NewsEdit Ο Γκράμσι μελετάει την κρίση και κυρίως στοχάζεται για τις αιτίες της ήττας, πράγμα που η Αριστερά έχει πάψει να κάνει εδώ και πάρα πολύ καιρό
Συνέντευξη του Ντόναλντ Σασούν που δημοσιεύτηκε στην ιταλική εφημερίδα L’ Unità
● Καθηγητή Σασούν, ως ιστορικός της ευρωπαϊκής Αριστεράς, τι νομίζετε ότι μπορούμε να αντλήσουμε σήμερα από τη σκέψη του Αντόνιο Γκράμσι;
Θεωρώ ότι αυτή είναι η κατάλληλη περίοδος για να ξαναδιαβάσουμε προσεκτικά τον Αντόνιο Γκράμσι. Γιατί η κατάσταση της Αριστεράς στην Ευρώπη –και μιλώ μετά την οδυνηρή ήττα του ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα– είναι κακή. Θα πρέπει να αρχίσουμε να θυμόμαστε ότι ο Γκράμσι δεν μίλησε μόνο για κουλτούρα, λογοτεχνία, φιλοσοφία, διανοούμενους και αμερικανισμό, αλλά κυρίως στοχάστηκε και έγραψε σημαντικά πράγματα για την κρίση. Πράγμα που δεν πρέπει να μας εκπλήσσει, δεδομένου ότι ήταν στη φυλακή, η Αριστερά είχε ηττηθεί συντριπτικά και μια σειρά από αυταρχικά καθεστώτα εγκαθιδρύονταν στην Ευρώπη. Ο Γκράμσι μελετάει την κρίση και κυρίως στοχάζεται για τις αιτίες της ήττας, πράγμα που η Αριστερά έχει πάψει να κάνει εδώ και πάρα πολύ καιρό. Το ζητούμενο δεν είναι να αποδεχθούμε την ήττα, αλλά να αναρωτηθούμε για τις βαθύτερες αιτίες της. Και αυτό μας οδηγεί και στην αυτοκριτική, σε μια σωτήρια άσκηση που κανείς δεν κάνει πλέον. Αποδίδουμε την ευθύνη στους άλλους. Ψάχνουμε κάτι ή κάποιον στον οποίο να φορτώσουμε τις ευθύνες για τις συσσωρευμένες αποτυχίες: ο λαός δεν κατανόησε το μήνυμα, αλλά ποτέ δεν ευθύνεται η ίδια η Αριστερά. Ο Γκράμσι έχει άλλο βάθος, προσωπικό και πολιτικό. Το ζητούμενο δεν είναι να είμαστε νοσταλγικοί, αλλά να έχουμε αίσθηση της ιστορίας και των πρωταγωνιστών της.
● Μια ισχυρή έννοια της γκραμσιανής σκέψης είναι εκείνη της «παθητικής επανάστασης». Πώς θα τη διατυπώνατε σήμερα;
Πάνω απ’ όλα φανερώνοντας την εξαιρετική επικαιρότητά της. Υπογραμμίζοντας ορισμένες πλευρές που σήμερα είναι ακόμα πιο ανησυχητικές. Στην εποχή του Γκράμσι, η άνοδος των δεξιών αυταρχικών καθεστώτων χρειαζόταν εκρηκτικά γεγονότα, όπως μιαν άστοχη επανάσταση, ένα πραξικόπημα, την κινητοποίηση του στρατού. Με δυο λόγια, μια τραυματική ρήξη. Ενώ σήμερα τα αυταρχικά κόμματα φτάνουν στην εξουσία με δημοκρατικό τρόπο. Είναι αλήθεια ότι και ο Μουσολίνι και ο Χίτλερ έφτασαν στην εξουσία με δημοκρατικό τρόπο. Επειτα εκείνα τα καθεστώτα έγιναν δικτατορικά. Σήμερα, αντίθετα, ο Ορμπαν στην Ουγγαρία εκλέχτηκε δημοκρατικά και δεν άλλαξε δραματικά τους κανόνες του παιχνιδιού. Και το ίδιο νομίζω μπορούμε να πούμε και για τη Μελόνι στην Ιταλία. Αυτός ο τύπος αλλαγής, «παθητικής επανάστασης» για να χρησιμοποιήσουμε την γκραμσιανή έννοια, είναι από πολλές απόψεις χειρότερος. Γιατί δεν μπορούμε να πούμε: αυτοί έφτασαν στην εξουσία με μη δημοκρατικό τρόπο. Αυτοί εκλέχτηκαν με ελεύθερες εκλογές. Επιλέχτηκαν, δεν επιβλήθηκαν με τη βία.
● Πράγμα που μας οδηγεί σε μιαν άλλη γκραμσιανή έννοια πρωταρχικής σημασίας: εκείνη της «ηγεμονίας»…
Με την έννοια αυτή έγινε προσπάθεια να περάσουμε από την ιδέα της σχεδόν στρατιωτικά οργανωμένης επανάστασης, του ένοπλου προλεταριάτου που εξεγείρεται, όπως τον Οκτώβριο του 1917, στην ιδέα της «ηγεμονίας». Και εδώ έγκειται το κυριότερο πρόβλημα.
● Γιατί, καθηγητή Σασούν;
Σήμερα οι μεγάλοι πολιτικοί αγώνες έχουν όλο και περισσότερο τα χαρακτηριστικά πολιτισμικών αγώνων. Σε αυτούς τους αγώνες νικάει συχνότερα η Δεξιά. Η Αριστερά έχασε τη μάχη για την πολιτισμική ηγεμονία. Και σήμερα οφείλει να ξανασκεφτεί τα πάντα. Γνωρίζοντας ότι δεν μπορεί βέβαια να επιστρέψει στο παρελθόν, έχοντας ως αναφορά ένα προλεταριάτο που δεν υπάρχει πλέον, τουλάχιστον στην Ευρώπη. Στη Μεγάλη Βρετανία, για παράδειγμα, που υπήρξε η πρώτη βιομηχανική χώρα στον κόσμο, οι εργοστασιακοί εργάτες είναι ήδη το 10%.
● Σε καιρούς δημοκρατίας του ακροατηρίου και της πιο ακραίας προσωποποίησης της ηγεσίας, μια έννοια όπως εκείνη του Γκράμσι για το κόμμα ως συλλογικό διανοούμενο είναι μια αίρεση, ένα νοσταλγικό βλέμμα στο παρελθόν ή ένα στοίχημα που πρέπει να επιχειρήσουμε;
Είναι ένα στοίχημα το οποίο ωστόσο έχει χαθεί. Γιατί τα σημερινά κόμματα είναι διαφορετικά από εκείνα του παρελθόντος. Είναι πολύ πιο κατακερματισμένα, λιγότερο ισχυρά και δεν έχουν ως χαρακτηριστικό τους γνώρισμα το να διαδίδουν τις ιδέες τους σε άλλους. Ας αναφέρουμε ένα κλασικό παράδειγμα. Στη δεκαετία του 1950, ο Τολιάτι ή ο Νένι μιλούσαν σε ένα πλήθος που ερχόταν να τους ακούσει, το οποίο αποτελούνταν από ακτιβιστές, συμπαθούντες, από πρόσωπα ήδη πεισμένα. Ο ηγέτης δεν χρειαζόταν να τα πείσει. Επρεπε να τους εξηγεί πώς αυτά θα καταφέρουν να πείσουν τους άλλους. Τα κομματικά μέλη, οι ακτιβιστές επέστρεφαν στην οικογένεια, στα εργοστάσια, στα γραφεία, εξοπλισμένοι με τα επιχειρήματα των ηγετών. Και τα προπαγάνδιζαν σε άλλους χρησιμοποιώντας την κατάλληλη γλώσσα. Αυτό σήμερα είναι αδύνατο.
● Ο Γκράμσι ήταν και ένας στοχαστής που πρότεινε ένα διεθνιστικό όραμα. Μια Αριστερά που δεν έχει μια ισχυρή σκέψη για τον κόσμο δεν προορίζεται να περιθωριοποιηθεί;
Η Αριστερά αυτοπεριθωριοποιείται επειδή δεν έχει ένα όραμα για τον κόσμο. Στον καιρό του Γκράμσι, ο διεθνισμός αντιμετωπιζόταν και βιωνόταν κυρίως ως αλληλεγγύη προς εκείνο που έκαναν συγγενείς δυνάμεις: τα κινήματα εναντίον της αποικιοκρατίας, εναντίον των δικτατοριών· ας σκεφτούμε τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. Τι θα σήμαινε το να είμαστε διεθνιστές σήμερα; Να υπερασπιζόμαστε τα ανθρώπινα δικαιώματα; Μα αυτό, τουλάχιστον στα λόγια, το κάνουν σχεδόν όλοι, ανάλογα με τις χώρες που θέλουν να στοχοποιήσουν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες διαμαρτύρονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα που ποδοπατούνται στην Κίνα ή στη Ρωσία, αλλά όχι για εκείνα που παραβιάζονται στη Σαουδική Αραβία ή στην Τουρκία. Κατά την άποψή μου, ο αληθινός διεθνισμός θα ήταν να ξανασκεφτούμε μια παγκοσμιοποίηση που δεν θα ήταν μόνο μια περαιτέρω ανάπτυξη του καπιταλισμού, αλλά ένα έργο αναθεμελίωσης ολόκληρου του κόσμου.
● Από πού να ξεκινήσουμε;
Από την παγκόσμια υπερθέρμανση. Ωστόσο, είναι δύσκολο να παρέμβουμε, επειδή οι αιτίες της παγκόσμιας υπερθέρμανσης αποτελούν τη βάση της επιτυχίας του καπιταλισμού. Εχουμε γίνει όλοι καταναλωτές. Ο αριθμός των καταναλωτών μεγαλώνει διαρκώς. Δεν μπορούμε βέβαια να πούμε στα εκατομμύρια των Κινέζων ή των Ινδών: μην καταναλώνετε. Και είναι δύσκολο σε καιρούς δημοκρατίας για έναν πολιτικό ηγέτη να πει: αν με ψηφίσετε θα σας υποχρεώσω να καταναλώνετε λιγότερο, για να σώσουμε τον κόσμο. Χρειάζεται να έχουμε επίγνωση του ότι η πάλη εναντίον της κλιματικής αλλαγής θα μπορούσε να θέσει σε διακινδύνευση τις καταναλώσεις και την ανάπτυξη. […]
📌 Ο Ντόναλντ Σασούν είναι ομότιμος καθηγητής Συγκριτικής Ευρωπαϊκής Ιστορίας στο Κολέγιο Queen Mary του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Το θεωρητικό και πολιτικό έργο του Ιταλού κομμουνιστή ηγέτη Αντόνιο Γκράμσι (1891-1937) αποτέλεσε βασική πηγή έμπνευσης για κάθε φιλόδοξο εγχείρημα ανανέωσης της πολιτικής κουλτούρας της Αριστεράς. Ακόμα και σήμερα, τα «Τετράδια της φυλακής» προσφέρουν όχι μόνον ένα εξαιρετικό δείγμα αυτοκριτικού προβληματισμού, αλλά και ένα πολύτιμο μάθημα στρατηγικής σκέψης. Πηγή έμπνευσης θα πρέπει να αποτελεί όμως και το ηθικό μεγαλείο, η ακεραιότητα, το ήθος, το ηρωικό ψυχικό και διανοητικό σθένος αυτής της σπάνιας προσωπικότητας, που στις συνθήκες απομόνωσης της φυλακής κατόρθωσε να διαγνώσει τον χαρακτήρα της παγκόσμιας κρίσης και να κληροδοτήσει στους μεταγενέστερους έναν πνευματικό θησαυρό ιδεών και θεωρητικών επεξεργασιών.
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
Επιμέλεια: Θανάσης Γιαλκέτσης