήσουν σε διατάραξη της διατροφικής ασφάλειας και υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου με επακόλουθες κοινωνικές εκρήξεις.
- Η γεωπολιτική αντιπαράθεση εμποδίζει την ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου και τη συνεργασία μεταξύ των χωρών.
Η αύξηση των επιτοκίων οδηγεί στην αύξηση του κόστους δανεισμού και τη μείωση των δανείων. Οι φυγόκεντρες τάσεις υπερισχύουν των κεντρομόλων στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις και τα γεωπολιτικά προβλήματα δυσκολεύουν την εκπόνηση διεθνούς σχεδίου αντιμετώπισης των συνεπειών μιας επερχόμενης ύφεσης.
Η Παγκόσμια Τράπεζα είχε κάνει πρόγνωση τον Ιανουάριο 2022, ότι θα υπάρξει επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης διεθνώς και ότι κατά το τρέχον έτος θα είναι 4,2%. Τον Ιούνιο 2022 μείωσε τα προγνωστικά στο 2,9% και στην εισήγησή της αναφέρεται ότι «αναμένεται η πιο απότομη υποχώρηση της παγκόσμιας οικονομίας τα τελευταία 80 χρόνια». Ο επικεφαλής της Παγκόσμιας Τράπεζας David Malpass θεωρεί, ότι δύσκολα θα αποτραπεί η ύφεση, προτείνοντας αύξηση της παραγωγής και αποφυγή εμπορικών περιορισμών. Ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση άρχισε να αυξάνεται πολύ πιο πριν από τη ρωσική εισβολή και την επιβολή των κυρώσεων. Στις ΗΠΑ αυξήθηκε απότομα το 2021, φθάνοντας στο 7% έναντι 1,3-2% ετησίως, κατά τη δεκαετία 2010-2020. Τώρα είναι πάνω από 8,5%. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο πληθωρισμός το 2021 έφθασε στο 5,3%, έναντι 2% το 2020. Τώρα είναι πάνω από 8%. Στην εισήγηση του Ιουνίου της Παγκόσμιας Τράπεζας, η σημερινή κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας παρομοιάζεται με τον στασιμοπληθωρισμό της δεκαετίας του 1970, που για την αντιμετώπιση της κρίσης χρησιμοποιήθηκε «μαλακή» χρηματοπιστωτική πολιτική. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η ύφεση να κρατήσει μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά να μην έχει ιδιαίτερα μεγάλο βάθος. Στην εισήγηση υποστηρίζεται ότι πληθωρισμός μπορεί να επιβραδυνθεί και να μειωθεί με τους εξής τρόπους:
- Μείωση των δαπανών των επιχειρήσεων για αύξηση της παραγωγής.
- Μείωση των περιορισμών και των δασμολογικών προστατευτισμών στις μεταφορές και το διεθνές εμπόριο.
- Σταθεροποίηση και μείωση των διεθνών τιμών των ενεργειακών πρώτων υλών.
Οι αυξήσεις της προσφοράς χρήματος κατά τη διάρκεια της πανδημίας έγιναν για τη συγκράτηση της μείωσης των ρυθμών ανάπτυξης. Το 2020 οι ΗΠΑ τύπωσαν 9 τρισ. δολάρια και η Ευρωπαϊκή Ένωση 4 τρισ. ευρώ. Η κατάσταση επιδεινώθηκε από τα διαδοχικά lockdowns, την επιβολή των κυρώσεων στην Ρωσία και την αύξηση του μεταφορικού κόστους διεθνώς.
Στην απότομη αύξηση του πληθωρισμού συνέβαλαν οι δημόσιες δαπάνες για την αντιμετώπιση της πανδημίας και τα χαμηλά επιτόκια των Κεντρικών Τραπεζών. Η ενίσχυση του δολαρίου έκανε ακριβότερες τις αμερικανικές εξαγωγές και δημιούργησε εισαγόμενο πληθωρισμό στις άλλες χώρες-εισαγωγείς αμερικανικών προϊόντων και υπηρεσιών.
Η ρωσική εισβολή και οι κυρώσεις που ακολούθησαν ήταν το «κερασάκι στην τούρτα» των πληθωριστικών πιέσεων, διεθνώς, κυρίως λόγω της αύξησης των τιμών της ενέργειας. Οι συνέπειες επεκτάθηκαν σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα.
Η παγκόσμια οικονομία πλέον αντιμετωπίζει το φάσμα του στασιμοπληθωρισμού. Μείωση της οικονομικής δραστηριότητας, αύξηση των τιμών και της ανεργίας συνιστούν εκρηκτικό μείγμα. Οι Κεντρικές Τράπεζες αυξάνουν τα επιτόκια. Η οικονομία εισέρχεται στο φαύλο κύκλο και αυξάνεται το κόστος δανεισμού για νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Ο στασιμοπληθωρισμός πλήττει πρώτιστα και κυρίως τα χαμηλά εισοδήματα που δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις νέες αυξήσεις των τιμών, ενώ ταυτόχρονα παρατηρείται αυξανόμενη ανεργία.
Σε διάφορες οικονομικές αναλύσεις αναφέρεται, ότι η επερχόμενη οικονομική κρίση θα είναι συνέχεια της προηγούμενης, η οποία δεν έκλεισε, επειδή επιχειρήθηκε να αντιμετωπιστεί με τα ίδια όπλα που τη δημιούργησαν. Το «αόρατο χέρι» της αγοράς που προβάλλεται από τον νεοφιλελευθερισμό δεν λύνει, αλλά επιδεινώνει την κατάσταση. Χρειάζεται επειγόντως αλλαγή παραδείγματος.
* Ο Μιχάλης Ρένεσης είναι οικονομολόγος, πρώην Πρόεδρος της ΛΑΡΚΟ Γ.Μ.Μ. ΑΕ
πηγή: Ινστιτούτο ΕΝΑ