Χρόνης Διαμαντόπουλος Η προεκλογική περίοδος που διανύουμε είναι η πρώτη στην ιστορία της χώρας όπου πολιτικοί και πολιτικά κόμματα χρησιμοποιούν σε τόσο μεγάλο βαθμό τα Social Media για τις ανάγκες της πολιτικής επικοινωνίας.
Αγησίλαος Κονιδάρης
Οι λόγοι είναι γνωστοί και προφανείς. Επίσημες μετρήσεις δείχνουν ότι σήμερα, περίπου 9 εκατομμύρια Έλληνες έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και περίπου 7,5 εκατομμύρια είναι χρήστες των Social Media, κυρίως μέσα από τα smartphones τους. Άρα, οι πολιτικοί στην Ελλάδα έχουν πλέον τη δυνατότητα να επικοινωνήσουν τα μηνύματά τους σε ένα τεράστιο κοινό, με κόστος πολύ μικρότερο από ό,τι με τη χρήση άλλων πιο παραδοσιακών μέσων, και αυτό κάνουν. Συνεπώς, το ερώτημα εάν ένας πολιτικός πρέπει να έχει παρουσία στα Social Media σήμερα έχει απαντηθεί. Προφανώς πρέπει, γιατί εκεί βρίσκονται καθημερινά οι περισσότεροι εν δυνάμει ψηφοφόροι του.
Τα σημαντικά ερωτήματα όμως σε σχέση με την πολιτική και τα Social Media σήμερα είναι άλλα:
– Η παρουσία ενός πολιτικού στα Social Media μπορεί πραγματικά να επηρεάσει κάποιο κοινό ώστε τελικά να τον/την ψηφίσει στις εκλογές;
– Σε ποια Social Media πρέπει να στοχεύσει ένας πολιτικός, με ποια μηνύματα, ποια είναι η αισθητική της παρουσίας και ο λόγος που πρέπει να υιοθετήσει σε κάθε μέσο κοινωνικής δικτύωσης, ποια η συχνότητα αναρτήσεων, ποιος ο βαθμός της αλληλεπίδρασης που πρέπει να υιοθετηθεί με τους ακολούθους του;
Τα παραπάνω ερωτήματα σίγουρα απασχολούν τους πολιτικούς και τα επιτελεία τους ειδικά σε προεκλογικές περιόδους. Δεν είναι εύκολο να απαντηθούν, αλλά όποιες και αν είναι οι απαντήσεις που θα δοθούν υπάρχει ένα προαπαιτούμενο: η ύπαρξη ενός κοινού που τους ακολουθεί και πριν την προεκλογική περίοδο. Αυτό όμως απαιτεί χρόνο, κόπο, περιεχόμενο και σωστή στρατηγική πριν τις εκλογές για να επιτευχθεί.
Εστιάζοντας στους προέδρους των δύο μεγάλων κομμάτων της Βουλής σήμερα, τη Νέα Δημοκρατία και το ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία, παρατηρούμε ότι πράγματι δεν είναι αυτό που λέμε «χθεσινοί» στα SocialMedia. Έχουν ήδη μια παρουσία άνω των 10 ετών, με συχνές αναρτήσεις περιεχομένου. Με αυτόν τον τρόπο έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν ένα σημαντικό κοινό ακολούθων, κυρίως στα πιο παραδοσιακά Social Mediaκαι ειδικά στο Facebook. Η ύπαρξη αυτού του σημαντικού αριθμού ακολούθων πριν την προεκλογική περίοδο εξασφαλίζει στους πολιτικούς ένα πλεονέκτημα. Ένα υπαρκτό κοινό που ξέρουν ότι θέλει να ακούσει, να σχολιάσει και να μοιραστεί αυτά που έχουν να πουν.
Ας θεωρήσουμε ότι ένας πολιτικός αρχηγός πηγαίνει προεκλογικά σε μια μικρή πόλη της περιφέρειας και πραγματοποιεί μια ομιλία σε μια συγκέντρωση. Παλιότερα, η ομιλία αυτή θα είχε αντίκτυπο μόνο στο τοπικό κοινό που την παρακολούθησε και ίσως εξασφάλιζε μια αναφορά 30 δευτερολέπτων στο δελτίο ειδήσεων ενός μεγάλου τηλεοπτικού σταθμού. Το πανελλαδικό αντίκτυπο αυτής της ομιλίας θα ήταν εξαρχής μικρό και μετά από λίγες μέρες θα έσβηνε γρήγορα. Σήμερα όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά.
Οι ομιλίες των πολιτικών αρχηγών στην περιφέρεια κατά την προεκλογική περίοδο, έχουν πολλές φορές πάνω από 100 χιλιάδες views μόνο στο Facebook όπου μεταδίδονται ζωντανά. Τα views αυτά κάθε μέρα αυξάνονται, αφού ολόκληρες οι ομιλίες παραμένουν διαθέσιμες για προβολή στις αντίστοιχες σελίδες τους στην πλατφόρμα. Ό,τι λέει δημόσια σήμερα ένας πολιτικός, όπου και αν βρίσκεται, μπορεί να φτάσει σε ένα πολύ μεγαλύτερο κοινό απ’ ότι στο παρελθόν, χωρίς να περιορίζεται εκεί που ειπώθηκε. Προφανώς, η δυνατότητα αύξησης του κοινού στο οποίο φτάνει ένα πολιτικό μήνυμα μπορεί να αυξήσει την αποτελεσματικότητά του και να παίξει ρόλο στη διαμόρφωση ενός εκλογικού αποτελέσματος.
Είναι όμως μόνο αυτή η χρησιμότητα των Social media για τους πολιτικούς;
Ένα πολιτικό μήνυμα μπορεί να έχει επιτυχία μόνο όταν είναι διατυπωμένο κατάλληλα και μπορεί να μεταφερθεί στο κατάλληλο κοινό, στον σωστό χρόνο. Για την επίτευξη όλων αυτών των συνθηκών επιτυχίας έρχονται να παίξουν ρόλο σήμερα, όχι μόνο τα παραδοσιακά Social Media, αλλά και νέοι «παίκτες», όπως το TikTok.
Το TikTok, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία έχει περίπου 3εκατομμύρια χρήστες στην Ελλάδα (άνω των 18 ετών), με την ηλικιακή ομάδα 18-24 ετών να έχει την πρωτοκαθεδρία. Στις εκλογές της 21ης Μαΐου 2023 θα έχουν τη δυνατότητα να ψηφίσουν σχεδόν 440 χιλιάδες νέοι ψηφοφόροι που η ηλικία τους είναι μεταξύ 17 και 20 ετών.
Καταλαβαίνει κανείς αμέσως ότι το TikTokαποτελεί ένα σημαντικό μέσο κοινωνικής δικτύωσης για να επικοινωνήσει ένας πολιτικός το μήνυμά του στο νεανικό κοινό που θα ψηφίσει για πρώτη φορά σε αυτές τις εκλογές.
Οι δύο αρχηγοί των μεγάλων κομμάτων της Βουλής ξεκίνησαν να ασχολούνται ενεργά με το TikTok εδώ και ένα χρόνο περίπου.
Ο στόχος της παρουσίας τους σε αυτό το μέσο κοινωνικής δικτύωσης είναι προφανώς η προσέγγιση των νέων ψηφοφόρων. Για να μην υπάρχει καμία αμφιβολία για τη σημασία αυτού του κοινού, αρκεί να θυμηθούμε ότι η διαφορά των 2 μεγάλων κομμάτων στις εκλογές του 2019 ήταν περίπου 470χιλιάδες ψήφοι. Αν οι νέοι ψηφοφόροι (περίπου 440 χιλιάδες) συμμετέχουν μαζικά στις εκλογές, η ψήφος τους, αλλά κυρίως το κόμμα που θα επιλέξουν, μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του τελικού αποτελέσματος.
Σίγουρα οι πολιτικοί αρχηγοί το γνωρίζουν αυτό και έχουν στόχο την προσέγγιση των νέων ψηφοφόρων με τη συμμετοχή τους στο TikTok. Αλλά, κατά πόσο επιτυγχάνουν αυτόν τον στόχο; Προφανώς, αυτό θα το δούμε εκ του αποτελέσματος αφού είναι οι πρώτες εκλογές που οι πολιτικοί στην Ελλάδα ασχολούνται με το TikTok.
Μπορούμε όμως, ακόμη και σήμερα, να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα βασισμένοι σε διαθέσιμα στοιχεία, όπως η χρήση του TikTok από χιλιάδες πολιτικούς σε άλλες χώρες, από την αξιολόγηση του περιεχομένου που αναρτούν οι πολιτικοί αρχηγοί και από την ανταπόκριση του κοινού σε αυτό το περιεχόμενο μέχρι σήμερα.
Παρά τα προβλήματα ασφάλειας και τα ερωτηματικά που έχουν εγερθεί κατά καιρούς για τη διαφάνεια και την αξιοπιστία της πλατφόρμας σε διάφορες χώρες, το TikTok αποτελεί μια ανερχόμενη πλατφόρμα πολιτικής επικοινωνίας σε όλο τον κόσμο, ακόμη και στις ΗΠΑ όπου έχει αμφισβητηθεί περισσότερο. Σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο που αναρτούν οι αρχηγοί των δύο μεγάλων κομμάτων της Βουλής, παρατηρούμε ότι αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις της πλατφόρμας αλλά και στις συνήθειες των χρηστών της. Ειδικά το τελευταίο διάστημα, παρατηρείται μια ιδιαίτερη προσαρμογή σε περιεχόμενο σύντομο σε διάρκεια που έχει πάντοτε το προσωπικό στοιχείο, πιο καθημερινό και σίγουρα πιο ψυχαγωγικό.
Οι πολιτικοί προσπαθούν να δημιουργήσουν περιεχόμενο ειδικά για το TikTok, αποφεύγοντας τον συνήθως «ξύλινο» λόγο της πολιτικής. Δεν είναι τυχαίο που τα 2 βίντεο των πολιτικών αρχηγών με τα περισσότερα views είναι κυρίως ψυχαγωγικά, αλλά ταυτόχρονα περνούν και ένα πολιτικό μήνυμα άμεσα ή έμμεσα. Η ανταπόκριση δε, στις αναρτήσεις των πολιτικών αρχηγών, σε views και likes, είναι αξιοσημείωτη.
Υπάρχουν βίντεο με πάνω από 2,5 εκατομμύρια views και 150 χιλιάδες likes, ενώ οι ακόλουθοί τους στο TikTok είναι πολύ λιγότεροι. Oι αριθμοί αυτοί του TikTok είναι πολύ μεγαλύτεροι από τους αντίστοιχους σε άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Είναι φανερό λοιπόν ότι το περιεχόμενο των πολιτικών αρχηγών στο TikTok έχει ανταπόκριση και προκαλεί διάδραση. Η εκλογική απόδοση βέβαια αυτής της ανταπόκρισης παραμένει ερωτηματικό, αλλά η δυναμική υπάρχει.
Δεν είναι όμως μόνο τα μεγάλα πολιτικά κόμματα που προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα Social media είναι ένα σημαντικό εργαλείο και για τα μικρότερα κόμματα. Αποτελούν πλατφόρμες που μπορούν να προσθέσουν δύναμη στη φωνή των μικρότερων κομμάτων, κάτι που δεν ήταν εφικτό στο παρελθόν.
Συνοψίζοντας, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η επιτυχημένη χρήση των Social Media φαίνεται ότι μπορεί να επηρεάσει το εκλογικό αποτέλεσμα, ιδιαίτερα σε ένα κοινό που ακόμα δεν έχει διαμορφώσει πολιτικές συνήθειες. Μάλιστα, ειδικά σε εκλογές που οι διαφορές μεταξύ των κομμάτων και των υποψηφίων είναι μικρές, τα Social Media μπορούν να παρέχουν την επιπλέον ώθηση που χρειάζεται ένα κόμμα ή ένας υποψήφιος.
Θεωρώ ότι θα ήταν μια καλή ιδέα, σε μελλοντικές δημοσκοπήσεις των πολιτικών κομμάτων να προστεθεί και μια ερώτηση που θα διερευνά το μέσο από το οποίο οι πολίτες επιλέγουν να ενημερώνονται από τους πολιτικούς και ποιο θέλουν να χρησιμοποιούν οι πολιτικοί περισσότερο. Έτσι, θα αποτυπώνονταν και δημοσκοπικά η δυναμική των Social Media στην πολιτική επικοινωνία.
Απαιτείται βεβαίως επίπονη, πολύχρονη, συνεχής και οργανωμένη προσπάθεια από την πλευρά των πολιτικών και των επιτελείων τους για να μπορέσουν σε μια προεκλογική περίοδο να είναι έτοιμοι, ώστε να βρεθούν σε μια θέση που τα Social Media θα αποτελούν γι’ αυτούς προνομιακό πεδίο επικοινωνίας. Πολιτική επικοινωνία μέσα από τα Social Media δεν γίνεται εν μία νυκτί, αλλά χτίζεται σιγά σιγά. Η ξαφνική, έντονη επικοινωνία μέσω Social Media μόνο κατά τη διάρκεια μιας προεκλογικής περιόδου είναι κατά κανόνα αναποτελεσματική. Χωρίς πολύχρονη προετοιμασία τα αποτελέσματα θα είναι εξαιρετικά μικρά αν όχι μηδαμινά.
Η προσέγγιση των νέων από πολιτικούς και πολιτικά κόμματα μέσα από τα Social Media είναι εφικτή αλλά ταυτόχρονα δύσκολη. Είναι σίγουρο πως αν οι πολιτικοί μας ασχολούνταν με τη δημιουργία περισσότερου περιεχομένου γύρω απ’ την πολιτική γενικά εκτός προεκλογικής περιόδου, κυρίως οι νέοι ψηφοφόροι θα ήταν πιο έτοιμοι και δεκτικοί να ανταποκριθούν στα πολιτικά μηνύματα που θα λάμβαναν κατά τη διάρκεια μιας προεκλογικής περιόδου. Περιεχόμενο, μεταξύ άλλων, για θέματα όπως η λειτουργία του πολιτεύματος, η λειτουργία της Βουλής και η σημασία των Θεσμών της Πολιτείας, θα συνέβαλε στη δημιουργία ενός ακροατηρίου πιο δεκτικού να συμμετέχει στις εκλογές, να κρίνει και να συγκρίνει θέσεις και προγράμματα.
*Αναπληρωτής Καθηγητής Ψηφιακών Μέσων και Επικοινωνίας Ιονίου Πανεπιστημίου