NewsEdit Ο ρόλος των κλιματικών-οικολογικών αλλαγών και των πανδημιών στην πτώση της άλλοτε πανίσχυρης μεσογειακής αυτοκρατορίας
Για την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας έχουν γραφτεί τόσα πολλά βιβλία και ιστορικές μελέτες, που κυριολεκτικά καλύπτουν ολόκληρες βιβλιοθήκες. Οι παραδοσιακές ιστορικές ερμηνείες αποδίδουν την παρακμή και την πτώση της πρώτης και μακροβιότερης πλανητικής αυτοκρατορίας, στις διαρκώς διογκούμενες οικονομικοπολιτικές αντιφάσεις, στις ανεπίλυτες εθνικές-πολιτισμικές αντιπαλότητες, στη φθορά από τις επιθέσεις των ολοένα και πιο ισχυρών βαρβάρων, καθώς και στα εγγενή κυβερνητικά αδιέξοδα της αυταρχικής μονοκρατορίας και της χαώδους ρωμαϊκής γραφειοκρατίας.
Αραγε, ποιος από τους παραπάνω υπαρκτούς ιστορικούς παράγοντες έπαιξε καθοριστικό ρόλο για το μοιραίο τέλος της πανίσχυρης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η επικράτεια της οποίας, για πολλούς αιώνες, απλώνονταν στο 80% του γνωστού τότε κόσμου; Ο πειρασμός να υιοθετήσουμε έναν μόνο ή, έστω, μερικούς από αυτούς τους παράγοντες ως αποκλειστική εξήγηση είναι μεγάλος και, όπως αποκαλύπτει η ανάγνωση αυτού του βιβλίου, παραπλανητικός.
«Η μοίρα της Ρώμης κρίθηκε από αυτοκράτορες και βαρβάρους, συγκλητικούς και στρατηγούς, στρατιώτες και δούλους. Κρίθηκε όμως εξίσου από βακτήρια και ιούς, ηφαίστεια και ηλιακούς κύκλους», όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας αυτού του συναρπαστικού βιβλίου, που ανανεώνει την κλασική ιστορική αφήγηση με τα πλέον πρόσφατα δεδομένα των βιοαρχαιολογικών και παλαιοκλιματολογικών μελετών. Δύο νέα πολύτιμα εργαλεία που είναι ικανά να μας αποκαλύψουν κάποια αδιαφανή -αλλά αποφασιστικά- γεγονότα του παρελθόντος, τα οποία παραμένουν εντελώς «αόρατα» στις ιστορικές αναλύσεις που περιορίζονται σε γραπτές μαρτυρίες και στα συνήθη ιστορικά τεκμήρια.
Καταφεύγοντας συστηματικά σε αυτά τα σύγχρονα επιστημονικά εργαλεία το βιβλίο πετυχαίνει μία πληρέστερη και απρόσμενα διαφωτιστική ιστορική ανασυγκρότηση μιας σειράς φυσικών συμβάντων που, σχεδόν νομοτελειακά, οδήγησαν στη σταδιακή αποσάθρωση και την τελική πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Μεταξύ οικολογικών και πανδημικών κρίσεων
Η παρακμή της Ρώμης δεν ήταν το αναπόφευκτο προϊόν του άμετρου μεγαλείου της, ούτε και το αποτέλεσμα της θεϊκής τιμωρίας για την ύβρη της ανθρώπινης ματαιοδοξίας, όπως υποστηρίζουν κάποιες ηθικιστικές και σκοταδιστικές θρησκευτικές ερμηνείες. Μία πιο φυσική και ρεαλιστική εξήγηση είναι αυτή που παρουσιάζεται αναλυτικά και τεκμηριωμένα στις σελίδες αυτού του βιβλίου, που έγραψε ο κορυφαίος Αμερικανός ιστορικός Κάιλ Χάρπερ (Kyle Harper,1979).
Στο «Η μοίρα της Ρώμης», υποστηρίζει ότι το τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ήταν προδιαγεγραμμένο όταν οι Ρωμαίοι βρέθηκαν άθελά τους αντιμέτωποι με φυσικές δυνάμεις (κλιματικές-πλανητικές αλλαγές και νέες πανδημίες λοιμωδών νόσων), για τις οποίες δεν γνώριζαν τίποτα για την προέλευσή τους ούτε και για το πώς θα μπορούσαν να τις αντιμετωπίσουν. Μεγάλες φυσικές ανακατατάξεις και καταστροφές, που μόνο πρόσφατα, χάρη στην επιστημονική πρόοδο, αρχίζουμε να κατανοούμε τα πραγματικά -συχνά ανθρωπογενή!- αίτιά τους και το πώς ενδεχομένως θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν, με το λιγότερο δυνατό κόστος για τη ζωή στον πλανήτη.
Η ιστορική ανασυγκρότηση των κλιματικών και βιολογικών συνθηκών που συνέβαλλαν τόσο στην εντυπωσιακή ανάπτυξη όσο και στη φαινομενικά απρόσμενη πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οδηγεί τον συγγραφέα στο συμπέρασμα ότι: ενώ στην αρχή, από το 200 π.Χ έως το 150 μ.Χ., οι Ρωμαίοι υπήρξαν τυχεροί και εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο τις πολύ ευνοϊκές κλιματικές και οικολογικές συνθήκες (το περίφημο «Roman Climate Optimum»), κατά την Υστερη Αρχαιότητα (από το 450 μ.Χ. έως το 700 μ.Χ.), η τύχη τους αντιστρέφεται.
Από τη μεγάλη επιδημική κρίση που έμεινε γνωστή ως «Λοιμός της δυναστείας των Αντωνίνων» (πρόκειται πιθανά μία πανδημία ευλογιάς που ξέσπασε το 166 μ.Χ.) και την επόμενη κρίση που έμεινε στη ιστορία ως «Λοιμός του Κυπριανού» (το 245-246 μ.Χ.), φτάνουμε στην πρώτη πανδημία Μαύρου Θανάτου, δηλαδή του βακτηρίου της πανώλης, που έγινε γνωστή ως «Λοιμός του Ιουστινιανού», η οποία εμφανίστηκε το 558 μ.Χ. και έως το 749 μ.Χ. θα πλήξει, με 8 διαφορετικά πανδημικά κύματα, όλη την επικράτεια της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, δηλαδή το Βυζάντιο.
Ετσι, μια σειρά από ακραίες κλιματικές αλλαγές και οι ολέθριες πανδημικές κρίσεις από θανατηφόρους μικροβιακούς παράγοντες, αποδεκάτισαν τον πληθυσμό και οδήγησαν, από κοινού, σε μία άνευ προηγουμένου υγειονομική και κοινωνική καταστροφή που εξαφάνισε ό,τι είχε απομείνει από το άλλοτε πανίσχυρο ρωμαϊκό κράτος. Γεγονός που αποδεικνύει ότι: καμία ιστορική ανασυγκρότηση δεν μπορεί πλέον να θεωρείται πλήρης ή ιστορικά επαρκής, όταν αγνοεί -ή, ακόμη χειρότερα, όταν υποτιμά- τις κλιματικές, οικολογικές και βιολογικές αλλαγές που διαμορφώνουν τη ζωή των ανθρώπων σε κάθε ιστορική εποχή.
Η Ρώμη ως «παράδειγμα» για τις επερχόμενες κρίσεις
Γραμμένο πολύ πριν από τη νέα πανδημία του κορονοϊού, η πρώτη έκδοση του βιβλίου «Η μοίρα της Ρώμης» έγινε το 2017, αποτελεί μια εντυπωσιακή προαγγελία των δεινών από τη πλανητική διάδοση της νόσου Covid-19. Το βιβλίο του Κάιλ Χάρπερ είναι μία μεγαλειώδης ιστορική ανασυγκρότηση ενός από τα πιο αινιγματικά κεφάλαια της ανθρώπινης ιστορίας και η ιδιοφυής σύλληψη και τεκμηρίωση του πώς οι κλιματικές αλλαγές και οι πανδημίες μπορούν να καταστρέψουν όλες τις ανθρώπινες αυταπάτες για την κυριαρχία του πλανήτη και τον έλεγχο της Φύσης.
Διόλου περίεργο, λοιπόν, ότι στον επίλογο, με τον ειρωνικό τίτλο «Ο θρίαμβος της ανθρωπότητας;», ο συγγραφέας μιλά ρητά για τις νέες οικολογικές και επιδημικές απειλές της Ανθρωποκαίνου εποχής, ως την εκδίκηση της Φύσης, η οποία αρχίζει να γίνεται αισθητή και «μας φέρνει πιο κοντά στους Ρωμαίους»!
Η Ανθρωπόκαινος γεωλογική εποχή είναι ένας επιστημονικά ουδέτερος και φαινομενικά αθώος τρόπος για να περιγραφεί η ορατή πλέον απειλή για την πλανητικής κλίμακας βιολογική-οικολογική καταστροφή που συντελείται στις μέρες μας και για την οποία ευθύνεται αποκλειστικά το ανθρώπινο είδος. Αν, μέχρι πρόσφατα, η κάθε άλλο παρά αυταπόδεικτη «αρχή» της απόλυτης κυριαρχίας του ανθρώπου πάνω στη Φύση και τους άλλους ανθρώπους νομιμοποιούσε τις καταστροφικές (οικολογικά) πρακτικές και τις ολέθριες (κοινωνικά) συνέπειες της κυρίαρχης πλανητικά βιοπολιτικής, σήμερα δεν μπορεί πλέον να το κάνει.
Διαθέτουμε ήδη πλήθος ενδείξεων -αν όχι αποδείξεων- ότι οδηγούμαστε ολοταχώς προς την «έκτη μαζική εξαφάνιση» του γήινου βιόκοσμου: μία πλανητικής κλίμακας καταστροφή που τα αίτιά της, αυτή τη φορά, θα είναι ανθρωπογενή. Εξάλλου, όλο και περισσότερες παρατηρήσεις και συγκριτικές μελέτες επιβεβαιώνουν τη σταθερή τάση αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη, καθώς και την ασυνήθιστα υψηλή συχνότητα εμφάνισης ακραίων και ιδιαιτέρως καταστροφικών καιρικών φαινομένων. Αυτά τα φαινόμενα, σε συνδυασμό με τη μείωση της βιοποικιλότητας, αποτελούν τη μεγαλύτερη απειλή για το μέλλον των περισσότερων πλανητικών οικοσυστημάτων και της βιόσφαιρας, από τα οποία εξαρτάται και η επιβίωση του ανθρώπινου είδους.
Οπως οι Ρωμαίοι της ύστερης αρχαιότητας, οι σημερινοί άνθρωποι ζουν στο μεταίχμιο μιας νέας γεωλογικής εποχής στην ιστορία της ζωής, που εκδηλώνεται ως βαθύτατη κλιματική, οικολογική και άρα βιολογική κρίση. Αραγε, τι θα απομείνει από το ανθρώπινο είδος, όπως τουλάχιστον το γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, μετά την ανθρωπόκαινο λαίλαπα της έκτης μαζικής εξαφάνισης της ζωής και τις αλλεπάλληλες επιδημικές κρίσεις νέων λοιμωδών νόσων, που σχετίζονται άμεσα με τη μείωση της ζωικής και ανθρώπινης βιοποικιλότητας;
Μήπως, τελικά, έχουν δίκιο οι μετανεωτερικοί ιστορικοί που προπαγανδίζουν το επικείμενο τέλος της ιστορίας και την ανάγκη υπέρβασης του ευάλωτου και αυτοκαταστροφικού ανθρώπινου είδους; Πάντως, μέχρι την τελευταία σελίδα αυτού του εντυπωσιακού και άψογα μεταφρασμένου βιβλίου, ο συγγραφέας επιχειρηματολογεί ενάντια στο φαύλο -ιστορικά και βιολογικά- μύθευμα περί της παντοδυναμίας του «εκλεκτού» ανθρώπινου είδους απέναντι στη Φύση και μας υπενθυμίζει ότι: η ιστορία μας και η ιστορία του πλανήτη ήταν και εξακολουθούν να είναι αξεδιάλυτες.
Κάιλ Χάρπερ, Η μοίρα της Ρώμης – Κλίμα, ασθένειες και το τέλος μιας αυτοκρατορίας | Μτφ. Γιώργος Καράμπελας, σελ. 512, Εκδόσεις Εικοστού Πρώτου
Ο Κάιλ Χάρπερ (Kyle Harper), κορυφαίος Αμερικανός ιστορικός της ύστερης αρχαιότητας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οκλαχόμα. Το πλούσιο ερευνητικό του έργο εστιάζει όχι μόνο στην οικονομική, κοινωνική, πολιτισμική αλλά και στην περιβαλλοντική-οικολογική και υγειονομική Ιστορία.
Εχει γράψει τα βιβλία: Slavery in the Late Roman World, AD 275-425 (2011), From Shame to Sin: The Christian Transformation of Sexual Morality in Late Antiquity (2013) και Plagues upon the Earth: Disease and the Course of Human History (2021). Το «Η Μοίρα της Ρώμης» (The Fate of Rome) κυκλοφόρησε στα αγγλικά το 2017 και, μέχρι στιγμής, έχει μεταφραστεί σε 12 γλώσσες.
Πηγή: efsyn.gr