Χρόνης Διαμαντόπουλος Η ακρίβεια σήμερα είναι το μείζον κοινωνικό πρόβλημα που απασχολεί την ελληνική κοινωνία (νοικοκυριά και επιχειρήσεις).
Της Παναγιώτας Καλαποθαράκου
Οι συνεχείς ανατιμήσεις σε βασικά αγαθά (τρόφιμα, καύσιμα κτλ), οι εξαιρετικά αυξημένοι λογαριασμοί ηλεκτρικού ρεύματος και φυσικού αερίου, οι αυξήσεις των επιτοκίων, οι πλειστηριασμοί ακόμη και αυτής της κύριας κατοικίας, δημιουργούν μια αδιέξοδη και ασφυκτική κατάσταση για εκατοντάδες χιλιάδες νοικοκυριά στη χώρα μας.
Η ενεργειακή κρίση (τρίτη κατά σειρά μετά την οικονομική και υγειονομική κρίση) ξεκίνησε πριν ενάμιση περίπου χρόνο ως παγκόσμια, σύντομα έφερε στην επιφάνεια τις εσωτερικές παθογένειες της χώρας μας.
Έτσι στη χώρα μας αντιμετωπίζουμε πολύ μεγαλύτερες αυξήσεις και προβλήματα στη λειτουργία των αγορών σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη.
Διαχρονικά ως ΕΚΠΟΙΖΩ διαπιστώνουμε:
1. εγγενείς αδυναμίες και στρεβλώσεις στη λειτουργία των διαφόρων αγορών (τροφίμων, ενέργειας, τραπεζών, τηλεπικοινωνιών, καυσίμων, αγαθών πρώτης ανάγκης και εν γένει προϊόντων και υπηρεσιών), οι οποίες συντηρούν φαινόμενα αισχροκέρδειας, έλλειψης ανταγωνισμού, αθέμιτων και παραπλανητικών εμπορικών πρακτικών, αδιαφάνειας στη διαμόρφωση τιμών/αυξήσεων κτλ.
2. έλλειψη και απουσία των ελεγκτικών μηχανισμών, αλλά και πολιτικής βούλησης και πολιτικών επιλογών της Κυβέρνησης, τέτοιων ώστε να προστατευθεί το περιορισμένο ήδη εισόδημα των νοικοκυριών και να αναχαιτιστούν οι αυξήσεις .
Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι ολοένα και περισσότερα νοικοκυριά να φτωχοποιούνται, να μην μπορούν να διατηρήσουν ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης με άμεσο κίνδυνο την περιθωριοποίηση και τον οικονομικό και κοινωνικό αποκλεισμό τους.
Σύμφωνα δε με τα στοιχεία της Eurostat για το 2022, τo 26,3% των Ελλήνων πολιτών είναι αντιμέτωπο με την φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, έναντι του 22% που είναι ο μέσος όρος της ΕΕ.
Παράλληλα, οι μισθοί και οι συντάξεις είναι καθηλωμένοι σε πολύ χαμηλά επίπεδα με αποτέλεσμα η αγοραστική δύναμη του καταναλωτή να μειώνεται επικίνδυνα και να μην μπορεί να ανταποκριθεί στις βασικές καθημερινές του ανάγκες. Σύμφωνα δε με έρευνα του ΙΜΕ της ΓΣΕΒΕΕ, ο μισθός φτάνει μόλις για 18 ημέρες το μήνα, ενώ το χάσμα μεταξύ των καλύτερα αμειβόμενων εργαζόμενων και των φτωχότερων ανοίγει.
Αυξήσεις σε βασικά τρόφιμα
Τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ άλλωστε είναι αποκαλυπτικά, ο πληθωρισμός σε επίπεδα πρωτοφανή για τα ελληνικά δεδομένα της τελευταίας 25ετίας και πλέον, με αποτέλεσμα σε πολλές κατηγορίες αγαθών οι τιμές να έχουν εκτοξευθεί στα ύψη. Και ενώ τους τελευταίους μήνες υπάρχει σημαντική αποκλιμάκωση του Γενικού Δείκτη Τιμών, ο πληθωρισμός στα τρόφιμα παραμένει σε διψήφιο νούμερο. Το ραλι των αυξήσεων στα τρόφιμα καλά κρατεί. Δυστυχώς η ακρίβεια ήρθε για να μείνει….. Οι προσδοκίες και οι ελπίδες μας διαψεύδονται.
Το ανησυχητικό είναι ότι ενώ τους τελευταίους μήνες έχουμε αποκλιμάκωση του γενικού πληθωρισμού, ο πληθωρισμός όμως στα τρόφιμα διατηρείται σε υψηλά επίπεδα και επιπρόσθετα σύμφωνα και με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, σημειώνονται αυξήσεις κάθε μήνα ακόμα και στα βασικά καταναλωτικά αγαθά.
Οι αυξήσεις στα βασικά καταναλωτικά αγαθά είναι συνεχείς χωρίς τέλος. Τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ καταγράφουν ανά μήνα αυξήσεις όπως π.χ. στο αλεύρι 8%, στο ρύζι 5,4%, στις πατάτες 4,3%, στα παγωτά 5,4%, στα αναψυκτικά κατά 5,3%, στα νωπά φρούτα πάνω 7,4%. Ενώ σε ετήσια βάση οι αυξήσεις στις τιμές βασικών τροφίμων είναι σε διψήφια νούμερα: 19,1% σε γαλακτοκομικά και αυγά, 16,2% στα έλαια και λίπη, 13,8% στο ψωμί – δημητριακά, 12,1% στον καφέ, 12% στο κρέας, 11% σε ζάχαρη, σοκολάτες, γλυκά, κατά 8,5% στο μεταλλικό νερό, αναψυκτικά και χυμούς φρούτων.
Τα μέτρα που έχει λάβει η προηγούμενη κυβέρνηση για την αντιμετώπιση της ακρίβειας είναι προσωρινού – επιδοματικού χαρακτήρα (καλάθι νοικοκυριού, market pass κτλ) και αποδεικνύονται αναποτελεσματικά για την αντιμετώπιση του προβλήματος στη ρίζα του. Ωστόσο για να μην είμαστε απαξιωτικοί, ακόμα και ένα ευρώ να επωφεληθεί ο καταναλωτής είναι θετικό, μπορεί να παρέχει μια προσωρινή ανακούφιση, αλλά φυσικά δε λύνει το πρόβλημα.
Ειδικότερα αναφορικά δε με το μέτρο για το καλάθι του νοικοκυριού οι προσδοκίες των καταναλωτών διαψεύστηκαν.
Από τα μηνύματα των καταναλωτών που καταγράφουμε στην ΕΚΠΟΙΖΩ, εκφράζεται η δυσαρέσκεια τους και η απογοήτευσή τους για τις προσδοκίες που καλλιέργησε η Κυβέρνηση, για το καλάθι του νοικοκυριού, για το οποίο έχει δοθεί μεγάλη έκταση, για δήθεν συγκράτηση τιμών και λειτουργία του ανταγωνισμού.
Έτσι η ΕΚΠΟΙΖΩ πραγματοποίησε έρευνα γνώμης, μέσω ερωτηματολογίου, με κύριο στόχο την καταγραφή και αποτύπωση της συμπεριφοράς και των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι καταναλωτές λόγω της ακρίβειας στα βασικά αγαθά, αλλά και της αξιολόγησης των μέτρων όπως είναι το “Καλάθι του νοικοκυριού”.
Σταχυολογώ κάποια από τα συμπεράσματα έρευνας:
• Πάνω από τους μισούς που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο δήλωσαν πως δεν αγοράζουν προϊόντα που ανήκουν στο Καλάθι του Νοικοκυριού
• Αυτά που επικράτησαν σχετικά με το γιατί δεν αγοράζουν προϊόντα από το καλάθι του νοικοκυριού είναι πως βρίσκουν φθηνότερα προϊόντα και πως επιλέγουν προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας που είναι φθηνότερη επιλογή.
• Η πλειοψηφία αυτών που αγοράζουν από το καλάθι του νοικοκυριού δήλωσαν λιγότερα από τα μισά προϊόντα που αγοράζουν συνολικά ανήκουν στο καλάθι του νοικοκυριού.
Σχετικά με το πόσο ευχαριστημένοι είναι οι καταναλωτές από τη χρήση του καλαθιού του Νοικοκυριού, το 40,2% απάντησε καθόλου ενώ το 37% λίγο. Το 12,7 απάντησε πολύ ή πάρα πολύ
Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία (83,2%) δήλωσε οτι δεν αγόρασαν από κανένα από τα εορταστικά καλάθια (καλάθι Αι Βασίλη (παιχνίδια), εορταστικό).
• Η τιμή παίζει αρκετά σημαντικό ρόλο στην επιλογή των προϊόντων με το 63,8% να δηλώνουν ότι είναι κάτι που ελέγχουν πάρα πολύ. Αντίστοιχα, οι προσφορές φαίνεται να είναι ακόμα κάτι που ελέγχεται από τους καταναλωτές με το 59,1 να δίνουν πάρα πολύ προσοχή.
• Το 33,2% των ερωτηθέντων, δήλωσαν ότι ανήκουν σε κάποια από τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού
• Το 79% των συμμετεχόντων απάντησαν ότι έχουν μειώσει τα έξοδα τους στα βασικά καταναλωτικά αγαθά.
• Το 74,5% απάντησε ότι εκτιμά τις αυξήσεις από 20 έως και πάνω από 50% και ειδικότερα (το 30,7% δήλωσε ότι εκτιμά μια αύξηση έως και 30%, το 22,2% έως και 40%, το 21,6% έως και 50%,)
Οι καταναλωτές μπορούν να αμυνθούν στην ακρίβεια;
Οι καταναλωτές αλλά και οι Ενώσεις Καταναλωτών – οι οποίες λειτουργούμε σε εθελοντική βάση, χωρίς καμία υποστήριξη θεσμική και λειτουργική από την Πολιτεία, είμαστε πολύ αδύναμοι να αμυνθούμε σε αυτήν την γενικευμένη κατάσταση της ακρίβειας. Τα θέματα είναι εξαιρετικά πολύπλοκα και τα lobby των επιχειρηματικών συμφερόντων πολύ ισχυρά.
Πως θα αντιμετωπίσει κανείς τις τράπεζες από το πλήθος προμηθειών που μας επιβαρύνουν σε κάθε συναλλαγή; τις εταιρείες τηλεπικοινωνιακών παρόχων από τις πολλαπλάσια αυξημένες τιμές internet σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης; τους προμηθευτές ενέργειας από τις αδιανόητες, αδιαφανείς και απολύτως αδικαιολόγητες αυξήσεις της khw με την ρήτρα αναπροσαρμογής που πενταπλασιάζει το κόστος της kwh;
Είναι συνεπώς επιβεβλημένο να δημιουργηθούν μόνιμοι θεσμοί που θα βοηθούν και θα στηρίζουν τα συμφέροντα των καταναλωτών. Χρειάζεται ένα πρόγραμμα για την ενδυνάμωση του καταναλωτή που θα φέρει ισορροπία στην αγορά.
Σε αυτή την κατεύθυνση θεωρούμε ότι πρέπει να θεσμοθετηθεί μια Αρχή για την προστασία του καταναλωτή με διευρυμένες αρμοδιότητες (π.χ. Ινστιτούτο συγκριτικών δοκιμών, εκπαίδευση του καταναλωτή, ενημέρωση κτλ.) σε συνεργασία με τις Ενώσεις Καταναλωτών θα συμβάλουν αποτελεσματική ενδυνάμωση και προστασία των καταναλωτών.
Προτάσεις της ΕΚΠΟΙΖΩ για την αντιμετώπιση της ακρίβειας :
Γενικές προτάσεις
1. Μείωση του ΕΦΚ- Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης στα καύσιμα
2. Μείωση ή και αναστολή του ΦΠΑ σε βασικά καταναλωτικά αγαθά
3. Αύξηση του κατώτατου μισθού και συντάξεων
4. Ουσιαστική μέριμνα για τα ευάλωτα νοικοκυριά και διεύρυνση των κριτηρίων ένταξης
5. Μείωση ή και κατάργηση φόρων για ελάφρυνση των νοικοκυριών π.χ ΕΝΦΙΑ για την κύρια κατοικία
Εν κατακλείδι
H ακρίβεια είναι ένα πολυπαραγοντικό και σύνθετο φαινόμενο που η αντιμετώπισή της απαιτεί μόνιμα θεσμικά εργαλεία. Η ευρωπαϊκή νομοθεσία δίνει ευρύ περιθώριο επιλογών για ρυθμιστικές παρεμβάσεις, εποπτεία και ελέγχους που δυστυχώς η απερχόμενη κυβέρνηση ουδόλως έχει εφαρμόσει.
Είναι επιβεβλημένο συνεπώς να δημιουργηθούν μόνιμοι θεσμοί που θα βοηθούν και θα στηρίζουν τα συμφέροντα των καταναλωτών.
Υπάρχει λοιπόν διέξοδος αρκεί ο καταναλωτής να τεθεί στο επίκεντρο και να γίνουν σημαντικές μεταρρυθμίσεις που να προσφέρουν στους πολίτες/καταναλωτές αλλά και στην οικονομία κατά το δυνατόν μονιμότερες δικλείδες ασφαλείας και αντιμετώπισης τέτοιων ενδεχομένως απρόβλεπτων διακυμάνσεων, ώστε να διασφαλίζεται η λειτουργία του ανταγωνισμού σε όφελος καταναλωτών αλλά και επιχειρήσεων
Παναγιώτα Καλαποθαράκου
Πρόεδρος ΕΚΠΟΙΖΩ & ΠΟΜΕΚ “Η Παρέμβαση”