NewsEdit Ανάλυση του Θοδωρή Χονδρόγιαννου, Δημοσιογράφου, Reporters United – Το κείμενο περιλαμβάνεται στην έκδοση «Ας μιλήσουμε για τα ΜΜΕ #8», που δημοσιεύει η ομάδα Media Jokers σε συνεργασία με το ΕΝΑ →
«Ντρέπομαι που ανοίγοντας το ραδιόφωνο και την τηλεόραση, διαβάζοντας πρωτοσέλιδα και ιστοσελίδες (με ελάχιστες εξαιρέσεις), το σκάνδαλο της αποδεδειγμένης πλέον “νομιμοφανούς” παρακολούθησης υπουργού (σ.σ.: Κωστή Χατζηδάκη) από την ΕΥΠ είναι σαν να μην αφορά κανέναν, σχεδόν σαν να μην έγινε ή να πρόκειται για κάτι ασήμαντο. Είτε υπάρχει μια γενικευμένη συνωμοσία συγκάλυψης, είτε έχουμε εθιστεί εντελώς στη λειτουργία του βαθέος κράτους με όρους μαφίας και παραδοθεί στην άθλια μοίρα μας».
Για πολλές μέρες αναρωτιόμουν πώς έπρεπε να ξεκινήσω αυτό το κείμενο. Τελικά από το αδιέξοδο με έβγαλε η παραπάνω διαπίστωση του Καθηγητή Δημοσίου Δικαίου του Παντείου Πανεπιστημίου Ξενοφώντος Κοντιάδη. Κι αυτό γιατί με την ανάρτησή του στο Facebook στις 12 Δεκεμβρίου, λίγο μετά την αποκάλυψη της παρακολούθησης Χατζηδάκη από την ΕΥΠ (Βαξεβάνης, 12/12/2022), ο Δρ. Κοντιάδης είπε με λιτό τρόπο κάτι πολύ βαρύ για την ελληνική δημοσιογραφία: ότι ντρέπεται για όσα (δεν) ακούει, (δεν) βλέπει και (δεν) διαβάζει για το σκάνδαλο των υποκλοπών.
«Να ‘χει δίκιο άραγε ο κ. Καθηγητής;», αναρωτήθηκα.
Η μεγάλη σιωπή
Για να απαντήσω στο ερώτημα, έβαλα κάτω όσα έχουν συμβεί από τον Δεκέμβριο του 2021, όταν μαζί με τον συνάδελφό μου Νικόλα Λεοντόπουλο ξεκινήσαμε στο Reporters United τη δημοσιογραφική έρευνα για το Predator Gate.
Με ελάχιστους πόρους και περιορισμένη πρόσβαση στις κρατικές Αρχές, πιάσαμε να δημοσιεύουμε τα ρεπορτάζ μας. Τον Ιανουάριο γράψαμε (Λεοντόπουλος, Χονδρόγιαννος & Μαλιχούδης, 04/01/2022) πώς η κυβέρνηση άλλαξε τον νόμο για την ΕΥΠ με μια αντισυνταγματική τροπολογία, για να αποκρύψει τις υποκλοπές της. Τον Απρίλιο αποκαλύψαμε (Λεοντόπουλος & Χονδρόγιαννος, 15 Απρ. 2022) ότι η αλλαγή του νόμου έγινε για να αποσιωπηθεί η παρακολούθηση του δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη. Τον Ιούνιο (Λεοντόπουλος & Χονδρόγιαννος, 03 Ιουν. 2022) και τον Αύγουστο (Λεοντόπουλος & Χονδρόγιαννος, 04 Αυγ. 2022) τεκμηριώσαμε (μαζί με την ΕφΣυν και ευρήματα της έρευνας του Κουκάκη) συνδέσεις μεταξύ των επιχειρηματικών συναλλαγών του ανιψιού του πρωθυπουργού Γρηγόρη Δημητριάδη και του επιχειρηματία Φέλιξ Μπίτζιου, πρώην αναπληρωτή διαχειριστή της Intellexa, της εταιρείας που εμπορεύεται το Predator στην Ελλάδα.
Την ίδια περίοδο, η έρευνα του Τάσου Τέλλογλου και της Ελίζας Τριανταφύλλου στο Inside Story θα προχωρούσε σε σημαντικές αποκαλύψεις γύρω από το σκάνδαλο, όπως ήταν η παρακολούθηση του Κουκάκη από το Predator (Τέλλογλου & Τριανταφύλλου, 11 Απρ. 2022).
Για οκτώ ολόκληρους μήνες, το μοτίβο θα έμενε ίδιο κι απαράλλαχτο: μια χούφτα δημοσιογράφων θα έκανε αποκαλύψεις, την ώρα που εκκωφαντική θα απλωνόταν πάνω από την κοινή γνώμη η σιωπή των μέινστριμ μίντια. Αποκαλύπτεται η συνταγματικά προβληματική αλλαγή του νόμου για την ΕΥΠ; Σιωπή. Αποκαλύπτεται η παρακολούθηση Κουκάκη από Predator και ΕΥΠ; Πάλι σιωπή. Αποκαλύπτεται η επιχειρηματική δραστηριότητα του Δημητριάδη που φτάνει -μέσα από ένα πλέγμα επιχειρηματιών και εταιρειών- στον Μπίτζιο της Intellexa; Κι άλλη σιωπή. Μέχρι τον Αύγουστο το σκάνδαλο των υποκλοπών δεν υπάρχει για τη συντριπτική πλειοψηφία των καναλιών, των εφημερίδων, των ραδιοφώνων, των ιστοσελίδων.
Κάπως έτσι, για μήνες, λίγοι «γραφικοί» ρεπόρτερ ζουν, όπως περιέγραψε σε κείμενό του ο Τάσος Τέλλογλου (Οκτ. 2022), «σε συνθήκες απόλυτης μοναξιάς», αφού «τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης της χώρας αγνόησαν εντελώς την υπόθεση Κουκάκη, δύο ιστοσελίδες των δέκα ατόμων προσωπικού συνολικά “σήκωσαν” αυτήν την υπόθεση, επειδή οι υπόλοιποι δεν ήθελαν να διαταράξουν τη σχέση τους με την κυβέρνηση».
Και κάπως έτσι η κοινή γνώμη έμεινε στο σκοτάδι.
Τα μίντια ήξεραν και δεν μιλούσαν
«Μήπως τα μίντια δεν ήξεραν;», ίσως αναρωτηθείτε. Το αναρωτηθήκαμε κι εμείς. Ωστόσο, δυστυχώς για την κληρονομιά της δημοσιογραφίας, τα δεδομένα οδηγούν στο αντίθετο συμπέρασμα.
Από το ρεπορτάζ είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι, ήδη από τον Μάρτιο του 2021, το Μαξίμου είχε ενημερώσει φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ για την «αναγκαιότητα» της αλλαγής του νόμου για την ΕΥΠ, αναγκαιότητα που στην πραγματικότητα περιοριζόταν στη συγκάλυψη της παρακολούθησης Κουκάκη.
Όμως υπάρχει ακόμα ένα τεκμήριο που κάνει άβολη τη θέση των μίντια. Τον Απρίλιο του 2021, αμέσως μετά την αντισυνταγματική τροπολογία της κυβέρνησης, ο πρόεδρος της Αρχής Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών Χρήστος Ράμμος και δύο ακόμα μέλη της ΑΔΑΕ, η νομικός Κατερίνα Παπανικολάου και ο καθηγητής Ασφάλειας Πληροφοριακών Συστημάτων Στέφανος Γκρίτζαλης (07 Απρ. 2021), συνέγραψαν άρθρο στο επιστημονικό περιοδικό Constitutionalism, αναφέροντας ότι η αλλαγή του νόμου για την ΕΥΠ ενδέχεται να παραβιάζει τη συνταγματικά κατοχυρωμένη προστασία του απορρήτου των επικοινωνιών, το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), καθώς και τον σεβασμό της ιδιωτικής ζωής του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ.
Τα μέλη της ΑΔΑΕ έκαναν υπέρβαση, καθώς, όντας δημόσιοι λειτουργοί, επέδειξαν θάρρος και υπογράμμισαν κατά τρόπο επιστημονικό τους προβληματικούς χειρισμούς της κυβέρνησης, οι οποίοι τελικά θα κατέληγαν σε ένα από τα σημαντικότερα σκάνδαλα παρακολουθήσεων στη Μεταπολίτευση. Τα μέλη της ΑΔΑΕ έκαναν ουσιαστικά αυτό που δεν έκαναν τα μίντια: μίλησαν δημόσια και γενναία, χωρίς να φοβούνται το προσωπικό τους κόστος. Σε αντίθεση με τη δημοσιογραφία που σώπασε, παρότι γνώριζε.
«Αργήσαμε να μπούμε σε αυτή την ιστορία»
Η βαριά διαπίστωση ότι η δημοσιογραφία υπήρξε κατώτερη των περιστάσεων στην υπόθεση των υποκλοπών φαίνεται πως διαπερνά (τουλάχιστον) ένα μέρος των καθιερωμένων μίντια.
Τον Οκτώβριο, κατά τη διάρκεια συζήτησης στο φόρουμ του δημοσιογραφικού οργανισμού iMEdD, είχα την ευκαιρία να ρωτήσω τον διευθυντή της Καθημερινής Αλέξη Παπαχελά για το πώς κρίνει την κάλυψη του σκανδάλου από τα μίντια και την εφημερίδα του.
O κ. Παπαχελάς μου απάντησε (εδώ η πλήρης απάντηση): «Καταρχήν, να σας πω, θεωρώ ότι αργήσαμε να μπούμε σε αυτή την ιστορία. Εκεί όντως δεν καταλάβαμε τη σημασία της υπόθεσης από την αρχή. Μπορώ να σας πω όμως ότι από την ώρα που ξεκίνησε αυτή η υπόθεση, δεν θεωρώ ότι η κάλυψή μας είναι ελλιπής».
Πράγματι, η δημοσιογραφία άργησε. Το θέμα όμως είναι και το γιατί.
Κατά την εκτίμησή μου, η απάντηση του κ. Παπαχελά στο δεύτερο ερώτημά μου εκείνο το απόγευμα -για το αν το Μαξίμου σήκωσε τηλέφωνο στην «Κ» με σκοπό να μην γράψει για το σκάνδαλο των υποκλοπών- δίνει μια απάντηση: «Υπάρχει πάντα ένα μπρα ντε φερ (σ.σ.: μεταξύ κυβερνήσεων και μίντια). Σε κάθε χώρα, με όλα τα μέσα ενημέρωσης. Προφανώς η κυβέρνηση δεν ήθελε το θέμα των υποκλοπών να πάρει πολύ μεγάλη διάσταση, προφανώς δεν τους άρεσε ότι εμείς το έχουμε στην πρώτη σελίδα για τουλάχιστον έναν, ενάμιση μήνα. Το κάναμε όμως. Δεν θεωρώ όμως ότι είναι ανφέρ ή αθέμιτο, το να σηκώσουν τηλέφωνο και να πουν “ρε παιδιά, ξέρω ‘γω, μήπως αυτό το θέμα δεν είναι θέμα;”. Τη δουλειά τους κάνουν, τη δουλειά μου κάνω. Το πρόβλημα αρχίζει αν υπάρχει ένας εκβιασμός, ότι “θα σου κόψω τη διαφήμιση” ή δεν ξέρω τι άλλο. Αυτό είναι ένα άλλο θέμα. Αυτό εγώ δεν το έχω ζήσει προσωπικά και δεν νομίζω ότι κανείς απ’ τους ρεπόρτερ μας που ασχολούνται με αυτό το θέμα το έχει ζήσει. Αλλά αυτό που λέω, το aggressive spin, υπάρχει. Αλλά υπάρχει παντού. Και σ’ αυτή την κυβέρνηση και σε προηγούμενη κυβέρνηση. Και, φαντάζομαι, θα συνεχίσει να υπάρχει».
Τα τηλέφωνα του Μαξίμου δεν συγκρατούν το σκάνδαλο
Κάπως έτσι φτάνουμε στο ξημέρωμα της 5ης Αυγούστου. Είναι η μέρα που τα τηλέφωνα του Μαξίμου δεν θα μπορέσουν πια να συγκρατήσουν το σκάνδαλο.
Ο ρους της ιστορίας έχει αρχίσει να αλλάζει από τα τέλη Ιουλίου, όταν το Ευρωκοινοβούλιο τεκμηριώνει ότι ο ευρωβουλευτής Νίκος Ανδρουλάκης είχε στοχοποιηθεί από το Predator τον Σεπτέμβριο του 2021. Σύντομα, θα ακολουθήσουν δύο εξελίξεις: η αποκάλυψη των συνδέσεων μεταξύ των συναλλαγών Δημητριάδη και Μπίτζιου, καθώς και ο έλεγχος της ΑΔΑΕ για το αν ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ έχει στοχοποιηθεί και από την ΕΥΠ.
Κάπως έτσι, το πρωί της 5ης Αυγούστου, τα κομμάτια του παζλ μπαίνουν στη θέση τους. Και μαθαίνουμε πέρα πάσης αμφιβολίας ότι η ΕΥΠ, υπό την πολιτική ευθύνη του Δημητριάδη, παρακολουθούσε τους μήνες Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 2021 τον Ανδρουλάκη, ο οποίος την ίδια περίοδο είχε στοχοποιηθεί και από το Predator της Intellexa, ο μέτοχος της οποίας Φέλιξ Μπίτζιος βρισκόταν στο ίδιο πλέγμα επιχειρηματικών συναλλαγών με τον Δημητριάδη. Χρειάστηκαν ελάχιστες ώρες για την παραίτηση του ανιψιού του πρωθυπουργού και του πρώην διοικητή της ΕΥΠ Παναγιώτη Κοντολέοντος.
Ο παράγοντας Ανδρουλάκης έκανε την υπόθεση ευρωπαϊκή. Το τζίνι είχε πια βγει από το λυχνάρι. Ενδεικτικά, μεταξύ άλλων παρενέβη η Επιτροπή PEGA του Ευρωκοινοβουλίου που ερευνά τη χρήση κακόβουλων λογισμικών στην ΕΕ. Παρενέβησαν, ακόμη, διεθνείς και εγχώριες δημοσιογραφικές οργανώσεις [Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα (rsf.org, 05 Αυγ. 2022), Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου, ΕΣΗΕΑ (esiea.gr, 08 Αυγ. 2022), Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων (europeanjournalists.org, 06 Αυγ. 2022), η εκπρόσωπος του ΟΑΣΕ για θέματα Ελευθερίας των Μέσων Ενημέρωσης Τερέζα Ριμπέιρο), καταδικάζοντας την αγωγή Δημητριάδη σε βάρος του Reporters United, της ΕφΣυν και των δημοσιογράφων Νικόλα Λεοντόπουλου, Θανάση Κουκάκη και του υπογράφοντος για την έρευνα των υποκλοπών.
Και μετά ήρθε το μπαράζ των ρεπορτάζ του διεθνούς Τύπου, ο οποίος δεν ελέγχεται με σήκωμα τηλεφώνων: οι New York Times (Horowitz & Kitsantonis, 12 Αυγ. 2022), η Washington Post (Tsui, 09 Αυγ. 2022), το Politico (Stamouli, 05 Αυγ. 2022), η Guardian (Smith, 07 Αυγ. 2022), το Bloomberg (Tugwell & Nardelli, 5 Αυγ. 2022), οι Financial Times (Varvitsioti & Hancock, 08 Αυγ. 2022), η Liberation (Perrier, 05 Αυγ. 2022). Και πολλά ακόμη διεθνούς κύρους μίντια που χαρακτήρισαν την υπόθεση των υποκλοπών ως «ελληνικό Watergate», κατά το αμερικανικό σκάνδαλο που οδήγησε τον πρόεδρο Νίξον σε παραίτηση.
Η διεθνοποίηση της υπόθεσης έκανε αδύνατο για την κυβέρνηση να ελέγξει πλήρως το αφήγημα του πολύκροτου σκανδάλου μέσα από διαχρονικούς μηχανισμούς ενσωμάτωσης των μίντια, όπως είναι η κρατική διαφήμιση και χρηματοδότηση τύπου «λίστα Πέτσα», καθώς και οι συμμαχίες διαπλοκής των μίντια με πολιτικά και αλλότρια επιχειρηματικά συμφέροντα, για παράδειγμα του εφοπλιστικού και του κατασκευαστικού κλάδου.
Το απότοκο αυτής της εξέλιξης ήταν ότι ξαφνικά μεγάλα μίντια άρχισαν αναγκαστικά να αναπαράγουν την παραίτηση Δημητριάδη, για τον οποίο η κοινή γνώμη γνώριζε ελάχιστα, ακριβώς επειδή τα ίδια μίντια είχαν προηγουμένως en bloc αποσιωπήσει τον ρόλο του ανιψιού του πρωθυπουργού στο σκάνδαλο των υποκλοπών.
Μίντια πιο κυβερνητικά κι από τον πρωθυπουργό
Για να δώσουμε ένα ενδεικτικό παράδειγμα, καθ’ όλη τη διάρκεια της διακυβέρνησης Μητσοτάκη, το κοινό της εφημερίδας Παραπολιτικά λχ ερχόταν σε επαφή αποκλειστικά με καλές, αν όχι διθυραμβικές, ειδήσεις για τον Δημητριάδη (πλήρης λίστα στο ttps://www.parapolitika.gr/tag/grigoris-dimitriadis/), επειδή περνούσε με άριστα τις εξετάσεις της αποτελεσματικότητας (parapolitika.gr, 05 Οκτ. 2021), επειδή έστειλε εξοπλισμό σε σχολείο στην Πρέβεζα (parapolitika.gr, 09 Ιουν. 2022), επειδή με πρωτοβουλία του μοιράστηκαν μπουκαλάκια με νερό σε αστέγους εν μέσω καύσωνα (parapolitika.gr, 20 Ιουν. 2022).
Τα Παραπολιτικά δεν είχαν γράψει ούτε μια λέξη για την εμπλοκή Δημητριάδη στο σκάνδαλο των υποκλοπών μέχρι την παραίτησή του. Κι όταν ήρθε η ώρα της αναπόφευκτης ανακοίνωσης, επικαλέστηκαν κυβερνητικές πηγές που έλεγαν ότι η απομάκρυνση «έχει να κάνει με το κλίμα τοξικότητας που έχει αναπτυχθεί γύρω από το πρόσωπό του».
Πρακτικά τα Παραπολιτικά στήριξαν τον Δημητριάδη και μετά το ξέσπασμα του σκανδάλου. Και διαψεύστηκαν από τον ίδιο τον πρωθυπουργό που, στο διάγγελμά του λίγες μέρες αργότερα, είπε ότι ο ανιψιός του απομακρύνθηκε λόγω των χειρισμών του ως πολιτικά υπεύθυνος για την ΕΥΠ, όχι δηλαδή για το κλίμα τοξικότητας.
Κάθε μέσο ενημέρωσης επιλέγει το περιεχόμενό του. Ωστόσο, όταν αυτό καταλήγει σε καθολική αποσιώπηση μιας υπόθεσης με ισχυρό δημόσιο συμφέρον, τότε η αξιοπιστία των Μέσων κλονίζεται ενώπιον ενός αναγνωστικού κοινού που τελικά έχει τους λόγους του για να μην εμπιστεύεται τα μίντια.
Αντί επιλόγου, μια τελευταία παρατήρηση που ίσως θα πρέπει να συμπεριλάβουμε στη συζήτηση για τα μίντια: τους τελευταίους μήνες, μετά την παραίτηση Δημητριάδη, σημαντικές αποκαλύψεις για την υπόθεση των υποκλοπών έχουν γίνει από το Βήμα (συμφερόντων Μαρινάκη) και τον δημοσιογράφο του Βασίλη Λαμπρόπουλο. Ωστόσο, πριν από ο ξέσπασμα του σκανδάλου και την αποκάλυψη ότι το Predator είχε στοχοποιήσει τον επιχειρηματία Θοδωρή Καρυπίδη και μέσω αυτού τον Βαγγέλη Μαρινάκη, το ίδιο Μέσο είχε την ακριβώς αντίθετη στάση.
Ενδεικτικά, στις 18 Ιουνίου 2021, άρθρο του Βασίλη Λαμπρόπουλου στα Νέα (in.gr, 20 Ιουν. 2021) ανέφερε ότι τα μέλη της ΑΔΑΕ «ζητούν από την ΕΛΑΣ να ενημερώνει κακοποιούς, κατασκόπους, αλλά και τζιχαντιστές ότι έχει αρθεί το απόρρητο των επικοινωνιών τους». Μάλιστα, ο πρόεδρος της ΑΔΑΕ Ράμμος ζήτησε από την εφημερίδα επανόρθωση με επιστολή του στις 21 Ιουνίου (adae.gr).
Το ερώτημα είναι: τι κάνει ένα μέσο ενημέρωσης να αλλάζει στάση και να αναδεικνύει μια υπόθεση δημοσίου συμφέροντος, ενώ πριν έγραφε εναντίον της, παρότι το δημόσιο συμφέρον ήταν εκεί; Θα πρέπει να αναζητήσουμε την απάντηση, μαζί με την υποκλαπείσα τιμή της δημοσιογραφίας. Γιατί ο Καθηγητής είχε δίκιο. Το «ντρέπομαι» είναι το σωστό ρήμα.
Αναφορές:
Βαξεβάνης, Κ. (12 Δεκ. 2022). Ιδού οι αποδείξεις που ζητάτε, κ. Μητσοτάκη. Documentonews.gr. Διαθέσιμο στο: https://www.documentonews.gr/article/idoy-oi-apodeixeis-poy-zitate-k-mitsotaki/
ΕΣΗΕΑ (08 Αυγ. 2022). Καταδικάζουμε τις αγωγές κατά δημοσιογράφων. Esiea.gr. Διαθέσιμο στο: https://www.esiea.gr/katadikazoyme-tis-agoges-kata-dimosi/?fbclid=IwAR2qHSvAufBP1h0wsJu7h5_zoD10MGBIti2p9KkG6InC9507sc1dJFLBSt0
European Federation of Journalists (06 Αυγ. 2022). Greece: EFJ demands full disclosure on illegal surveillance of journalists. Europeanjournalists.org. Διαθέσιμο στο: https://europeanjournalists.org/blog/2022/08/06/greece-efj-demands-full-disclosure-on-illegal-surveillance-of-journalists/
Horowitz, J and Kitsantonis, N. (12 Αυγ. 2022). A Greek scandal reverberates as eavesdropping expands in Europe. Nytimes.com. Διαθέσιμο στο: https://www.nytimes.com/2022/08/12/world/europe/greece-surveillance-europe-kyriakos-mitsotakis.html?smid=tw-nytimes&smtyp=cur
Λαμπρόπουλος, Β. (20 Ιουν. 2022). Βόμβα από ΑΔΑΕ για τις παρακολουθήσεις υπόπτων – Στον αέρα επιχειρήσεις ετών. In.gr. Διαθέσιμο στο: https://www.in.gr/2021/06/20/greece/vomva-apo-adae-gia-tis-parakolouthiseis-ypopton-ston-aera-epixeiriseis-eton/
Λεοντόπουλος, Ν. και Χονδρόγιαννος, Θ. (03 Ιουν. 2022). Ο Μεγάλος Ανιψιός κι ο Μεγάλος Αδερφός. Reportersunited.gr. Διαθέσιμο στο: https://www.reportersunited.gr/8948/o-megalos-anipsios-ki-o-megalos-aderfos/
Λεοντόπουλος, Ν. και Χονδρόγιαννος, Θ. (04 Αυγ. 2022). Μεσοτοιχία το Μαξίμου με το Predator. Reportersunited.gr. Διαθέσιμο στο: https://www.reportersunited.gr/9529/mesotoichia-to-maximoy-me-to-predator/
Λεοντόπουλος, Ν. και Χονδρόγιαννος, Θ. (15 Απρ. 2022). Εχθρός του κράτους: Αποδεικνύουμε ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη παρακολουθούσε τον δημοσιογράφο Θανάση Κουκάκη. Reportersunited.gr. Διαθέσιμο στο: https://www.reportersunited.gr/8646/eyp-koukakis/
Λεοντόπουλος, Ν., Χονδρόγιαννος, Θ. και Μαλιχούδης, Σ. (04 Ιαν. 2022). Παρακολουθήσεις ΕΥΠ: Σιωπή, ο βασιλιάς ακούει! Reportersunited.gr. Διαθέσιμο στο https://www.reportersunited.gr/7359/parakoloythiseis-eyp-siopi-o-vasilias-akoyei/
Parapolitika.gr (05 Οκτ. 2021). Δημητριάδης και Πιερρακάκης περνούν με «άριστα» της εξετάσεις αποτελεσματικότητας. Διαθέσιμο στο: https://www.parapolitika.gr/parapolitika/article/1142527/dimitriadis-kai-pierrakakis-pernoun-me-arista-tis-exetaseis-apotelesmatikotitas/
Parapolitika.gr (09 Ιουν. 2022). To πρωθυπουργικό γραφείο έστειλε προτζέκτορες, υπολογιστές και φωτοτυπικό σε σχολείο στο Λούρο Πρέβεζας. Διαθέσιμο στο: https://www.parapolitika.gr/parapolitika/article/1195476/to-prothupourgiko-grafeio-esteile-protzektores-upologistes-kai-fototupiko-se-sholeio-sto-louro-prevezas/
Parapolitika.gr (20 Ιουν. 2022). Oμάδες streetwork μοίρασαν μπουκαλάκια με νερό σε αστέγους ενόψει του καύσωνα. Διαθέσιμο στο: https://www.parapolitika.gr/parapolitika/article/1197425/i-kinisi-anthropias-tou-dimitriadi-moirastikan-boukalakia-me-nero-se-astegous-enopsei-tou-kausona/
Perrier, F. (05 Αυγ. 2022). En Grèce, parfum de Watergate autour du Premier ministre Mitsotákis. Liberation.fr. Διαθέσιμο στο: https://www.liberation.fr/international/europe/en-grece-parfum-de-watergate-autour-du-premier-ministre-mitsotakis-20220805_FID6C5QBGFDORIXJ3TK75WC4KM/
Ράμμος, X. (22 Ιουν. 2021). Επιστολή προς την εφημερίδα Τα Νέα. Διαθέσιμη εδώ: http://www.adae.gr/enimerosi/leptomereies/article/bfont-size3-colorredapantisi-toy-proedroy-tis-adae-se-dimo/
Ράμμος, Χ., Γκρίτζαλης, Σ. και Παπανικολάου, Αικ. (07 Απρ. 2021). Αντίθεση του άρθρου 87 Ν. 4790/2021 προς τις εγγυήσεις της ΕΣΔΑ για διαφύλαξη του απορρήτου των επικοινωνιών. Constitutionalism.gr. Διαθέσιμο στο: https://www.constitutionalism.gr/2021-04-07-rammos-gritzalis-papanikolaou-aporrito-epikinonion/
Reporters without Borders (05 Αυγ. 2022). Abusive lawsuits against journalists amid political tension in Greece. Rsf.org. Διαθέσιμο στο: https://rsf.org/en/abusive-lawsuits-against-journalists-amid-political-tension-greece?fbclid=IwAR3_kVwcVfgpWUHHpF05Q-S6L3-DAZIRxXBoFPnI8FbOLB_7S3dEd6QpR4E
Smith, H. (07 Αυγ. 2022). Greek PM under pressure over tapping of opponent’s phone. Theguardian.com. Διαθέσιμο στο: https://www.theguardian.com/world/2022/aug/07/greek-pm-kyriakos-mitsotakis-under-pressure-over-tapping-of-opponents-phone?utm_term=Autofeed&CMP=twt_gu&utm_medium&utm_source=Twitter#Echobox=1659888259
Stamouli, N. (05 Αυγ. 2022). PM Mitsotakis feels the heat as two top Greek officials quit in spy scandal. Politico.eu. Διαθέσιμο στο: https://www.politico.eu/article/spying-scandal-envelop-top-greek-government/?utm_source=Twitter&utm_medium=social
Τέλλογλου, Σ. (24 Οκτ. 2022). Σε συνθήκες απόλυτης μοναξιάς. Gr.boell.org. Διαθέσιμο στο: https://gr.boell.org/el/2022/10/24/se-synthikes-apolytis-monaxias
Τέλλογλου, Τ. και Τριανταφύλλου, Ε. (11 Απρ. 2022). Ποιος παρακολουθούσε το κινητό του δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη; Insidestory.gr. Διαθέσιμο στο: https://insidestory.gr/article/poios-parakoloythoyse-kinito-toy-dimosiografoy-thanasi-koykaki?token=KVZ0J67X95
Tsui, Κ. (09 Αυγ. 2022). ‘Greek Watergate’ wiretap scandal throws government into turmoil. Washingtonpost.com. Διαθέσιμο στο: https://www.washingtonpost.com/world/2022/08/09/greece-intelligence-surveillance-kyriakos-mitsotakis/?utm_source=twitter&utm_campaign=wp_main&utm_medium=social
Tugwell, P. and Nardelli, A. (05 Αυγ. 2022). Greek spy chief quits over ‘mishandled’ phone tapping operation. Bloomberg.com. Διαθέσιμο στο: https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-08-05/greek-spy-chief-quits-over-mishandled-phone-tapping-operation?utm_medium=social&utm_content=politics&utm_source=twitter&cmpid%3D=socialflow-twitter-politics&utm_campaign=socialflow-organic&leadSource=uverify%20wall
Varvitsioti, E. and Hancock, A. (08 Αυγ. 2022). Greek prime minister ‘unaware’ opposition politician’s phone was bugged. Ft.com. Διαθέσιμο στο: https://www.ft.com/content/6fdd4e11-e684-4ab1-a631-d65b62d4c5f2
23.01.2023 – ena-institute