Χρόνης Διαμαντόπουλος «Στη Σκιά του Στάλιν. Μια παγκόσμια ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού», είναι ο τίτλος του νέου βιβλίου του καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Νίκου Μαραντζίδη, από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
Ο Ν. Μαραντζίδης μιλά στο AnatropiNews για την προσπάθεια του και για το ως προέκυψε η ιδέα για τη «συστηματική μελέτη της ιστορίας του ελληνικού κομμουνισμού» και της περιγραφής του περίπλοκου παρελθόντος του κομμουνιστικού κινήματος. Να σημειωθεί ότι το βιβλίο έχει εκδοθεί ήδη στα αγγλικά από τις εκδόσεις Cornell University Press.
Συνέντευξη Χρόνης Διαμαντόπουλος
-Κύριε Μαραντζίδη, ποια ήταν η αφορμή για να γράψετε ένα βιβλίο για το κομμουνιστικό κίνημα; Ήταν κάτι που σχεδιάζατε εδώ και καιρό;
Ασχολούμαι με την ιστορία του Κομμουνισμού και των κομμουνιστικών κομμάτων από την μακρινή πλέον εποχή των σπουδών μου. Η διδακτορική μου διατριβή (που κυκλοφόρησε το 1997 στα ελληνικά με τον τίτλο “Οι Μικρές Μόσχες. Πολιτική και εκλογική ανάλυση του κομμουνισμού στον ελλαδικό αγροτικό χώρο”) αφορούσε την εκλογική εξέλιξη του ΚΚΕ στην ελληνική ύπαιθρο, ιδιαίτερα στις αγροτικές κοινότητες εκείνες που είχαν χαρακτηριστεί ως “μικρές Μόσχες” δηλαδή εκεί όπου το ΚΚΕ είχε μεγάλη εκλογική επιρροή. Ασχολήθηκα συστηματικά με τον εμφύλιο επίσης από τις αρχές του 2000. Η ιδέα για αυτό το βιβλίο προέκυψε από την σκέψη πως δεν υπήρχε μια συστηματική μελέτη της ιστορίας του ελληνικού κομμουνισμού στην αγγλόγλωσση βιβλιογραφία (το βιβλίο κυκλοφόρησε καταρχήν στα αγγλικά με τον ίδιο τίτλο από τις εκδόσεις Cornell University Press, η ελληνική έκδοση του βεβαίως είναι εμπλουτισμένη και πιο αναλυτική, προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις του ελληνικού κοινού), επικαιροποιημένη και συστηματική υπό των πρίσμα των νέων αρχείων που προέκυψαν μετά το 1989 από τις πρώην Λαϊκές Δημοκρατίες και την ΕΣΣΔ. Στη βάση αυτή, αξιοποίησα έρευνα τουλάχιστον δεκαπέντε ετών στα αρχεία και στις βιβλιοθήκες.
-Πόσο εύκολη ήταν η έρευνα και η αναζήτηση τεκμηρίων και ντοκουμέντων;
Καθόλου εύκολη. Καταρχήν πρέπει να πούμε πως δεν ήταν μόνο δική μου η προσπάθεια. Αξιοποίησα την εργασία και την ερευνητική παρακαταθήκη πολλών ιστορικών και άλλων ερευνητών όλα αυτά τα χρόνια, και τους είμαι ευγνώμων για αυτό. Πρόκειται για ένα τιτάνειο και μακροχρόνιο εγχείρημα, χάριν στο οποία προέκυψε αυτό το αποτέλεσμα. Και μόνο να σκεφτεί κανείς από πόσες χώρες το βιβλίο αυτό αντλεί αρχειακό υλικό -πάνω από 10-, και από πόσες γλώσσες χρειάστηκαν να γίνουν μεταφράσεις (Ρωσικά, βαλκανικές γλώσσες, Τσεχικά, Πολωνικά, Ουγγρικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, κα) καταλαβαίνει κανείς τον συλλογικό κόπο. Επίσης, η αναζήτηση στα αρχεία των πρώην κομμουνιστικών κρατών δεν ήταν πάντα εύκολη, ούτε και αυτονόητη η εύρεση του υλικού που αναζητούνταν. Σε κάποιες περιπτώσεις, ερευνητές δούλευαν χρόνια ολόκληρα σε συγκεκριμένα αρχεία προκειμένου να συλλέξουν υλικό. Κάποιες φορές προέκυψαν δυσκολίες που σχετίζονταν με το “καυτό” του θέματος, κλειστά αρχεία, εθνικές καχυποψίες και προκαταλήψεις, κλπ. Πρόκειται για μια εντυπωσιακή ιστορία, αυτή της αναζήτησης στα αρχεία, με σχεδόν μυθιστορηματικές
διαστάσεις μερικές φορές.
-Κύριε καθηγητά, ποια ήταν η συμβολή του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος στο παγκόσμιο κίνημα πριν από τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο;
Η Ελλάδα είναι μια μικρή χώρα, και το ΚΚΕ κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου ήταν ένα μικρό κόμμα επίσης που οι άνθρωποι του αντιμετώπισαν τεράστιες δυσκολίες και είχαν έναν περιπετειώδη και συχνά δραματικό βίο, και αυτό εξιστορώ στο βιβλίο. Ταυτόχρονα το ΚΚΕ ήταν μέλος ενός βαλκανικού δικτύου κομμάτων που κάτω από συνωμοτικές συνθήκες επιχειρούσαν να διαμορφώσουν τις συνθήκες για το ξέσπασμα της επανάστασης “μπολσεβίκικου τύπου” στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια. Αυτή η βαλκανική διάσταση, που μέρος της είναι αναμφίβολα το “Μακεδονικό ζήτημα”, αποτελεί μια συναρπαστική και ταυτόχρονα κρίσιμη διάσταση της ελληνικής κομμουνιστικής παρουσίας. Όπως έλεγε ο Δημητρόφ, χωρίς το ΚΚΕ δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί η επανάσταση στα Βαλκάνια. Πέρα από τα Βαλκάνια, το ΚΚΕ βρέθηκε, όπως εξάλλου όλα τα κομμουνιστικά κόμματα την εποχή εκείνη, στη “σκιά του Στάλιν”, δηλαδή διαμορφώθηκε και εξελίχθηκε με βάση τις εξελίξεις στην Κομιντέρν και στην ΕΣΣΔ τα χρόνια της επικράτησης του Στάλιν .
-Το ΚΚΕ πως υποδέχτηκε αυτό το βιβλίο; Έχει γίνει κάποιο σχόλιο, είχατε κάποιου είδους αντίδραση;
Το ζήτημα με τα κομμουνιστικά κόμματα είναι πως έχουν την ακράδαντη πεποίθηση πως μόνο αυτοί μπορούν να αποτελούν τους αυθεντικούς και αξιόπιστους ιστορικούς του εαυτούς τους, και κατ’ επέκταση βλέπουν με καχυποψία αν όχι με ανοιχτή εχθρότητα οποιονδήποτε θεωρούν πως δεν αποτυπώνει και ερμηνεύει την ιστορία τους “σωστά”, με τον “σωστό τρόπο”. Προφανώς αν ήταν έτσι τα πράγματα, δεν θα μπορούσε κανείς άλλος να ασχοληθεί με την ιστορία του κάθε κόμματος, παρά μόνο το ίδιο το κόμμα. Έτσι την ιστορία του σοσιαλισμού θα την έγραφαν οι σοσιαλιστές, την ιστορία της Χριστιανοδημοκρατίας, Χριστιανοδημοκράτες και ούτω καθεξής. Αντιλαμβανόμαστε που οδηγεί αυτό. Έχω απέραντο σεβασμό για την κληρονομιά που άφησαν άνθρωποι που πολλοί από αυτούς θυσίασαν τις ζωές τους για το όραμα της επανάστασης και του σοσιαλισμού. Αυτός ο σεβασμός, που σε πολλές περιπτώσεις είναι θαυμασμός, αν και σε άλλες είναι αποτροπιασμός, είναι αυτός που με παρακινεί να μελετώ και να γράφω για αυτήν την εκπληκτική ιστορία του παγκόσμιου και του ελληνικού κομμουνισμού. Στα νιάτα μου υπήρξαν μέλος νεολαίας κομμουνιστικού κόμματος (του Ρήγα Φεραίου, της νεολαίας του ΚΚΕ Εσωτερικού) και κατανοώ την ψυχοσύνθεση του κομμουνιστή. Αν τα γεγονότα, που τα αρχειακά τεκμήρια αποκαλύπτουν, δεν προκαλούν πάντα ευχάριστα συναισθήματα αυτό δεν είναι ευθύνη της ιστορικής έρευνας. Αυτή η τελευταία οφείλει να προχωρά με μεγάλο σεβασμό στους στην μνήμη των εμπλεκόμενων ανθρώπων αλλά με μεγαλύτερο σεβασμό ακόμη στην γνώση και την ιστορική αλήθεια.