ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΧΡΗΣΤΟΣ Όταν ο Φράνκλιν Ρούσβελτ είπε την δεκαετία του 1930 στους οικονομικούς του συμβούλους ότι επρόκειτο να βγάλει τις ΗΠΑ από τον κανόνα του χρυσού, αυτοί τρόμαξαν.
“Ο πρόεδρος, οδηγεί έτσι τη χώρα σε ανεξέλεγκτο πληθωρισμό και πλήρες χάος”, είπε ένας από αυτούς. Ένας άλλος είπε ότι ήταν «το τέλος του δυτικού πολιτισμού». Οι βοηθοί του Ρούσβελτ δεν ήταν όμως τίποτα αντιδραστικοί με άγρια τρελαμένα μάτια αλά οπαδοί του Τραμπ. Απλώς η άποψή τους ήταν η τότε συμβατική σοφία.
Ο κανόνας του χρυσού, σχεδόν όλοι συμφώνησαν τότε, ήταν ο φυσικός τρόπος για να δημιουργήσεις νέα νομίσματα. Σύμφωνα με τους κανόνες του, όποιος ήθελε μπορούσε να ανταλλάξει χαρτονομίσματα για μια σταθερή ποσότητα χρυσού. Στις ΗΠΑ, τα 20,67 $ έδιναν μια ουγγιά χρυσού, κάθε χρόνο. Αυτή η αμετάβλητη αξία ήταν η όλη ουσία του κανόνα του χρυσού. Αφαιρέστε το χρυσό και τα χρήματα θα ήταν προφανώς απλώς άχρηστο χαρτί με κάτι τυπωμένο πάνω του. Αυτός ο κανόνας ήταν τόσο ισχυρός που δεν τόλμησε κανείς απόγονος του Λενιν, την ίδια εκείνη εποχή, να τον αμφισβητήσει σοβαρά προτείνοντας κάποιον άλλο τρόπο παραγωγής του χρήματος.
Αυτή η Καθολική κοσμοθεωρία αποδείχθηκε όμως εντελώς λανθασμένη! Η προσκόλληση στον κανόνα του χρυσού ήταν μέρος των αιτιών του Α Παγκόσμιου Πολέμου αλλά και όσων δημιούργησαν τη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 30 εξαρχής . Η μερική αποχώρησή του δολαρίου από την απόλυτη σύνδεση το 1933 ήταν ένα ουσιαστικό βήμα προς την οικονομική ανάκαμψη μετά το κραχ του 29.
Γιατί λοιπόν οι σύμβουλοι του Ρούσβελτ, και οι περισσότεροι από τους κορυφαίους οικονομολόγους της εποχής, τυφλώθηκαν από την αφοσίωσή τους στον χρυσό;
Υπάρχει αυτό το λάθος σκέψης που κάνουμε σχεδόν πάντα όλοι με τα χρήματα. Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν τα χρήματα σε κάθε δεδομένη στιγμή φαίνεται σαν μέρος της φυσικής τάξης, όπως αυτής με το νερό ή τη βαρύτητα. Οποιαδήποτε εναλλακτική στον τρόπο λειτουργίας των χρημάτων φαίνεται σαν κάποιο παράλογο παιχνίδι ή κάτι εγγενώς επικίνδυνο.
Έπειτα , έρχεται κάποιο πολιτικό ή τεχνολογικό ή οικονομικό σοκ και ξαφνικά υπάρχει κάτι νέο: χαρτονομίσματα που υποστηρίζονται από μέταλλο, ή χαρτονομίσματα που υποστηρίζονται από ένα δάνειο ή από τίποτα, ή είναι απλά αριθμοί σε μια οθόνη. Πολύ σύντομα, συνηθίζουμε τα νέα χρήματα με την νέα τους μορφή. Φαίνεται σαν τη φυσική κατάσταση των πραγμάτων, και οτιδήποτε άλλο είναι ανοησία.
Ίσως βρισκόμαστε όμως πάλι στο κατώφλι μιας από αυτές τις αλλαγές τώρα. Είναι αδύνατο να πούμε με βεβαιότητα πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα, αλλά η ιστορία παρέχει μερικές βαθιές γνώσεις σχετικά με το τι πρέπει να μας κάνει να αισιοδοξούμε για το μέλλον των χρημάτων – και τι πρέπει να μας φοβίζει για να μην βρεθούμε τελικά οι Έλληνεςη με τίποτα γρόσια πάλι στην τσέπη.
Το χρήμα ως τεχνολογία
Γύρω στο 100 μ.Χ., ένας Κινέζος αξιωματούχος της αυλής άλεσε έναν πολτό από φλοιό μουριάς, κουρέλια και δίχτυα και εφηύρε το χαρτί. Μερικούς αιώνες αργότερα, γύρω στο 1100, κάποιος —ίσως ένας βουδιστής μοναχός που είχε βαρεθεί να γράφει το ίδιο ιερό κείμενο ξανά και ξανά— χάραξε ένα ιερό κείμενο σε ένα ξύλο και επινόησε την εκτύπωση.
Λίγους αιώνες μετά, ένας έμπορος στην πρωτεύουσα του Σετσουάν ξεκίνησε να λύσει ένα άλλο πρόβλημα: τα χρήματα που χρησιμοποιούσαν οι πελάτες του ήταν τρομερά. Ήταν ως επί το πλείστον σιδερένια νομίσματα και χρειαζόταν ενάμιση κιλό σίδηρο για να αγοράσει ένα κιλό αλάτι. .
Έτσι ο έμπορος είπε στους πελάτες του ότι μπορούσαν να αφήσουν τα νομίσματά τους στο μαγαζί του, μπορούσαν να τον εμπιστευτούν. Σε αντάλλαγμα, τους έδωσε μια επιταγή αξίωσης—ένα κομμάτι χαρτί που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την ανάκτηση των νομισμάτων οπότε το επιθυμήσουν ή για να τα ανταλλάξουν με τρόφιμα του εμπόρου. Οι άνθρωποι άρχισαν να χρησιμοποιούν οι ίδιοι τις επιταγές αξίωσης για να αγοράσουν πράγματα και εκτος του μαγαζιού του εν λόγω εμπόρου και έτσι γεννήθηκαν τα χαρτονομίσματα. Ήταν μια τεράστια επιτυχία!
Πολύ σύντομα, η κυβέρνηση ανέλαβε την επιχείρηση της εκτύπωσης χαρτονομίσματος και εξαπλώθηκε η μόδα γρήγορα σε όλη την Κίνα. Στο χαρτονόμισμα απεικονίζονταν η φάτσα του αυτοκράτορα και τα σύμβολα του, δίνοντας έτσι θέση στο κύρος την θέση της πίστης. Σε μια εποχή που δεν υπήρχαν μηχανοποιημένες μεταφορές, η ικανότητα μετακίνησης της αξίας σε μερικά κομμάτια χαρτιού – αντί για ένα βαγόνι γεμάτο μεταλλικά νομίσματα – ήταν μια σημαντική ανακάλυψη.
Το χαρτονόμισμα βασιζόταν στο χαρτί και την εκτύπωση, που ήταν ένα είδος υψηλής τεχνολογίας της τότε εποχής. Αλλά το ίδιο το χαρτονόμισμα ήταν επίσης μια νέα τεχνολογία – ένα εργαλείο που έκανε το εμπόριο ευκολότερο. Αυτό οδήγησε σε αυξημένη ανταλλαγή ιδεών και περισσότερη οικονομική εξειδίκευση, που με τη σειρά του σήμαινε ότι οι άνθρωποι μπορούσαν να καλλιεργήσουν περισσότερα τρόφιμα και να φτιάχνουν περισσότερα πράγματα. Τα χαρτονομίσματα βοήθησαν την Κίνα να γίνει πλουσιότερη. Ταυτόχρονα, αυτή η νέα τεχνολογία περιείχε κινδύνους – σήμαινε ότι οι κυβερνώντες μπορούσαν να τυπώσουν πολλά χρήματα, κάτι που μερικές φορές οδηγούσε σε καταστροφικό πληθωρισμό.
Σήμερα, οι νέες τεχνολογίες μάς επιτρέπουν να μετακινούμε χρήματα χρησιμοποιώντας τους υπερυπολογιστές που έχουμε στις τσέπες μας. Τα επόμενα χρόνια, η τεχνολογία θα οδηγήσει σε ακόμη πιο δραματικές αλλαγές στα χρήματα, καθώς ο πλήρης αντίκτυπος των κρυπτονομισμάτων γίνεται όλο και πιο σαφής και στο νομισματικό αλλά και στις αλλαγές του τρόπου οργάνωσης των πάντων σε πιο αποκεντρωμένη βάση. Όπως και το χαρτονόμισμα, αυτές οι νέες τεχνολογίες θα συνεχίσουν να φέρνουν νέες ευκαιρίες, αποτελεσματικότητα και κινδύνους.
Τα χρήματα είναι και δημόσια και ιδιωτικά
Μια βασική δυναμική που πρέπει να παρακολουθήσετε καθώς εξελίσσεται το ψηφιακό νόμισμα (που ίσως ακόμα να μην το κατανοείτε πλήρως) είναι η ένταση μεταξύ των κυβερνήσεων και του κάθε Στουρνάρα και των ιδιωτικών εταιρειών τύπου Facebook ή ενώσεων πιτσιρικάδες . Το θέμα αυτής της παραγράφου τρέχει σαν χρυσή κλωστή όμως σε όλη την ιστορία του χρήματος.
Σκεφτείτε την περίπτωση όμως της Ελλάδας στα μέσα του 19ου αιώνα, όταν σχεδόν κάθε τράπεζα μπορούσε να τυπώσει το δικό της χαρτονόμισμα. Το ξεκίνησε η Εθνική Τράπεζα βάζοντας τον ιδρυτή της τον Σταύρου να απεικονίζεται. Ακολούθησε η Τράπεζα ΗπειροΘεσσαλίας και η Ιονική μετά την ενσωμάτωση των Επτανήσων και η Τράπεζα Ανατολής, του Συγγρού (που τις ακυρωμενες μετοχές της κουβαλάει ακόμα ο Σώρρας για να βρει κάπου 600δισ, ξερωγώ)
Το χαρτονόμισμα των 2 δραχμών από την Εθνική είχε τον Σταύρου στο μπροστινό μέρος. το χαρτονόμισμα των 5 δραχμών από την Τράπεζα Θεσσαλίας είχε μια εικόνα με κάτι στάχυα, η δραχμή της Ιονικής μια Αθηνά. Κάποια στιγμή, οι ιδιωτικές τράπεζες τύπωναν περισσότερα από 20 διαφορετικά είδη χρημάτων, όλα με το όνομα “δραχμή”και με ίση αξία μεταξύ τους.
Αυτή ήταν ακόμα η εποχή που το χαρτονόμισμα ήταν επιταγή απαίτησης για χρυσό ή ασήμι που διατηρούσε στα σεντούκια της. Αν μια τράπεζα κατέρρεε, η πολύτιμη επιταγή απαίτησης ήταν ξαφνικά απλώς ένα κομμάτι χαρτί, με μια εικόνα της Αθηνάς.
Τα πράγματα απλοποιήθηκαν το 1929 με την ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδας από τον Ελ. Βενιζέλο, που εξέδωσε δραχμές με ενιαίο look από τις δραχμές που κατέθεσαν σε αυτήν οι ιδιωτικές εμπορικές τράπεζες. Όμως, ακόμη και όταν η ποικιλία του χαρτονομίσματος μειώθηκε, τα χρήματα που δημιουργήθηκαν από ιδιωτικές τράπεζες εξακολουθούσαν να υφίστανται και να κυκλοφορούν κανονικά μέχρι και το 1941. Αποσύρθηκαν τελικά από τον τρομερό πληθωρισμό που προκάλεσαν οι Γερμανοί με εκείνο το κατοχικό δάνειο που ακόμα μας χρωστάνε και την επισιτιστική κρίση της Κατοχής .
Σήμερα όμως μετά από το 1971, οι τράπεζες δημιουργούν νέο χρήμα μόνο από… αέρα κοπανιστό κάθε φορά που δίνουν ένα δάνειο. Αυτά τα χρήματα, που είναι αποθηκευμένα ως υπόλοιπα σε λογαριασμούς όψεως και ταμιευτηρίου, δεν διαφέρουν τόσο από τα χαρτονομίσματα που χρησιμοποιούσαν για την εκτύπωση. Και στον 20ο αιώνα, οι καταθέτες θα μπορούσαν να χάσουν τα χρήματά τους όταν μια τράπεζα κατέρρεε – ακριβώς όπως οι πρόγονοί τους που έμειναν κρατώντας άχρηστα κομμάτια χαρτιού με τυπωμένη μια Αθηνά.
Μόνο στη δεκαετία του 1950, όταν η κυβέρνηση άρχισε να ασφαλίζει τις περισσότερες τραπεζικές καταθέσεις, αυτός ο κίνδυνος μειώθηκε κάπως . Με άλλα λόγια, οι σύγχρονες τράπεζες δημιουργούν χρήματα που με τη σειρά τους είναι εγγυημένα από την κυβέρνηση μέσω της αναιμικής συμμετοχής της στην Τράπεζα της Ελλάδας, και τώρα και της ΕκΤ. Όμως και οι κεντρικές Τράπεζες δεν είναι και τελείως κρατικές. Ιδιωτικότατες είναι!
Αυτά τα χρήματα που κυκλοφορούν τώρα είναι δημόσια ή ιδιωτικά; Είναι και τα δύο αφού τα περισσότερα αρχικά εκδίδονται από ένα δάνειο που κάνει μια ιδιωτική τράπεζα και το ανταλλάσσει μετά με δραχμές (τώρα ευρώ) που τυπώνει η κεντρική τράπεζα !
Τα ψηφιακά νομίσματα
Ο κάποτε ηγέτης παγκοσμίως στις ψηφιακές πληρωμές και την τεχνολογική καινοτομία, οι ΗΠΑ έχουν ήδη ξεπεραστεί από τον κορυφαίο παγκόσμιο αντίπαλό τους, την Κίνα,, καθώς και μεγάλο μέρος του βιομηχανικού και του αναπτυσσόμενου κόσμου στον πιο νευραλγικό τομέα για τον καθορισμό της γεωπολιτικής ισχύος του καθένα: τον νομισματικό.
Οι Μπαχάμες ανακοίνωσαν πρόσφατα την ενσωμάτωση του ψηφιακού Sand Dollar τους σε χρηματιστήριο, ενώ η Αυστραλία, η Μαλαισία, η Σιγκαπούρη και η Νότια Αφρική προχωρούν με το πρώτο διασυνοριακό πρόγραμμα ανταλλαγής ψηφιακών νομισμάτων κεντρικής τράπεζας στον κόσμο υπό την ηγεσία της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών (BIS ), η οποία είναι γνωστή ως η κεντρική τράπεζα των κεντρικών τραπεζών.
Το ίδιο κάνουν τώρα μεταξύ τους ή Ρωσία και το Ιράν για να αποφύγουν τις κυρώσεις που τους επέβαλαν οι Δυτικοί.
Μόλις πριν λίγους μήνες η Τζαμάικα ακολούθησε με το δικό της ψηφιακό νόμισμα της Κεντρικής της Τράπεζας, που θα χρησιμοποιηθεί αρχικά για την διανομή οικονομικής βοήθειας σε ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού της. Ακολουθούν σχεδόν όλες οι χώρες της Λατινικής Αμερικής με το sur, που θα τους απαλλάξει από τους εκβιασμούς της Ουάσιγκτον και του ΔΝΤ.
Από το 2018 κυκλοφορεί στα ΗΑΕ το πρώτο κρατικό εξωτραπεζικό ψηφιακό “νόμισμα” που παράγεται σε σχέση με την ενέργεια που εξάγουν. Από το τέλος του 20, το amber χρησιμοποιείται και για το διασυνοριακό εμπόριο των Εμιράτων με την Σ. Αραβία.
Πλήρες ψηφιακό νόμισμα κεντρικής Τράπεζας (CBDC) κυκλοφόρησε το 21 η πετρελαιοπαραγωγός Νιγηρία ως ψηφιακή ρεπλικα του κλασσικού, ενώ προς την ίδια κατεύθυνση ακολουθούν η Σουηδία, η Ρωσία, η Ινδία, η Τουρκία και άλλες 47 κεντρικές Τράπεζες σε όλο τον κόσμο.
Στην ΕΕ το ψηφιακό ευρώ καρκινοβατεί, παρά τις εξαγγελίες. Και παρ όλο που η ΕΕ έχει το πλέον εξελιγμένο πλέγμα κανονισμών και νόμων στον κόσμο και για την νομιμοποίηση της παραγωγής και τις συναλλαγές με κρατικά ή ιδιωτικά ψηφιακά νομίσματα, αλλά και το ισχυρότερο πλαίσιο προστασίας των προσωπικών δεδομένων και των ψηφιακά συναλλασσόμενων στο διαδίκτυο.
Άγνωστο ακόμα πώς ακριβώς το ρωσικό ρούβλι θα συνδεθεί με την ενέργεια από τους υδρογονάνθρακες που πουλάει έμμεσα ή άμεσα στην ΕΕ και με ποιο τρόπο θα παραχθεί από κοινού από την Οικονομική Ένωση της Ευρασίας και την Κίνα ένα νέο κοινό τους νόμισμα που θα αντικαταστήσει το δολάριο στις μεταξύ τους συναλλαγές. Οι ενδείξεις δείχνουν ότι αυτό θα είναι ψηφιακό και η τιμή του θα καθορίζεται από ένα καλάθι επί μέρους νομισμάτων των χωρών αυτής της ζώνης και με την αξία κάποιων κρίσιμων εμπορευμάτων. Όπως το φυσικό αέριο, το σιτάρι, η σόγια και μέταλλα.
Έτσι, εκτός του χώρου των ιδιωτικών κρυπτονομισμάτων όπου τις εξελίξεις τις ορίζουν κυρίως νεοφυείς αμερικανικές εταιρείες και κοινότητες χρηστών και προγραμματιστών, τα κράτη σε όλο τον κόσμο κάνουν σημαντικά βήματα στην ανάπτυξη του ψηφιακού μέλλοντος του χρήματος — με την υποστήριξη των κυβερνήσεων και την υποστήριξη ισχυρών κεντρικών τραπεζών. Με εξαίρεση τις ΗΠΑ που ακόμα κάνουν βουντού για να αποφύγουν το κακό που θα τους εύρει αν πάρουν όλοι χαμπάρι ότι το δολάριο δεν είναι πλέον το μοναδικό κυρίαρχο παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα.
Η ηγεσία σε αυτόν τον χώρο θα έχει συνέπειες για περισσότερα από απλώς τις πληρωμές: οι γεωπολιτικές φιλοδοξίες, η οικονομική ανάπτυξη, η χρηματοοικονομική ένταξη και η ίδια η φύση του χρήματος θα μπορούσαν όλα να υπαγορεύονται από το ποιος ηγείται της κούρσας καθορισμού των νέων κανόνων παραγωγής και κυκλοφορίας του ψηφιακού χρήματος.
Γιατί γίνονται όλα αυτά;
Γιατί όλοι γνωρίζουν ότι γύρω στο 2030 το 60% του παγκόσμιου εμπορίου θα γίνεται στο ίντερνετ της τρίτης γενιάς, το λεγόμενο web3.0. Σε αυτό οι χρήστες θα ανταμείβονται ή θα πληρώνουν για ότι κάνουν χρησιμοποιώντας ιδιωτικά ψηφιακά “νομίσματα” (ψηφιακά πάγια) με συναλλαγές που δεν απαιτούν καμία τράπεζα.
Έτσι όλα σχεδόν τα κράτη σπεύδουν για να προετοιμάσουν, μέσω των Κεντρικών τους τραπεζών, ψηφιακό χρήμα μήπως με αυτό καταφέρουν να κερδίσουν τον άκρως απειλητικό ανταγωνισμό κοινοτικών ή ιδιωτικών εξωτραπεζικων “νομισμάτων” νέας τεχνολογίας.
Μάχη επιβίωσης δίνουν οι απόγονοι του εμπόρου από το Σετσουάν. Γνωρίζουν ότι στο νέο διαδίκτυο δεν απαιτούνται πλέον! Αντικαθίστανται από κάτι περίεργα νέα οχήματα χρηματοδότησης της οικονομίας που λέγονται DeFi (Decentralized Finance), που λειτουργούν χωρίς διοίκηση πάνω σε ένα κομμάτι κώδικα προγραμματισμού (smart contracts) που ενσωματώνει όλους τους κανόνες που έχει αποδεχτεί η κοινότητα των χρηστών που το έχει δημιουργήσει, άρα και το εμπιστεύεται στην διενέργεια πράξεων πίστης. Δηλαδή δάνεια, χορηγήσεις, πληρωμές κλπ.
Αδύνατη εκεί η παραχάραξη ή ο πληθωρισμός λόγω της πλήρους διαφάνειας κάθε συναλλαγής ή τραπεζικής πράξης που εξασφαλίζουν κάτι τεχνολογίες που λέγονται blockchain, που ήρθαν ακριβώς για να υποστηρίξουν δίκτυα διαμοιραζόμενης πίστης στο κάθε τι που εφαρμόζεται απάνω τους.
Ο Νέος Ψυχρός Πόλεμος μ.Ο. ( μετά το Ουκρανικό)
Το επίδικο διακύβευμα του είναι ο έλεγχος της ροής του φυσικού αερίου (μέχρι το 50) και η παραγωγή και διανομή νέου χρήματος σε τρεις κυρίες μεγάλες ζώνες:
Την ζώνη του δολαρίου, όπου θα συνεχίσει να κυριαρχεί το τεχνολογικά καθυστερημένο δολάριο επί νομισμάτων που θα συνεχίσουν να παράγονται από δάνεια (κλασικά ή ψηφιακά-CBDC)
Την ζώνη της Ευρασιας-Κινας που θα χρησιμοποιείται ένα μάλλον πιο εξελιγμένο νόμισμα αντiκρυσμένα με ένα “καλάθι” κλασσικών νομισμάτων και εμπορευμάτων, κυρίως ενεργειακών, τροφής και μέταλλα.
Το διαδίκτυο, όπου τα νομίσματα των προηγούμενων ζωνών θα προσπαθούν να ελέγξουν ιδιωτικά εξωτραπεζικά ψηφιακά πάγια, που κυρίως θα παράγονται από τον χρόνο των εκεί χρηστών δια της ανταμοιβής τους.
Ποιος θα κερδίσει στο τέλος;
Που θες να ξέρω? Εγώ ένας απλός και ταπεινός αναλυτής συστημάτων που αρέσκεται ότι ξέρει να το μοιράζεται είμαι. Όχι μάντης της εξέλιξης συστημάτων πριν αυτά καταρρεύσουν γισ να αναδειχθεί κάτι άλλο, νέο στην θέση τους.
Συνήθως, σε αυτές τις περιπτώσεις, κερδίζουν όσοι εκτός από την Αθηνά, κουνάνε λίγο και τα χεράκια τους.
(Αυτό απαντάει εν μέρει, και σε ένα ευφυέστατο ερώτημα που έθεσε ο Makis Andronopoulos στο τελευταίο βιβλίο του “Sapiens3 κόντρα στον Μετανθρωπο” όπου αναρωτήθηκε : Υπάρχει αλγόριθμος που καθορίζει την Ιστορία? “
Ευτυχώς, όπως είναι γνωστό στα μαθηματικά από το 1935, δεν υπάρχει!
Η δυναμική του ελάχιστου γίνεται κυρίαρχη δύναμη όταν το πράγμα γίνεται τόσο πολύπλοκο, όπως τώρα η διεθνής οικονομία που μεταλλασσεται επί νέου τύπου μέσων συναλλαγών , όσο που αυτή να καταρρεύσει δημιουργώντας αμέσως μετά μια νέα ισορροπία εκεί που δεν την περίμενες !)
Με την καλημέρα μου στους κανονικούς μόνο ανθρώπους, τους σημερινούς προγόνους του Sapiens3, δηλαδή αυτούς που δεν το παίζουν ούτε Νεάντερταλ σύμβουλοι του Ρούσβελτ ούτε τα περιμένουν όλα από ένα τεχνολογικό ή συμβατικό Μεσία.