Χρόνης Διαμαντόπουλος Η Περιφέρεια Ηπείρου σκοπεύει να συνεισφέρει δεκάδες εκατομμύρια ευρώ και στρέμματα δημόσιας γης για τη δημιουργία ενός πάρκου «υψηλής» τεχνολογίας. Κύριος στόχος να στεγαστούν οι εταιρίες πληροφορικής γερμανικών συμφερόντων που την τελευταία πενταετία δραστηριοποιούνται στα Ιωάννινα.
Του Βασίλη Κωστάκη*
Τέτοια πάρκα «υψηλής» τεχνολογίας είναι στα σκαριά σε διάφορες Περιφέρειες της χώρας. Συνήθως δεν προηγείται καμία δημόσια διαβούλευση για το αν οι εκάστοτε περιοχές χρειάζονται πάρκα τεχνολογίας, και αν ναι, τι μορφή αυτά πρέπει να έχουν. Ένας από τους λόγους που δεν γίνεται καμιά συζήτηση σχετικά είναι γιατί οι φορείς θεωρούν ότι η «υψηλή» τεχνολογία, μαζί με την κουλτούρα των start-ups (βλέπε την εκπομπή του ANT1, Dragons’ Den), είναι μονόδρομος.
Είναι όντως;
Τι είναι «υψηλή» τεχνολογία;
Ας ξεκινήσουμε με ένα παράδειγμα «υψηλής» τεχνολογίας: το εσωτερικό ενός κτιρίου μπορεί να φωτιστεί μέσω «έξυπνων» φωτισμών. Δηλαδή, λάμπες με αισθητήρες που συνδέονται στο διαδίκτυο, τις προγραμματίζουμε και τις ελέγχουμε από απόσταση. Επίσης, συνδέονται με υπολογιστές και ακολουθούν φωνητικές εντολές. Έτσι εξοικονομείται ενέργεια και ανοιγοκλείνουμε τα φώτα άκοπα. Ωστόσο, μιλώντας για εξοικονόμηση ενέργειας, δεν υπολογίζεται το οικολογικό αποτύπωμα κατά την κατασκευή αλλά και απόρριψη ή ανακύκλωση αυτών των συστημάτων. Επίσης, πόσο εύκολα κάποιος συντηρεί τις «υψηλές» τεχνολογίες που συνήθως είναι περίπλοκες, ευαίσθητες και εξαρτώνται από την εταιρία που τις κατασκεύασε;
Αντιμετωπίζοντας μια οικολογική κρίση τέτοιας έντασης σήμερα, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη όλες τις συνέπειες αν θέλουμε να μιλάμε για «πράσινη» και «δίκαιη» ανάπτυξη. Μια άλλη προσέγγιση, λοιπόν, είναι αυτή της «ήπιας» τεχνολογίας. Δηλαδή, αντί για «έξυπνες» λάμπες υπάρχει η δυνατότητα για κατάλληλο σχεδιασμό του κτιρίου και πλήρη αξιοποίηση του φωτός της ημέρας.
Τελικά, το ζητούμενο είναι το βέλτιστο πάντρεμα των δύο: «υψηλών» και «ήπιων» τεχνολογιών.
Γιατί όχι σε πάρκα (αποκλειστικά) «υψηλής» τεχνολογίας;
Παραθέτω συντόμως τρεις βασικούς λόγους που θεωρώ προβληματικό ένα πάρκο (αποκλειστικά) «υψηλής» τεχνολογίας:
1. Μια δημόσια υποδομή πρέπει να προωθεί τον διαμοιρασμό και τη διάχυση της γνώσης, δηλαδή την «ανοιχτή» τεχνολογία. Συνήθως τα πάρκα «υψηλής» τεχνολογίας προωθούν την «κλειστή» τεχνολογία. Η «ανοιχτή» τεχνολογία επιτρέπει στον/ην χρήστη/τρια να τη μελετήσει, να την χρησιμοποιήσει όπως θέλει, να την αναπαράγει, να την εξελίξει και να την προσαρμόσει στις ανάγκες του/της. Η «κλειστή» τεχνολογία περιορίζει τις ελευθερίες αυτές μέσω αυστηρής πνευματικής ιδιοκτησίας (πατέντα, copyright). Δεν επιτρέπει στον/ην χρήστη/τρια να τη μελετήσει, να την αναπαράγει και να την τροποποιήσει.
Για παράδειγμα, η 3δ εκτύπωση ήταν μια «κλειστή» τεχνολογία μέχρι που έληξε η πατέντα (FDM). Από τότε η γνώση ελευθερώθηκε και χιλιάδες άνθρωποι πειραματίστηκαν με αυτήν ξεκινώντας μια πανδαισία δημιουργίας και καινοτομίας. Παρόμοια κατάσταση και 220 χρόνια πριν, με την ατμομηχανή που ήταν καταλύτης για τη βιομηχανική επανάσταση. Όταν από «κλειστή» έγινε «ανοιχτή», η καινοτομία γύρω από τη συγκεκριμένη τεχνολογία αυξήθηκε κατακόρυφα.
2. Η «υψηλή» τεχνολογία δεν είναι μονόδρομος. Έχει πολλές προβληματικές πλευρές που πρέπει να αντιμετωπιστούν αν όντως μας ενδιαφέρει μια «δίκαιη» και «πράσινη» οικονομία. Από τη μεγάλη περιβαλλοντική ρύπανση και τις άθλιες συνθήκες εργασίες που περιλαμβάνει (π.χ., εξόρυξη ορυκτών στην Αφρική ή απάνθρωπες συνθήκες εργασίας στην Ασία που συνήθως χρειάζονται για έχουμε ένα έξυπνο τηλέφωνο στο χέρι μας) μέχρι την εξάρτηση του καταναλωτή από τα τεχνητά μονοπώλια (π.χ., το μονοπώλιο σπόρων της Monsanto ή η πολιτική υποστήριξης της Apple στις συσκευές και υπηρεσίες της). Αν η «υψηλή» τεχνολογία χαρακτηρίζεται από ανοιχτότητα, κάποιες από τις προβληματικές της πλευρές μετριάζονται διότι: (α) ο/η χρήστης/τρια έχει περισσότερο έλεγχο στην τεχνολογία, (β) σημαντικό μέρος της παραγωγής τοπικοποιείται, και (γ) μπορεί να επιτευχθεί βέλτιστη σύνθεση «υψηλών» με «ήπιων» τεχνολογιών προσαρμοσμένη στις τοπικές ανάγκες, κουλτούρα και φυσικό περιβάλλον. Επομένως, η εστίαση πρέπει να είναι στην «ανοιχτή» τεχνολογία.
3. Μια δημόσια υποδομή πρέπει να προωθεί έναν πλουραλισμό επιχειρηματικών μοντέλων και όχι μόνο το κερδοσκοπικό και ιεραρχικό μοντέλο. Τα επιχειρηματικά μοντέλα που συχνά προωθούνται σε τέτοια πάρκα είναι μη συνεταιριστικά και μη συμμετοχικά. Επιχειρηματικά μοντέλα κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, όπως οι συνεταιρισμοί: (α) πολλές φορές είναι πιο ανθεκτικά και οικονομικά βιώσιμα από αυτά που στοχεύουν στη μεγιστοποίηση του χρηματικού κέρδους, (β) αφήνουν πολλαπλάσια οφέλη στην τοπική κοινωνία, και (γ) είναι πιο δημοκρατικά.
Αφήστε όλα τα (τεχνολογικά) λουλούδια ν’ ανθίσουν
Η κουλτούρα της ανοιχτής τεχνολογίας έχει ήδη ενσωματωθεί σε διεθνούς κύρους οργανισμούς (από το CERN και μεγάλα πανεπιστήμια μέχρι τη Wikipedia και το GNU/Linux). Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο κομβικός ρόλος της ανοιχτής τεχνολογίας στη στρατηγική ψηφιακού μετασχηματισμού της γαλλικής δημόσιας διοίκησης. Υπάρχουν εγχειρήματα στην Ελλάδα που παράγουν ανοιχτές τεχνολογίες (λογισμικό, αγροτικά μηχανήματα, ανεμογεννήτριες μικρής κλίμακας, δορυφόρους, ρομποτικές και βιονικές συσκευές, τεχνικές παραδοσιακής δόμησης κ.ά.) και θα μπορούσαν να στεγαστούν σε τέτοια πάρκα.
Οι κρατικοί φορείς πρέπει να λάβουν υπόψη την ποικιλομορφία επιχειρηματικών μοντέλων και προσεγγίσεων τεχνολογικής ανάπτυξης. Πάρκα τεχνολογίας, με χρήματα φορολογουμένων πολιτών και σε δημόσια γη, οφείλουν να προωθούν την πολυφωνία και να υπηρετούν την τοπική κοινωνία. Ας αφήσουμε όλα τα διάφορα μοντέλα τεχνολογικής ανάπτυξης να ανθίσουν κι ας δούμε ποια μοντέλα τελικά υπηρετούν τους ανθρώπους και τον πλανήτη.
—
*Ο Βασίλης Κωστάκης είναι Καθηγητής Τεχνολογικής Διακυβέρνησης και Βιωσιμότητας στο Πολυτεχνείο του Τάλιν και Ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Το παρόν κείμενο βασίζεται σε μια ομιλία του συγγραφέα στα «Εργαστήρια για τις Τεχνολογίες» του Ινστιτούτου Πουλαντζά.