3+1 προτάσεις για ένα νέο τοπίο στις καλλιτεχνικές σπουδές

Οπολιτισμός και οι άνθρωποί του πρέπει να ενταχθούν οργανικά στη μετάβαση σε ένα δίκαιο, βιώσιμο και συμπεριληπτικό υπόδειγμα ευημερίας και ανάπτυξης που θα έχει ανθεκτικότητα και διάρκεια.

*Γράφουν οι Κώστας Γαβρόγλου και Κώστας Στρατής

Η καλλιτεχνική εκπαίδευση παραμένει εντελώς αρρύθμιστη, αποτελώντας μια μεγάλη ιστορική εκκρεμότητα. Η απλή διαχείριση της σημερινής κατάστασης απλά θα ανακυκλώσει τα ίδια προβλήματα. Συνεπώς, η ουσιαστική αναβάθμιση των καλλιτεχνικών σπουδών πρέπει να αποτελέσει το πεδίο μιας μεγάλης τομής.

Για να το πούμε απλά, ζητούμενο για την καλλιτεχνική εκπαίδευση είναι να διαμορφωθεί ένα εντελώς νέο τοπίο μέσω μιας νέας αρχιτεκτονικής, αντιμετωπίζοντας ριζικά τα άλυτα προβλήματα δεκαετιών.

Καταθέτουμε, λοιπόν, ένα προκαταρκτικό πλαίσιο προτάσεων, επιχειρώντας τη σφαιρική προσέγγιση του ζητήματος μέσα από την κωδικοποίηση των θεμάτων και των ενδεχόμενων λύσεων.

Ευελπιστούμε ότι θα μπορούσε να αποτελέσει την αφετηρία ενός διαλόγου, που δυστυχώς δεν διεξάγει η κυβέρνηση για τον πολιτισμό, όπως και για κανένα ζήτημα. Ενός διαλόγου στον οποίο πρέπει να εμπλακούν ενεργά πρωτίστως οι ίδιοι οι δημιουργοί, οι καλλιτέχνες και οι φορείς τους.

Ποια είναι η σημερινή κατάσταση στην καλλιτεχνική εκπαίδευση;

Οι σπουδές των δημιουργών και των καλλιτεχνών παρέχονται στη τεράστια πλειοψηφία τους από ιδιωτικές και δημόσιες καλλιτεχνικές σχολές με διετή ή τριετή προγράμματα. Σε ορισμένες σχολές, όπως πχ., τα ωδεία, μπορεί κάποιος να σπουδάζει ακόμη και πριν ολοκληρώσει το Λύκειο. Η εισαγωγή γίνεται μετά από ειδικές εξετάσεις και οι τελικές εξετάσεις γίνονται με παρουσία και εξεταστών που ορίζονται από το Υπουργείο Πολιτισμού, στο οποίο είναι ενταγμένη η αρμοδιότητα της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης.

Επιπλέον πολλές από αυτές τις καλλιτεχνικές σχολές είναι αναγνωρισμένες από το κράτος, ελέγχονται δε για τις κτιριακές και γενικότερες υποδομές όπως και για το πρόγραμμα σπουδών, χωρίς αυτό να τις μετατρέπει σε δημόσιες σχολές (πχ., όλα τα “αναγνωρισμένα από το κράτος” ωδεία). Τα πτυχία όλων των καλλιτεχνικών σχολών είναι αδιαβάθμητα.

Υπάρχουν επίσης τα πανεπιστημιακά Τμήματα. Αυτά είναι τα Τμήματα:

• Θεατρικών Σπουδών (Πανεπιστήμια Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Πάτρας, Πελοποννήσου, ορισμένα περισσότερο προσανατολισμένα στη θεατρική πράξη, άλλα με σχεδόν αποκλειστική έμφαση στη θεωρία και φιλολογία),
• Μουσικών Σπουδών (Πανεπιστήμια Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Ιωαννίνων, Μακεδονίας, Ιονίου, Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου, ορισμένα με έμφαση στη μουσικολογία και ορισμένα στη μουσική πράξη),
• Κινηματογράφου (Πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης, Αθηνών [ψηφιακών Τεχνών και Κινηματογράφου])
• Παραστατικών Τεχνών (Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου).

Όλα αυτά τα Τμήματα δίδουν πτυχία ανωτάτης, δηλαδή πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και οι απόφοιτοί τους έχουν δικαίωμα διορισμού στο Δημόσιο σε κλάδους/ειδικότητες ΠΕ. Μπορούν να διοριστούν και ως εκπαιδευτικοί επίσης ως ΠΕ.

Τι έκανε το Προεδρικό Διάταγμα της κυβέρνησης προκαλώντας δικαίως την κατακραυγή;

Αντί η κυβέρνηση να προχωρήσει στην ισοτίμηση των καλλιτεχνικών σχολών με το επίπεδο ΤΕ Ανώτερης Εκπαίδευσης για τον διορισμό στο Δημόσιο, υποβάθμισε τα πτυχία και τα προσόντα όσων έχουν ολοκληρώσει τις σπουδές τους σε δραματικές σχολές, ωδεία, σχολές χορού, κτλ, εξισώνοντάς τα προς τα κάτω με απολυτήρια Λυκείου. Σύσσωμος ο καλλιτεχνικός κόσμος ξεσηκώθηκε από αυτό τον εμπαιγμό και την κατάφορη αδικία.

Γιατί είναι πλήρως εκτεθειμένη η Υπουργός Παιδείας και η κυβέρνηση;

Όταν πριν δύο χρόνια η ΝΔ ψήφισε την ελάχιστη βάση εισαγωγής στα πανεπιστήμια και οδήγησε στον αποκλεισμό δεκάδων χιλιάδων νέων από τα πανεπιστήμια, η Υπουργός προέβαλε τα ΙΕΚ ως τη νέα ουτοπία: διετείς σπουδές, με πληρωμένη πρακτική άσκηση και εξασφαλισμένη εργασία μετά. Δύο χρόνια αργότερα τα δημόσια ΙΕΚ παραμένουν με ένα απαράδεκτο καθεστώς λειτουργίας, τα δε ιδιωτικά ΙΕΚ μέσα από συμβάσεις που κάνουν με ξένα πανεπιστήμια “κολλεγιοποιούνται”.

Όπως είχαμε τότε καταγγείλει ο στόχος της κυβέρνησης με την εισαγωγή της ελάχιστης βάσης  εισαγωγής, δεν ήταν η αναβάθμιση των σπουδών στα πανεπιστήμια αλλά η πίεση προς τους νέους να στραφούν στα ιδιωτικά κολλέγια μιας που η Υπουργός φρόντισε να εξομοιώσει τα πτυχία τους με αυτά των πανεπιστημίων.

Η Υπουργός, πρώτα διαμόρφωσε ένα σχέδιο αποκλεισμού των νέων από τα πανεπιστήμια, τους υποσχέθηκε ότι τα ΙΕΚ θα εξασφαλίσουν το μέλλον τους, άφησε τα δημόσια ΙΕΚ στο μοίρα τους, και ενίσχυσε την μετατροπή των ιδιωτικών ΙΕΚ σε κολλέγια, έχοντας ήδη εξισώσει τα πτυχία τους με αυτά των πανεπιστημίων.

Τώρα, με την προς τα κάτω εξίσωση των πτυχίων των καλλιτεχνικών σχολών με το απολυτήριο Λυκείου, η κυβέρνηση ωθεί τις ιδιωτικές καλλιτεχνικές σχολές να συνάψουν συμφωνίες με ξένα κολλέγια, δίνοντας πτυχία τα οποία, με βάση τους νόμους για τους οποίους τόσο πολύ υπερηφανεύεται, θα είναι ισότιμα με τα πτυχία των πανεπιστημίων. Αυτό, όμως, αργά ή γρήγορα θα συναντήσει ανυπέρβλητα συνταγματικά εμπόδια.

Οι προτάσεις μας για την καλλιτεχνική εκπαίδευση

1. Όλες οι σχολές καλλιτεχνικών σπουδών (οι δημόσιες αλλά και οι ιδιωτικές) να αναγνωριστούν ότι είναι σχολές ανώτερης εκπαίδευσης και να παρέχουν πτυχίο ισότιμο με ΤΕ Ανώτερης Εκπαίδευσης για τον διορισμό στο Δημόσιο. 

2. Να ιδρυθούν Σχολές Παραστατικών Τεχνών που θα είναι ενταγμένες στη δημόσια τριτοβάθμια εκπαίδευση, δηλαδή Σχολές τετραετούς φοίτησης μέσα σε υφιστάμενα Πανεπιστήμια. Η Σχολή είναι εκείνη η πανεπιστημιακή μονάδα η οποία περικλείει διαφορετικά αλλά συγγενή γνωστικά αντικείμενα και τα οποία εκφράζονται διοικητικά ως Τμήματα. Το κάθε Τμήμα απαρτίζεται από επιμέρους Τομείς διαφορετικών ειδικοτήτων.

Οι Σχολές Παραστατικών Τεχνών θα περιλαμβάνουν Τμήματα Θεατρικής Τέχνης, Μουσικής Τέχνης, Χορευτικής Τέχνης κτλ, δηλαδή θα είναι προσανατολισμένες στην καλλιτεχνική πράξη. Θα δίνουν πτυχίο ανωτάτης, δηλαδή πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Αυτό ισχύει σε πολλές χώρες της Ευρώπης.

Η λύση αυτή εξασφαλίζει:

• Την ουσιαστική αναβάθμιση των καλλιτεχνικών σπουδών σε πανεπιστημιακό επίπεδο. Αν θέλουμε να είναι ουσιαστικά αναβαθμισμένες οι καλλιτεχνικές σπουδές, τότε πρέπει να παρακολουθούν πρωτίστως βέβαια τις πρακτικές αλλά, ταυτόχρονα, και τις ανάλογες θεωρητικές εξελίξεις στις τέχνες και να εξασφαλίζουν την διεπιστημονικότητα στα προγράμματα σπουδών, κάτι που μπορεί να γίνει με τον καλύτερο τρόπο στο πλαίσιο μιας Σχολής εντός ενός πανεπιστημίου.
• Την δυνατότητα για τους αποφοίτους των Σχολών να εισάγονται για μεταπτυχιακές σπουδές και διδακτορικά,σε όλα τα πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού.
• Τη διαφύλαξη του δημόσιου χαρακτήρα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς η προτεινόμενη λύση κινείται απολύτως εντός του πλαισίου του δημόσιου πανεπιστημίου.
• Τη δυνατότητα ύπαρξης Σχολών Παραστατικών Τεχνών σε περισσότερες πόλεις (πχ Αθήνα και Θεσσαλονίκη).
•  Οι Σχολές θα είναι υπό τη σκεπή της διοικητικής υποστήριξης των υπηρεσιών του Πανεπιστημίου, οι οποίες είναι ιδιαίτερα έμπειρες στη διαχείριση ανθρώπινων και οικονομικών πόρων και στην προσέλκυση νέων χρηματοδοτήσεων, καθώς και στην επίλυση όλων των ειδών προβλημάτων που θα κληθούν να διαχειριστούν οι Σχολές και τα Τμήματά τους.
• Τα υπάρχοντα πανεπιστήμια έχουν χώρους και οικόπεδα, όπου μπορούν να χτιστούν νέες κτιριακές υποδομές με κονδύλια από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, από τα ΕΣΠΑ, από το Ταμείο Ανάκαμψης ή ακόμα και από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων με τη δημιουργία χρηματοδοτικού εργαλείου για την Παιδεία αντίστοιχου με το επιτυχημένο πρόγραμμα “Φιλόδημος” για την Αυτοδιοίκηση. Επίσης, διαθέτουν τεράστια εμπειρία ως προς τις σύνθετες διαδικασίες που πρέπει να ολοκληρωθούν για την οικοδόμηση αυτών των χώρων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πορεία των κτιρίων στα πανεπιστήμια Αθηνών, Θεσσαλίας, Κρήτης, Δυτικής Μακεδονίας που άρχισαν το 2018 και κοντεύουν να ολοκληρωθούν.
• Εντός ενός ενιαίου πανεπιστημίου, η μετακίνηση καθηγητών απο ένα Τμήμα σε άλλο είναι πολύ πιο εύκολη, όπως και η δυνατότητα των διδασκόντων να διδάσκουν μαθήματα σε διαφορετικά Τμήματα από αυτά στα οποία ανήκουν. Η μετακίνηση προσωπικού απο ένα πανεπιστήμιο σε άλλο είναι σχεδόν αδύνατη. Άρα στα πρώτα χρόνια λειτουργίας θα υπάρχει η δυνατότητα υποστήριξης καθηγητών συναφών αντικειμένων, όπως γίνεται σε πολλά νέα Τμήματα.
• Ένα μεγάλο πανεπιστήμιο διαπραγματεύεται καλύτερα με το Υπουργείο για θέσεις και χρήματα.
• Για την εισαγωγή στα Τμήματα των Σχολών οι υποψήφιες και υποψήφιοι θα εξετάζονται στο μάθημα της γλώσσας/έκθεσης και σε επιπλέον ειδικά μαθήματα, όπως ήδη γίνεται στα Τμήματα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και του Ιόνιου Πανεπιστημίου, καθώς και στη  Σχολή Καλών Τεχνών.
• Ως προς τα κριτήρια επιλογής διδασκόντων θα πρέπει να υπάρχει συνδυασμός τυπικών κριτηρίων με επαγγελματική εμπειρία και καλλιτεχνική διάκριση (κριτήριο εγνωσμένης αξίας), ώστε η έλλειψη διδακτορικών να μην αποτελέσει σκόπελο στελέχωσης του τμήματος. Αυτό όχι μόνο είναι εφικτό αλλά ήδη γίνεται στις Σχολές Καλών Τεχνών και στα Τμήματα Αρχιτεκτονικής. Συνεπώς, στο προσωπικό των Σχολών Παραστατικών Τεχνών και των Τμημάτων τους θα μπορούν να εντάσσονται δημιουργοί και καλλιτέχνες μέσω του κριτηρίου εγνωσμένης αξίας χωρίς να διαθέτουν διδακτορικό.

3. Η ίδρυση ενός εντελώς νέου Πανεπιστημίου Παραστατικών Τεχνών είναι ιδιαίτερα προβληματική, αφού:

• Η πλήρης λειτουργία ενός νέου πανεπιστημίου χρειάζεται τουλάχιστον 15 χρόνια, παραπέμποντας στην πραγματικότητα την αναβάθμιση των καλλιτεχνικών σπουδών στις ελληνικές καλένδες. Αυτό μας λέει η εμπειρία με αλλά πανεπιστήμια.
• Σε ένα νέο πανεπιστήμιο πρέπει να γίνουν προσλήψεις για διοικητικό προσωπικό που δεν θα έχει την απαιτούμενη εμπειρία, για την απόκτηση της οποίας θα απαιτηθεί αρκετός χρόνος. Σε ένα υφιστάμενο πανεπιστήμιο θα γίνουν μεν νέες προσλήψεις αλλά θα ενταχθούν σε δομές με εμπειρία δεκαετιών.
• Επίσης, δεν θα πρέπει να μιλάμε για ίδρυση Ακαδημίας Τεχνών, μιας και στη χώρα μας το θεσμικό πλαίσιο για τις Ακαδημίες είναι η νομοθεσία για τις στρατιωτικές ακαδημίες, αστυνομίας και εμπορικού ναυτικού. Οι διοικήσεις τους είναι διορισμένες από τα αντίστοιχα υπουργεία. Δηλαδή, οι θεσμοί αυτοί δεν έχουν το αυτοδιοίκητο που έχουν τα πανεπιστήμια και το οποίο αποτελεί αυτονόητα το επιδιωκόμενο πλαίσιο διοίκησης για την τριτοβάθμια καλλιτεχνική εκπαίδευση σύμφωνα με την προοδευτική οπτική.

4. Παράλληλα, θα πρέπει να διασφαλιστεί η δίκαιη αντιμετώπιση όσων έχουν σπουδάσει, σπουδάζουν και θα αποφοιτήσουν από τις καλλιτεχνικές σχολές:

• Όπως οι νέοι πτυχιούχοι των καλλιτεχνικών σχολών, έτσι και όλοι όσοι έχουν πάρει στο παρελθόν πτυχίο από τις μέχρι τώρα αδιαβάθμητες καλλιτεχνικές σχολές, το πτυχίο τους θα είναι ισότιμο με ΤΕ Ανώτερης Εκπαίδευσης. Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ είχε κάνει το πρώτο βήμα για τους πτυχιούχους μέχρι το 2003. Τώρα έχει έρθει η ώρα να επεκταθεί μετά το 2003.
• Όσοι έχουν πτυχίο καλλιτεχνικών σχολών, νέοι και παλιοί πτυχιούχοι, θα μπορούν να δίνουν κατατακτήριες εξετάσεις στα Τμήματα των Σχολών Παραστατικών Τεχνών και να εισάγονται σε έτος που θα καθορίζεται από τους εσωτερικούς κανονισμούς τους. Αυτό, βέβαια, σημαίνει ότι θα πρέπει να υπάρξει μια συνδυασμένη ρύθμιση και προσαρμογή των προγραμμάτων σπουδών των δύο επιπέδων της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης. Επίσης, οι εσωτερικοί κανονισμοί θα πρέπει να λάβουν υπόψη ότι υπάρχουν καλλιτεχνικές σχολές που είναι τριετείς και, άρα, να προσαρμόσουν αναλόγως τα κριτήρια εισαγωγής και σε ποιο έτος θα ενταχθούν οι επιτυχόντες. 

Επιπλέον:

Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση πρέπει να είναι ομοιόμορφη, να παρέχει υψηλής ποιότητας εγκύκλιες σπουδές, συμβάλλοντας στην καλλιέργεια και τη διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων. Προφανώς θα πρέπει να υπάρχουν ενισχυμένα ορισμένα μαθήματα, όπου απαιτείται. Ωστόσο, με κανέναν τρόπο δεν θα πρέπει να μετατραπεί σε μία οιονεί επαγγελματική εκπαίδευση. Στο πλαίσιο αυτό, οι απόφοιτοι των καλλιτεχνικών Λυκείων θα πρέπει να συνεχίσουν να έχουν επίπεδο ΔΕ, όπως όλοι οι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Ταυτόχρονα, δεν θα πρέπει να διαφύγει της προσοχής η ανάγκη αντιμετώπισης των εκπαιδευτικών και διοικητικών ζητημάτων των διαχειριστικών και των τεχνικών επαγγελμάτων του πολιτιστικού τομέα, τα οποία έχουν σημαντική συμβολή στη δημιουργία και παρουσίαση του καλλιτεχνικού έργου.

Τέλος, είναι σαφές ότι η ένταξη των καλλιτεχνικών σπουδών στο υπουργείο Πολιτισμού όχι μόνο δεν έχει επιλύσει τα ζητήματα αλλά, αντίθετα, τα έχει επιτείνει. Η πλήρης αδιαφορία και αφωνία της υπουργού Πολιτισμού για το ζήτημα είναι χαρακτηριστική. Στο πλαίσιο αυτό, θεωρούμε απαραίτητο η καλλιτεχνική εκπαίδευση να μεταφερθεί στο υπουργείο Παιδείας, όπου είναι ενταγμένες όλες οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Είναι η άμεση κίνηση της πρώτης ημέρας για την καλλιτεχνική εκπαίδευση μιας προοδευτικής διακυβέρνησης.
——————–
*Ο Κώστας Γαβρόγλου είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην Υπουργός Παιδείας
**Ο Κώστας Στρατής είναι πρώην Υφυπουργός Πολιτισμού