Χρόνης Διαμαντόπουλος Ο οργανισμός του ανθρώπου και ιδιαίτερα το καρδιαγγειακό σύστημα, όταν είναι υγιές μπορεί να ανταποκριθεί και να λειτουργήσει σε μεγάλες αλλαγές της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος. Αυτός είναι ο λόγος που ο άνθρωπος επιβιώνει από τους πόλους μέχρι τον Ισημερινό.
Χριστόδουλος Στεφανάδης*
Όσον αφορά την πολύ υψηλή θερμοκρασία του περιβάλλοντος, αυτή, ακόμα και σε ένα υγιή οργανισμό και σε ένα υγιές καρδιαγγειακό σύστημα μπορεί να προκαλέσει προβλήματα, πολλές φορές και σοβαρά.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στους καύσωνες του 1976 και του 1995 στο Λονδίνο, παρατηρήθηκε 15% αύξηση της ολικής θνησιμότητας. Στη χώρα μας, κατά τον παρατεταμένο καύσωνα του Ιουλίου του 1987,στην Αθήνα, καταγράφηκαν 2000 επιπλέον θάνατοι, που μεταφράζεται σε αύξηση 97% της συνήθους ημερήσιας θνητότητας.
Το σύνδρομο υπερθερμίας αρχικά παρουσιάζεται με κράμπες, εξάντληση και σε ακραίες καταστάσεις μπορεί να καταλήξει σε πολυοργανική ανεπάρκεια.
Σημειωτέον, ότι μπορεί να παρατηρηθεί και σε σχετικά χαμηλότερες θερμοκρασίες περιβάλλοντος με υψηλή σχετική υγρασία (>60%), κυρίως σε ηλικιωμένα άτομα, σε αλκοολικούς ή πάσχοντες από ψυχικές ασθένειες, σε άτομα που λαμβάνουν αντιψυχωσικά φάρμακα, διουρητικά, αντιχολινεργικά ή σε άτομα που ζουν σε μη καλά αεριζόμενους χώρους χωρίς κλιματισμό. Το σύνδρομο αυτό εκδηλώνεται συνήθως κατά τις πρώτες μέρες του καύσωνα, όπου ο οργανισμός δεν έχει ακόμα προσαρμοστεί. Οι μηχανισμοί με τους οποίους το σώμα προσαρμόζεται δεν είναι απολύτως γνωστοί.. Με την προσαρμογή μειώνεται ο ουδός εμφάνισης ιδρώτα, έτσι το άτομο ιδρώνει σε χαμηλότερη βασική θερμοκρασία. Ο ιδρώτας είναι ο πιο αποτελεσματικός φυσικός μηχανισμός ενάντια στη θερμοπληξία και μπορεί να παρατηρηθεί με μικρή ή και καμία μεταβολή της βασικής θερμοκρασίας του σώματος. Όσο το άτομο ιδρώνει, αντέχει ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες αρκεί να αντικαθιστά το νάτριο και το νερό που χάνεται. Η αγγειοδιαστολή είναι ένας ακόμα μηχανισμός του σώματος να αποβάλλει θερμότητα. Όταν επιτευχθεί η προσαρμογή του οργανισμού, η καρδιακή συχνότητα μειώνεται, ενώ η παραμονή σε υψηλές θερμοκρασίες συνοδεύεται με σημαντική αύξηση του όγκου παλμού χωρίς να μεταβάλλεται η καρδιακή παροχή. Άλλες μεταβολές είναι η μείωση της νεφρικής αιματικής ροής, η αύξηση της έκκρισης της αντιδιουρητικής ορμόνης, της αυξητικής ορμόνης και της αλδοστερόνης. Όσο παραμένει το στρες της θερμοπληξίας, η φλεβική επιστροφή ελαττώνεται και η καρδιακή παροχή μειώνεται. Αν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος παραμείνει υψηλότερη από τη θερμοκρασία του σώματος, ο οργανισμός δεν μπορεί να αποβάλει θερμότητα και εμφανίζεται υπερπυρεξία.
Οι μυϊκές κράμπες είναι μια καλοηθέστερη μορφή υπερθερμίας. Συνήθως ακολουθούν την έντονη άσκηση χωρίς να υπάρχει άμεση έκθεση σε ήλιο ή σε ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες, γι’ αυτό μπορεί να συμβούν και σε άτομα μη προπονημένα και ιδιαίτερα βαριά ντυμένα που έχουν εργαστεί ή αθληθεί σε ψυχρό περιβάλλον. Η θεραπεία συνίσταται στην παραμονή σε δροσερό χώρο και στην αντικατάσταση υγρών και ηλεκτρολυτών. Σε αθλητές χορηγούνται και ισοτονικά ροφήματα ηλεκτρολυτών.
Η εξάντληση από ζέστη ή θερμοπληξία είναι το πιο σύνηθες σύνδρομο υπερθερμίας. Οφείλεται, είτε σε έλλειψη νερού είτε σε έλλειψη νατρίου. Τα συμπτώματα είναι μυϊκή αδυναμία, κόπωση, δίψα, ίλιγγος, πονοκέφαλος, ανορεξία, ναυτία, έμετος, ενώ η λιποθυμία μπορεί να προηγηθεί της καταπληξίας. Παρατηρούνται υπεραερισμός, έλλειψη μυϊκού συντονισμού, ευερεθιστότητα, μειωμένη κρίση και σύγχυση έως και απώλεια αισθήσεων. Συνήθως, αποδίδει η από του στόματος ή ενδοφλέβια αργή χορήγηση υγρών και ηλεκτρολυτών σε 48 ώρες.
Το εγκεφαλικό επεισόδιο από υπερθερμία είναι το σοβαρότερο σύνδρομο. Συμβαίνει όταν το σώμα αδυνατεί να αποβάλει θερμότητα και η θερμοκρασία σώματος είναι συχνά μεγαλύτερη από 41oC. Τα συμπτώματα ξεκινούν απότομα με πονοκέφαλο, κολλώδη ομιλία, ίλιγγο, λιποθυμία, σύγχυση, σπασμούς και κώμα. Δεν παρατηρούνται εστιακά νευρολογικά σημεία. Η κλασική μορφή προσβάλλει άτομα με καρδιαγγειακά προβλήματα που λαμβάνουν διουρητική θεραπεία, σακχαροδιαβητικούς και αλκοολικούς. Τα πρώτα σημεία είναι ο πονοκέφαλος και η σημαντική αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος (>41oC).
Με αυτά τα δεδομένα, είναι σαφές ότι σε ακραία υψηλές θερμοκρασίες περιβάλλοντος ακόμα και τα υγιή άτομα θα πρέπει να λαμβάνουν κατάλληλα μέτρα όπως: αποφυγή παρατεταμένης έκθεσης στον ήλιο, κατανάλωση νερού και γενικότερα υγρών και ηλεκτρολυτών, αποφυγή άσκησης, αποφυγή μεγάλων και θερμιδούχων γευμάτων και αποφυγή αλκοολούχων ποτών. Ειδικότερα άτομα με καρδιαγγειακά προβλήματα θα πρέπει να παραμένουν σε κλιματιζόμενους χώρους και να ρυθμίζουν τη λαμβανόμενη φαρμακευτική αγωγή με τις οδηγίες του θεράποντα ιατρού τους.
Επίσης, άτομα που πάσχουν από άλλες παθήσεις θα πρέπει να συμβουλεύονται τον θεράποντά τους.
Ιδιαίτερη προσοχή, τέλος, σε άτομα που λαμβάνουν αντιψυχωσικά φάρμακα που η δοσολογία τους θα πρέπει να ρυθμίζεται αναλόγως.
*Καθηγητής Καρδιολογίας