Όταν βάλλεται ο ορθολογισμός, η αλληλουχία αιτίου και αιτιατού –η ίδια η βάση δηλαδή της λογικής και της ικανότητάς μας να συνδιαλεγόμαστε και να συναποφασίζουμε ως κοινωνία–, βάλλεται η ίδια η Δημοκρατία.
Σε ένα βαθιά δημοκρατικό πλαίσιο απαιτούνται συνειδητοί πολίτες, με γνώση των κατακτήσεων του πολιτισμού μας, με αναπτυγμένη την ικανότητα να αξιολογούν ποικίλα δεδομένα αλλά και να φιλτράρουν πλείστα όσα στοιχεία παραπληροφόρησης, που πλέον, με τη σύγχρονη τεχνολογία, εύκολα διακινούνται και αναπαράγονται.
Μια κοινωνία που κυριαρχείται από μια παραμορφωτική αντίληψη της πραγματικότητας, από συνωμοσιολογικές ερμηνείες της ιστορίας και των κοινωνικών διεργασιών, μια κοινωνία χωρίς σταθερές γνωσιακές βάσεις ώστε να μπορεί μέσω του διαλόγου να καταλήγει σε αποδεκτά πολιτικά σχέδια, εύκολα κατευθύνεται και χειραγωγείται.
Το βιβλίο αυτό γράφτηκε με σκοπό να ενισχύσει την προσπάθεια συστράτευσης του ορθού λόγου έναντι του ανορθολογισμού, της λογικής έναντι του παραλογισμού. Δεκαπέντε Έλληνες επιστήμονες, ο καθένας στην ειδικότητά του, παρουσιάζουν τις δέκα πιο διαδεδομένες θεωρίες συνωμοσίας και ψευδοεπιστημονικές απόψεις. Σύντομα μεν αλλά μεθοδικά, επισημαίνονται οι αντιφάσεις τις οποίες ενέχουν και επιχειρείται η αποδόμησή τους με λογικά επιχειρήματα και επιστημονικά δεδομένα. Παρά την πλούσια επιστημονική βιβλιογραφία που υπάρχει για τη συγκεκριμένη θεματική, η παρούσα έκδοση συγκεντρώνει και πραγματεύεται, με τρόπο συνεκτικό και περιεκτικό, τις συνωμοσιολογικές θεωρίες και απόψεις με τη μεγαλύτερη απήχηση, φιλοδοξώντας να προσφέρει στους αναγνώστες μια ολοκληρωμένη και τεκμηριωμένη προσέγγιση.
Μιλώντας στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ο διευθυντής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών Μανώλης Πλειώνης λέει:
– Το βιβλίο αποτελεί προσπάθεια συστράτευσης του ορθού λόγου έναντι του ανορθολογισμού, μέσω της ανάδειξης των λογικών και επιστημονικών αντιφάσεων των πιο διαδεδομένων ψευδοεπιστημονικών προσεγγίσεων και θεωριών συνωμοσίας. Πέρα από το πρώτο κεφάλαιο, που ορίζει όσο το δυνατόν πιο εύληπτα τι είναι ψευδοεπιστήμη και τι θεωρία συνωμοσίας, εγχείρημα καθόλου εύκολο όπως διαπιστώσαμε, παρουσιάζονται συνοπτικά οι δέκα πιο διαδεδομένες θεωρίες συνωμοσίας και γίνεται η επιστημονική και λογική αποδόμησή τους. Αν και υπάρχει αρκετή βιβλιογραφία για καθεμιά από αυτές, η προσφορά του βιβλίου έγκειται στο ότι σε έναν και μόνο τόμο ο ενδιαφερόμενος πολίτης μπορεί να θωρακίσει την ορθολογική προσέγγιση των πραγμάτων με επιστημονικά και λογικά επιχειρήματα.
– Βάλλεται η Δημοκρατία από συνωμοσιολογικές ερμηνείες της ιστορίας και πώς;
– Η Δημοκρατία στηρίζεται στη δυνατότητα του λαού να συναποφασίζει και να αποδέχεται μέσα από διάλογο και αντιπαράθεση θέσεων και αξιών μια συνισταμένη κοινή πορεία. Οταν βάλλεται ο ορθολογισμός, η αλληλουχία αιτίου και αιτιατού, η ίδια η βάση, δηλαδή, της λογικής πάνω στην οποία στηρίζεται η ικανότητά μας να συνδιαλεγόμαστε, βάλλεται η ίδια η Δημοκρατία, που απαιτεί συνειδητούς πολίτες, με ανεπτυγμένη την ικανότητα αξιολόγησης δεδομένων και φιλτραρίσματος πλείστων όσων στοιχείων παραπληροφόρησης – από αυτά που ευρέως διακινούνται και αναπαράγονται. Ενας λαός καθοδηγούμενος από μια παραμορφωμένη πρόσληψη της πραγματικότητας, από συνωμοσιολογικές ερμηνείες της ιστορίας και των κοινωνικών διεργασιών, χωρίς στέρεες γνωσιακές βάσεις πάνω στις οποίες να μπορεί μέσω του διαλόγου να καταλήγει σε αποδεκτά πολιτικά σχέδια, είναι εύκολα χειραγωγούμενος, γεγονός που αποτελεί «μαγιά» αντιδημοκρατικών μεθοδεύσεων. Στο ίδιο αποτέλεσμα συντείνει και η κατάκλυση της δημόσιας ενημέρωσης και του διαλόγου με ελλιπείς, παραμορφωμένες ή ψευδείς ειδήσεις, που νομοτελειακά τροφοδοτούν θεωρίες συνωμοσίας. Και εδώ υπάρχουν ευθύνες τόσο των ΜΜΕ όσο και της πολιτικής εκπροσώπησης.
– Με δεδομένη την ασυδοσία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, είναι χαμένος από χέρι ο πόλεμος με τις θεωρίες συνωμοσίας;
– Χαμένος είναι ένας πόλεμος μόνο αν δεν τον δώσεις.
– Ποια είναι τα «όπλα» μας, λοιπόν;
– Η ίδια η Πολιτεία καλείται να θωρακίσει την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση με στοχευμένες δράσεις ενημέρωσης, να εντάξει στην εκπαιδευτική διαδικασία τις μεθόδους αναγνώρισης ψευδοεπιστημονικών προσεγγίσεων, θεωριών συνωμοσίας και στοιχείων παραπληροφόρησης. Η επιστημονική κοινότητα, από την άλλη, διαθέτει πλέον εργαλεία που βασίζονται σε σύγχρονες επιστημονικές μεθοδολογίες εξόρυξης δεδομένων (data mining) και ανάλυσης μεγάλου όγκου δεδομένων με μεθόδους τεχνητής νοημοσύνης, ώστε να μπορεί να αναγνωρίσει την παραποίηση στοιχείων και ειδήσεων, καθώς και ψευδοεπιστημονικούς ισχυρισμούς. Στη χώρα μας βρίσκεται σε εξέλιξη μια οργανωμένη προσπάθεια ελέγχου της αξιοπιστίας των ειδήσεων με τη σύμπραξη οκτώ ερευνητικών και πανεπιστημιακών φορέων (υπεύθυνο είναι το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών): αναφέρομαι στο Παρατηρητήριο Δημόσιας Πληροφόρησης για Επιστημονικά Θέματα (www.check4facts.gr).
Συγγραφείς: Μανώλης Πλειώνης, Νίκος Δεμερτζής, Σταύρος Άκρας, Όμηρος Γιαννακής, Μανώλης Σαριδάκης, Ιωάννης Παπουτσής, Αλίκη Φλώρου, Βασιλική Κοτρώνη, Κωστής Λαγουβάρδος, Βασιλική Ασημακοπούλου, Νίκος Μιχαλόπουλος, Ιωάννης Καλόγηρος, Ιωσήφ Χαλαβαζής, Δημήτρης Δημόπουλος, Χάρης Βάρβογλης.
Ψευδοεπιστήμες και θεωρίες συνωμοσίας
Ένας οδηγός πλοήγησης
Συλλογικό έργο
Επιστημονική επιμέλεια: Μανώλης Πλειώνης
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
240 σελ.