ΧΑΡΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Είναι πλέον όλο και πιο ξεκάθαρο το γεγονός ότι η Αφρική έχει περάσει σε ένα νέο κεφάλαιο της ιστορίας της έχοντας δείξει τα τελευταία είκοσι χρόνια πως μπορεί να επηρεάσει τις παγκόσμιες εξελίξεις δημιουργώντας φαινόμενα ντόμινο τόσο κοινωνικά όσο πολιτικά και οικονομικά.
Αυτό φυσικά δεν είναι ένα νέο φαινόμενο: Η Αφρική με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο υπήρξε στο επίκεντρο της ιστορίας εδώ και 400 χρόνια. Η διαφορά με τα τελευταία είκοσι χρόνια είναι όμως πως πλέον όλο και περισσότερο η Αφρική αναδεικνύεται ως αυτοτελής και ενεργός παίχτης στο παιχνίδι του ιμπεριαλισμού και της κοινωνικής και πολιτικής σκακιέρας ενός κόσμου ο οποίος ωθείται όλο και περισσότερο στην πολυπολικότητα.
Ο παγκόσμιος ρόλος της Αφρικής παύει να είναι αυτός ενός συνόλου εξαρτημένων αποικιών και ενώ τα πράγματα στην μικροοικονομία και κοινωνία της δεν φαίνονται καλύτερα, με τους λαούς της να συνεχίζουν να δεινοπαθούν, μακροοικονομικά φαίνεται πως η Αφρική είναι έτοιμη να διεκδικήσει και αυτή με τη σειρά της ένα σημαντικό κομμάτι του παγκόσμιου πλούτου και επιρροής εις βάρος των παικτών που μέχρι σήμερα την είχαν κάτω από την σκληρή τους μπότα.
Μία στροφή… δύο δεκαετιών
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η Αφρική έχει υποστεί σημαντικούς μετασχηματισμούς, τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά. Κάποτε γνωστή για τις επεμβάσεις και τις αιματηρές συγκρούσεις της, η ήπειρος γνώρισε σημαντικές αλλαγές που επηρέασαν τα παγκόσμια γεγονότα. Η Αφρική έχει γίνει κέντρο πολλών επαναστάσεων, ηγετών, πραξικοπημάτων, συμφερόντων και πολέμων που είχαν σημαντικές επιπτώσεις για την ίδια την ήπειρο αλλά και τον ευρύτερο κόσμο.
Οι επιπτώσεις της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας, που έφτασε στο αποκορύφωμά της τον 19ο και στις αρχές του 20ου αιώνα, συνεχίζουν να αντηχούν στην Αφρική. Τα τεχνητά σύνορα που επιβλήθηκαν από τις αποικιακές δυνάμεις οδήγησαν σε εθνοτικές και πολιτικές διαιρέσεις, οι οποίες συνέβαλαν σε συγκρούσεις και αστάθεια στη μετά-αποικιακή εποχή .
Οι αποικιακές δυνάμεις εκμεταλλεύτηκαν τους τεράστιους φυσικούς πόρους της Αφρικής για το οικονομικό τους όφελος. Αυτό το μοντέλο εκμετάλλευσης παρέμεινε ακόμη και μετά την εθνική ανεξαρτησία των περισσότερων χωρών της ηπείρου, με πολλές από αυτές να λειτουργούν κάτω από νεο-αποικιακές οικονομικές σχέσεις. Ξένες εταιρείες και συμφέροντα έχουν απογυμνώσει την Αφρική από του πόρους της, διαιωνίζοντας τις οικονομικές ανισότητες και εμποδίζοντας τη βιώσιμη και ανεξάρτητη ανάπτυξη της.
Η αυθαίρετη διαίρεση της Αφρικής από τις αποικιακές δυνάμεις δημιούργησε έθνη-κράτη με διαφορετικό θρησκευτικό, γλωσσικό και πολιτισμικό υπόβαθρο. Αυτός ο κατακερματισμός έχει συμβάλει στο να κάνει τη διακυβέρνηση αυτών των χωρών εξαιρετικά δύσκολη και ελαστική. Η πολιτική αστάθεια, τα πραξικοπήματα και οι συγκρούσεις έχουν τις ρίζες τους σε αυτές τις ιστορικές διαιρέσεις.
Στο μεγαλύτερο κομμάτι της ιστορίας της, οι ηγέτες της Αφρικής επηρεάζονταν και εγκαθιδρύονταν από ξένες δυνάμεις για να εξυπηρετήσουν τα αρπακτικά και παρασιτικά συμφέροντά τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ηγέτες που δίνουν προτεραιότητα στα εξωτερικά συμφέροντα έναντι της ευημερίας των δικών τους λαών, διαιωνίζοντας περαιτέρω τη διαφθορά και τις πολιτικές και πολεμικές συγκρούσεις ανάμεσα σε πολέμαρχους – υποψήφιους για τις εκάστοτε ηγεσίες.
Οι αφρικανικές χώρες επιβαρύνονται από αστρονομικά βαριά χρέη, μερικά από τα οποία χρονολογούνται από την εποχή της αποικιοκρατίας. Αυτή η εξάρτηση από το χρέος έχει δημιουργήσει τρωτά σημεία, καθώς οι ξένοι πιστωτές και τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχουν ασκήσει επιρροή στις οικονομικές πολιτικές τους, οδηγώντας σε μέτρα ακραίας φτωχοποίησης που επηρεάζουν δυσανάλογα τους πληθυσμούς τους σε τάξεις του 70+%.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες όμως, ο πλούτος των πόρων της Αφρικής έχει προσελκύσει όχι μόνο τους πρώην συμμάχους των αποικιακών δυνάμεων αλλά και νέους παίκτες όπως η Κίνα, η Ρωσία και άλλες αναδυόμενες οικονομίες. Αυτό τροφοδότησε έναν γεωστρατηγικό ανταγωνισμό για πρόσβαση σε πολύτιμους πόρους και αγορές, επηρεάζοντας το πολιτικό τοπίο της Αφρικής και τις διεθνείς σχέσεις.
Οι τεράστιοι φυσικοί πόροι της ηπείρου, συμπεριλαμβανομένων των αποθεμάτων ορυκτών πετρελαίου, φυσικού αερίου, ουρανίου και χρυσού έχουν προσελκύσει ξένες επενδύσεις και έχουν συμβάλει στην οικονομική της επέκταση. Χώρες όπως η Νιγηρία, η Νότια Αφρική και η Γκάνα έχουν αναδειχθεί σε περιφερειακές οικονομικές δυνάμεις, ενισχύοντας την επιρροή τους στο διεθνές εμπόριο και τις επενδύσεις. Η παγκόσμια ζήτηση για πόρους της Αφρικής έχει σφυρηλατήσει νέες συνεργασίες, με χώρες όπως η Κίνα και η Ρωσία να αυξάνουν την οικονομική τους δέσμευση στην περιοχή, οδηγώντας και σε γενική άνοδο των οικονομικών σχέσεων με τους BRICS. Αυτές οι όλο και πιο σταθερές οικονομικές δεσμεύσεις κατάφεραν να δώσουν στην Αφρική κάτι που ποτέ δεν της έδωσαν οι δυτικές – ευρωπαϊκές – αποικιακές δυνάμεις: Την ευκαιρία να δομηθεί ενιαία και ανεξάρτητα, δημιουργώντας δικές τις επενδυτικές βαθμίδες, υποδομές, αστικά και κεφαλαιοκρατικά συμφέροντα και σιγά σιγά μια μορφή εργαζόμενης – μισθωτής τάξης.
Ο παλιός αφέντης και οι νέοι σύμμαχοι(;)
Το αποικιακό παρελθόν της Γαλλίας στην Αφρική έχει αφήσει μόνιμο αντίκτυπο στην ήπειρο. Πολλές αφρικανικές χώρες ήταν πρώην γαλλικές αποικίες και αυτή η ιστορική σύνδεση έχει διαμορφώσει τα πολιτικά συστήματα, τη γλώσσα, τον πολιτισμό και τις οικονομικές τους σχέσεις με τη Γαλλία. Αυτό που έχει αφήσει όμως πάνω απ’ όλα η Γαλλία στην Αφρική είναι βαθύτατες πληγές. Πληγές που η ήπειρος τώρα κάνει απόπειρα να γιατρέψει.
Η Γαλλία έχει διατηρήσει στρατιωτική παρουσία στην Αφρική μέσω διαφόρων βάσεων στο όνομα της «καταπολέμησης της τρομοκρατίας», μίας τρομοκρατίας όμως που οι ίδιοι έχουν τροφοδοτήσει με θρησκευτικό φανατισμό, όπλα και χρήμα. Ο ρόλος της Γαλλίας υποβαθμίστηκε τις τελευταίες δεκαετίες, από «ντε φάκτο» τύραννος και ιδιοκτήτης των περισσότερων χωρών της Αφρικής και των πόρων τους, σε σκυλί-φύλακας του ΝΑΤΟ και των συμφερόντων των ΗΠΑ στις περιοχές, υποβοηθώντας πολέμαρχους δυτικών συμφερόντων να σφαγιάζονται με αντάρτες ρωσικών συμφερόντων. Όσο όμως η ανατολική σχέση δυνάμωνε στις χώρες της κεντρικής και νότιας Αφρικής τόσο αποδυναμωνόταν η Γαλλική επιρροή και παρουσία, με χώρες όπως η Μπουρκίνα Φάσο και το Μάλι να αποτινάσσουν εντελώς από πάνω τους τα δυτικά στρατεύματα μέσα στα τελευταία δύο χρόνια. Κυβερνήσεις που εγκαθιδρύθηκαν με την βοήθεια της Ρωσίας και των μισθοφόρων της Wagner έχουν ήδη αρχίσει να παίρνουν ξεκάθαρη θέση κατά του δυτικού ιμπεριαλισμού, ξεκινώντας εμπάργκο σε πρώτες ύλες και πόρους για Ευρώπη και ΗΠΑ.
Οι BRICS έχουν γίνει σημαντικοί οικονομικοί εταίροι για την Αφρική. Η Κίνα, ειδικότερα, υπήρξε σημαντικός παίκτης, επενδύοντας σε μεγάλο βαθμό σε έργα υποδομής, ενεργειακούς πόρους και μεταποιητικές βιομηχανίες σε ολόκληρη την ήπειρο. Μέσω πρωτοβουλιών όπως το Φόρουμ για τη Συνεργασία Κίνας-Αφρικής (FOCAC), η Κίνα έχει δεσμευτεί για σημαντική οικονομική στήριξη και επενδύσεις σε αφρικανικές χώρες.
Οι BRICS έχουν παράσχει αναπτυξιακή βοήθεια στην Αφρική με διάφορες μορφές, συμπεριλαμβανομένων επιχορηγήσεων, δανείων και τεχνικής εμπειρογνωμοσύνης. Έχουν υποστηρίξει έργα σε τομείς όπως η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση, η γεωργία και η μεταφορά τεχνολογίας, βοηθώντας τις αφρικανικές χώρες να αναπτύξουν ικανότητες και να προωθήσουν τη βιώσιμη ανάπτυξη. Δίνουν έμφαση στη συνεργασία των χωρών της νότιας Αφρικής, βλέποντας κοινές ευκαιρίες. Αυτή η συνεργατική προσέγγιση επιδιώκει να ενισχύσει την αμοιβαία κατανόηση, την ανταλλαγή γνώσεων και τη συνεργασία σε τομείς κοινού ενδιαφέροντος, διευκολύνοντας τη βιώσιμη ανάπτυξη στις περιοχές αυτές. Η γεωπολιτική σημασία της Αφρικής υπήρξε βασικός παράγοντας στο ενδιαφέρον των BRICS. Οι άφθονοι φυσικοί πόροι, ο αυξανόμενος πληθυσμός και η στρατηγική θέση της ηπείρου έχουν επιπτώσεις στην ενεργειακή ασφάλεια, το διεθνές εμπόριο και την περιφερειακή σταθερότητα, καθιστώντας την Αφρική αναπόσπαστο μέρος των μακροπρόθεσμων στρατηγικών των BRICS.
Το ανανεωμένο ενδιαφέρον της Ρωσίας για την Αφρική είναι μέρος της ευρύτερης στρατηγικής για να εδραιώσει την επιρροή της στην παγκόσμια σκηνή. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η Ρωσία έχει εμπλακεί σε διάφορες διπλωματικές, οικονομικές και στρατιωτικές δραστηριότητες σε ολόκληρη την ήπειρο.
Η Ρωσία επιδίωξε να ενισχύσει τους διπλωματικούς της δεσμούς με τις αφρικανικές χώρες μέσω επισκέψεων υψηλού επιπέδου, διμερών συμφωνιών και συμμετοχών σε πολυμερή φόρουμ. Η συμμετοχή του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν στη Σύνοδο Κορυφής Ρωσίας-Αφρικής το 2019 σηματοδότησε ένα σημαντικό ορόσημο στη διπλωματική προσέγγιση της Ρωσίας στην ήπειρο. Η Ρωσία διερευνά οικονομικές συνεργασίες με αφρικανικά έθνη, ιδιαίτερα στους τομείς της ενέργειας, των ορυχείων και των όπλων. Ρωσικές κρατικές εταιρείες έχουν επενδύσει στους φυσικούς πόρους της Αφρικής, αναζητώντας πρόσβαση σε κρίσιμα εμπορεύματα και νέες αγορές για τις εξαγωγές τους. Σε αντάλλαγμα για πρόσβαση σε πόρους και διπλωματική υποστήριξη, η Ρωσία έχει κατά καιρούς προσφέρει ελάφρυνση χρέους και επενδύσεις σε έργα υποδομής σε αφρικανικές χώρες, ενισχύοντας περαιτέρω τους οικονομικούς και πολιτικούς της δεσμούς. Πρόσφατα ο Ρώσος Πρόεδρος ανήγγειλε την δωρεάν προσφορά δεκάδων χιλιάδων τόνων σιτηρών σε έξι χώρες της Αφρικής.
Η Ρωσία έχει αυξήσει τη στρατιωτική της συνεργασία με τις αφρικανικές χώρες, παρέχοντας πωλήσεις όπλων, στρατιωτική εκπαίδευση και εξοπλισμό. Αυτές οι εξοπλιστικές σχέσεις έχουν πυροδοτήσει ανησυχίες σχετικά με το αντίκτυπο στην περιφερειακή ασφάλεια και το πιθανό εμπόριο των όπλων αυτών σε τρίτους.
Η Wagner έχει εμπλακεί σε μισθοφορικές επιχειρήσεις σε χώρες όπως η Λιβύη, το Σουδάν και η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Οι μαχητές της εταιρείας εξορμούσαν συχνά για να υποστηρίξουν διάφορες ένοπλες ομάδες ή καθεστώτα, εγείροντας ανησυχίες για το ρόλο τους στην πυροδότηση συγκρούσεων και στην αποσταθεροποίηση περιοχών. Οι δραστηριότητες της Wagner στην Αφρική έχουν συνδεθεί με την απόκτηση πρόσβασης σε πολύτιμους πόρους, ιδιαίτερα σε χώρες με σημαντικά αποθέματα.
Εν μέσω της εξελισσόμενης δυναμικής της Αφρικής και της επιρροής της στα παγκόσμια γεγονότα, ένα πρόσθετο στοιχείο που αναδύθηκε τις τελευταίες δύο δεκαετίες είναι η ανάπτυξη του φιλορώσικου και φιλοκινέζικου αισθήματος μεταξύ μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού σε ορισμένες αφρικανικές χώρες.
Μαζί με το φιλορωσικό – φιλοκινέζικο αίσθημα έρχεται και ένα μίσος για το ΝΑΤΟ και γενικότερα τον δυτικό ιμπεριαλισμό, ένα φαινόμενο στο οποίο στοιχηματίζουν οι νέοι στρατιωτικοί ηγέτες της κεντρικής Αφρικής ως εργαλείο ιδεολογικής ενωποίησης του πληθυσμού. Τα Κινέζικα και Ρωσικά μέσα ενημέρωσης, όπως το Global Times, το South China Morning Post και το RT (Russia Today), έχουν επεκτείνει την παρουσία τους στην Αφρική, παρουσιάζοντας εναλλακτικές αφηγήσεις και προοπτικές. Οι πρωτοβουλίες των Κινέζικων και Ρωσικών μέσων ενημέρωσης, σε συνδυασμό με πολιτιστικές ανταλλαγές και εκπαιδευτικά προγράμματα, συνέβαλαν στη διαμόρφωση μιας θετικής αντίληψης για την Κίνα και τη Ρωσία σε ορισμένες αφρικανικές κοινότητες. Σε βαθμό ώστε αυτές οι κοινότητες να καταφέρνουν θορυβωδώς να υποστηρίζουν τα καθεστώτα που είναι φιλικά προσκείμενα στην ανατολή ακόμα και με μαχητικό τρόπο όπως πρόσφατα στο Νίγηρα, την Μπουρκίνα Φάσο και το Μάλι.
Η ανατολική επιρροή στην Αφρική, σε συνδυασμό με τις δραστηριότητες της Wagner, έχουν προσθέσει ένα επιπλέον επίπεδο πολυπλοκότητας στο γεωπολιτικό τοπίο της ηπείρου. Καθώς η Ανατολή συνεχίζει να δεσμεύεται με την Αφρική, εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με τις επιπτώσεις των οικονομικών της εταιρικών σχέσεων, της στρατιωτικής συνεργασίας και των ιδιωτικών στρατιωτικών δραστηριοτήτων της.
Μία ιστορία που κινεί τον κόσμο
Η ιστορική σημασία της Αφρικής έχει αυξηθεί εκθετικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οδηγώντας σε μια σειρά από φαινόμενα ντόμινο που έχουν επηρεάσει κοινωνίες, οικονομίες και πολιτικά τοπία παγκοσμίως.
Η ανάδειξη της Αφρικής σε μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες περιοχές του κόσμου είχε βαθιές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία. Η εισροή κεφαλαίων από τις μεγάλες οικονομίες που αναφέραμε πιο πάνω, έχει τονώσει το διεθνές εμπόριο, αναδιαμορφώνοντας τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και τις αγορές. Οι αφρικανικές χώρες έχουν γίνει κρίσιμοι παίκτες σε διάφορους τομείς, συμβάλλοντας σημαντικά στην περαιτέρω πολυπολικότητα της παγκόσμιας οικονομίας, ένα γεγονός που πάει κόντρα στα συμφέροντα των δυτικών κεφαλαίων που μέχρι τώρα κρατούν τα ηνία της όλο και ασθενέστερης παγκοσμιοποιημένης αγοράς. Ο πλούτος της Αφρικής έχει τροφοδοτήσει τους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Χώρες όπως η Κίνα, οι ΗΠΑ και η Ρωσία έχουν εντείνει τη δέσμευσή τους με την Αφρική για να εξασφαλίσουν πρόσβαση σε ζωτικά αγαθά, όπως το πετρέλαιο, τα ορυκτά και τα γεωργικά προϊόντα. Αυτός ο ανταγωνισμός πόρων έχει επηρεάσει την παγκόσμια γεωπολιτική, οδηγώντας σε στρατηγικές συμμαχίες με αποτέλεσμα τη μετατόπιση της δυναμικής ισχύος στη διεθνή σκηνή και την αύξηση της έντασης των πολεμικών συγκρούσεων για την κατάληψη και τον έλεγχο ζωτικής σημασίας περιοχών.
Η αύξηση του πληθυσμού της Αφρικής, με το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της να είναι νέοι κάτω των 35, υπήρξε η κινητήρια δύναμη πίσω από τα διεθνή πρότυπα μετανάστευσης. Η αναζήτηση οικονομικών ευκαιριών και πολιτικής σταθερότητας οδήγησε σε τεράστια αφρικανική μετανάστευση σε άλλες ηπείρους. Αυτή η μετακίνηση ανθρώπων συνέβαλε σε δημογραφικές αλλαγές και πολιτιστικές αλληλεπιδράσεις, διαμορφώνοντας κοινωνίες και τροφοδοτώντας συζητήσεις για τις μεταναστευτικές πολιτικές σε διάφορες περιοχές.
Η ιστορία των ανθρωπιστικών κρίσεων στην Αφρική, συμπεριλαμβανομένων των εμφυλίων, των εξεγέρσεων, των πανδημιών και των φυσικών καταστροφών, έχει προκαλέσει παγκόσμιες αλυσιδωτές αντιδράσεις με πιο πρόσφατη στην ιστορία, την Αραβική Άνοιξη. Οι αγώνες της Αφρικής προς την δημοκρατική διακυβέρνηση της είχαν και έχουν απήχηση παγκοσμίως, εμπνέοντας κινήματα για πολιτικές μεταρρυθμίσεις και οικονομικές διεκδικήσεις σε άλλες περιοχές συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας με το κίνημα των αγανακτισμένων κατά των μνημονίων και των μέτρων λιτότητας από την Ευρωπαϊκή ένωση και τις γερμανικές τράπεζες.
Το κύμα διαμαρτυριών και εξεγέρσεων του 2010 σε αρκετές χώρες της Βόρειας Αφρικής, συμπεριλαμβανομένης της Τυνησίας, της Αιγύπτου, της Λιβύης αλλά και της Ευρώπης και της κεντρικής Ασίας, εμπνεύστηκε από εκκλήσεις για δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα και οικονομικές διεκδικήσεις για τα φτωχά λαϊκά στρώματα. Τα γεγονότα της Αραβικής Άνοιξης πυροδότησαν ένα παγκόσμιο κύμα πολιτικοποίησης και σημάδεψαν τις γενιές που τα έζησαν. Σημάδεψαν επίσης το πολιτικό παρασκήνιο το οποίο μέχρι τότε και από την πτώση του «Υπαρκτού Σοσιαλισμού» θεωρούσε πως ήταν σε μια σταθερή, ανενόχλητη πορεία.
Ένα τεράστιο κομμάτι της συζήτησης περί περιβαλλοντικής κρίσης περιλαμβάνεται στην κατάσταση της Αφρικής. Η Αφρική όσο καμία άλλη περιοχή του πλανήτη, έχει δει τις χειρότερες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης και έχει βιώσει μια σειρά από καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Η κλιματική αλλαγή θέτει σημαντικές προκλήσεις για το περιβάλλον, την οικονομία και τα μέσα διαβίωσης της Αφρικής, επιδεινώνοντας τις υπάρχουσες ευπάθειες και δημιουργώντας νέες κρίσεις. Επίσης η κατάσταση στην Αφρική μπορεί να αποτελεί παράδειγμα για μια γενικότερη, παγκόσμια εικόνα που όπως φαίνεται έρχεται πιο γρήγορα απ’ ότι πιστεύαμε.
Η Αφρική έχει δει μια αύξηση στη συχνότητα και την ένταση των ακραίων καιρικών φαινομένων, συμπεριλαμβανομένων ξηρασιών, πλημμυρών, καυσώνων και τροπικών κυκλώνων. Αυτά τα φαινόμενα καταστρέφουν κοινότητες και τις παραγωγικές δομές με πρώτο και κύριο τον πρωτογενή τομέα και προκαλούν επισιτιστικές κρίσεις, με εκατομμύρια ανθρώπους να λιμοκτονούν. Ο πόλεμος για το καθαρό νερό ήδη έχει αρχίσει σε πολλές περιοχές της Αφρικής με πολέμαρχους να κατακρεουργούν κοινότητες και να μάχονται μεταξύ τους για ζώνες επιρροής, καθώς η κλιματική κρίση έχει επηρεάσει τους υδάτινους πόρους, οδηγώντας τόσο σε λειψυδρία όσο και σε ακραίες βροχοπτώσεις οι οποίες δεν βοηθούν στη προμήθεια νερού αλλά αντιθέτως η τεράστια ένταση τους καθιστά το νερό μολυσμένο από τις καταστροφές που προκαλεί. Αυτοί οι παράγοντες έχουν καταστήσει τους περιβαλλοντικούς πρόσφυγες γεγονός. Οι κλιματικές καταστροφές έχουν ξεριζώσει κοινότητες, αναγκάζοντας τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους αναζητώντας ασφάλεια και πόρους. Αυτή η εσωτερική μετατόπιση και η διασυνοριακή μετανάστευση μπορεί να δημιουργήσει κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές αλλαγές και ταραχές, τόσο εντός της Αφρικής όσο και στις γειτονικές χώρες και ηπείρους. Οι ασθένειες μόνο που μπορούν εξαπλωθούν σε πιο αδύναμους ανοσοποιητικά πληθυσμούς και λόγω της απελευθέρωσης αρχαίων αλλά και νέων ιών και βακτηρίων, από τις ραγδαία μεταβαλλόμενες θερμοκρασίες και τις ακραίες κλιματικές καταστροφές μπορούν να στείλουν το ανθρώπινο είδος σε εποχές χειρότερες από αυτές της Μαύρης Πανώλης. Είτε για το καλύτερο είτε για το χειρότερο, η επιρροή της Αφρικής στη παγκόσμια σκηνή αναμφίβολα θα συνεχίσει να αυξάνεται, επιβεβαιώνοντας για ακόμα μία φορά τη διεθνή σύνδεση των λαών του κόσμου.
Επ’ αφορμής των γεγονότων στο Νίγηρα και την κεντρική Αφρική
Σε έκτακτη συνεδρίαση στην Αμπούτζα της Νιγηρίας, στις 30 Ιουλίου, η Οικονομική Κοινότητα των Κρατών της Δυτικής Αφρικής (ECOWAS) ζήτησε την «άμεση απελευθέρωση και επαναφορά» του εκλεγμένου προέδρου του Νίγηρα, Μοχάμεντ Μπαζούμ. Κρατούνταν από τον στρατό από τις 19 Ιουλίου.
Οι περιφερειακές δυνάμεις έδωσαν στον στρατό του Νίγηρα τελεσίγραφο μιας εβδομάδας να συμμορφωθεί και προειδοποίησαν ότι θα λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα – συμπεριλαμβανομένης της βίας – για την αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης.
Στις 28 Ιουλίου, ο επικεφαλής της προεδρικής φρουράς του Νίγηρα, στρατηγός Abdourahamane Tchiani, αυτοανακηρύχθηκε αρχηγός του κράτους μετά την κατάληψη της εξουσίας από τον στρατό.
Πέρα από την προειδοποίηση για τυχόν περιφερειακές και ξένες επεμβάσεις, οι στρατιωτικοί ηγέτες στον Νίγηρα δεν έχουν δώσει ενδείξεις για τους τρόπους με τους οποίους θα προχωρήσουν, πέρα από την δήλωση τους πως σταματάει η εξαγωγή χρυσού από το Νίγηρα προς τις ΗΠΑ.
Οι ΗΠΑ, ο ΟΗΕ, η ΕΕ, η Γαλλία και άλλοι εξέφρασαν την υποστήριξή τους στον Μπαζούμ, ζητώντας την άμεση απελευθέρωσή του, ιδιαίτερα επειδή παραμένει βασικός σύμμαχος σε μια περιοχή που στιγματίζεται από μαχητικές δυνάμεις και ανασφάλεια, όπου πολλές χώρες έχουν απομακρυνθεί από τη Δύση καθώς αγωνίζεται. με τη Ρωσία για επιρροή.
Η διαμάχη μεταξύ της Μόσχας και της Δύσης έπαιξε βασικό ρόλο στην αναταραχή, σύμφωνα με την Huriye Yildirim Cinar, εμπειρογνώμονα στο τουρκικό think tank TASAM που εστιάζει στην περιοχή.
«Μετά τα πραξικοπήματα σε χώρες όπως το Μάλι, η Γουινέα, η Μπουρκίνα Φάσο και η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, αυτές οι χώρες έχτισαν ισχυρές συνεργασίες με τη Ρωσία και αποστασιοποιήθηκαν από τη Δύση, ειδικά τη Γαλλία», είπε στο Anadolu.
«Μέχρι πρόσφατα, ο Νίγηρας ήταν η μόνη χώρα στην περιοχή που μπορούσε να χαρακτηριστεί σύμμαχος της Δύσης».
Είπε ότι ο Νίγηρας, μια χώρα περίπου 25 εκατομμυρίων κατοίκων, έχει ζωτικό ρόλο στην ευρύτερη πολιτική της Δύσης για την υποσαχάρια Αφρική.
«Τόσο πολύ που οι ΗΠΑ δημιούργησαν μια αεροπορική βάση στη χώρα το 2018. Αν και περιγράφηκε ως μη μόνιμη βάση, με την πάροδο του χρόνου, αυτή η βάση διευρύνθηκε», δήλωσε η Cinar η οποία είναι συνδιευθύντρια του Αφρικανικού Ινστιτούτου της TASAM .
«Από την άλλη πλευρά, ο Νίγηρας είναι η τέταρτη πλουσιότερη χώρα στον κόσμο όσον αφορά τους πόρους ουρανίου. Η γαλλική πυρηνική εταιρεία AREVA κατέχει το δικαίωμα επεξεργασίας πόρων ουρανίου στον Νίγηρα για περισσότερα από 50 χρόνια. Για το λόγο αυτό, τόσο η Γαλλία όσο και οι ΗΠΑ δίνουν μεγάλη σημασία στον Νίγηρα».
Σύμφωνα με τον οικονομικό αναλυτή Γιάννη Χατζηχρήστο, η Ρωσία, κυρίως μέσω της Τουρκίας, διατηρεί θύλακες επιρροής στην περιοχή, με σημαντικότερη την στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στον Σουδάν και στην Λιβύη και της επιρροής που απέκτησε από την κοντόφθαλμη πολιτική της Γερμανίας.
«Η πολιτική και στρατιωτική διείσδυση της Τουρκίας στο Σουδάν θεωρείται θανάσιμη απειλή για την Αίγυπτο και τις Σαουδική Αραβία-ΗΑΕ, που την επιτείνει τώρα και το χθεσινό πραξικόπημα στον Νίγηρα (με προτροπή της Ρωσίας)».
«Ο Πούτιν προσπαθεί να εδραιωθεί στην περιοχή αντικαθιστώντας το ΔΝΤ με το αντίστοιχο που στήθηκε ήδη στο Πεκίνο για να προωθήσει το αντι-δολάριο στον ίδιο ρόλο που είχε τα τελευταία 50 χρόνια το πράσινο νόμισμα. Η προθυμία της Αλγερίας και της Αιγύπτου να ενταχθούν στο cluster των χωρών BRICS και η αναζωπύρωση της διαμάχης της Αλγερίας με το Μαρόκο για τον έλεγχο περιοχών της Δ. Σαχάρας, θέτει σε γεωπολιτική αστάθεια όλη την ευρύτερη περιοχή. Επιπρόσθετα, οι απαγορεύσεις εξαγωγών σιτηρών, λόγω της Ουκρανίας, πλήττουν πρώτα και κύρια τις χώρες του Σαχέλ, που εξαρτούν την επισιτιστική τους ασφάλεια αποκλειστικά από τα σιτηρά της Ρωσίας και της Ουκρανίας, την δε γεωργική τους παραγωγή από τα ρωσικά λιπάσματα. Η συνεχής εκεί απειλή της επισιτιστικής κρίσης, είναι ικανή για να πυροδοτήσει ένα νέο μεγάλο προσφυγικό κύμα, κυρίως προς την Ευρώπη. Η δειλή ευρωπαϊκή πολιτική στήριξης των χωρών της περιοχής με ουσιαστικά μέτρα για την οικονομική τους ανάπτυξη, μέχρι τώρα καλύπτεται από την Κίνα. Αυτό το πετυχαίνει μέσω εξαγορών κρίσιμων μεταλλείων, του εμβληματικού έργου του τοίχους δέντρων για τον περιορισμό επέκτασης της Σαχάρας που χρηματοδοτεί, του δικτύου φυσικού αερίου από την Νιγηρία προς το Μαρόκο- Ιβηρική χερσόνησο μέσω παραθαλάσσιου αγωγού της Δυτικής Αφρικής, των δικτύων σιδηροδρόμων, κυρίως της Νιγηρίας, και, το πιο σημαντικό ίσως, την νομισματική προετοιμασία της Νιγηρίας με την έκδοση ψηφιακού νομίσματος στο να ενταχθεί στο κυοφορούμενο αντι-δολαριο Ρωσίας-Κίνας- Ινδίας- Ιράν- Τουρκίας. Λόγω όλων αυτών, διαφαίνεται εδώ και μήνες ότι, μετά την Ουκρανία, αυτή θα ήταν μία από τις τρείς κύριες περιοχές των επόμενων θερμών συγκρούσεων, δια αντιπροσώπων, για την οριοθέτηση των ζωνών της μετα-παγκοσμιοποίησης. Και δυστυχώς αυτό επιβεβαιώνεται πάλι. Και όλα αυτά που γίνονται τώρα στο Σουδάν και στον Νίγηρα, που πάλι θα έχουν σαν θύμα-μεγάλο χαμένο την ΕΕ, προέρχονται από την αδυναμία της σημερινής της ηγεσίας στο να της προσδώσουν χαρακτηριστικά συνοχής, για να παίξει τον ρόλο του σταθεροποιητικού παράγοντα ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα, αλλά και για να επιβιώσει. Και ο φαύλος κύκλος συμπληρώνεται αφού αυτή η έλλειψη, λόγω του εγκλωβισμού της ΕΕ σε αποτυχημένες νεοφιλελεύθερες πολιτικές, πριμοδοτούν την φτώχεια και την ακροδεξιά, που κυριολεκτικά φύεται σε τέτοια περιβάλλοντα συγκρούσεων» αναφέρει σε ανάρτηση του.
Σε ένδειξη αλληλεγγύης με τους πραξικοπηματίες του Νίγηρα, οι στρατιωτικές πραξικοπηματικές κυβερνήσεις της Μπουρκίνα Φάσο και του Μάλι εξέδωσαν κοινή δήλωση προειδοποιώντας ενάντια σε οποιαδήποτε στρατιωτική επέμβαση για την επαναφορά του έκπτωτου προέδρου Μοχάμεντ Μπαζούμ απειλώντας με πόλεμο υπέρ του Νίγηρα.
Η δήλωση, που μεταδόθηκε από την εθνική τηλεόραση των δύο κρατών, τόνισε ότι οποιαδήποτε τέτοια επέμβαση θα θεωρηθεί «κήρυξη πολέμου» κατά της Μπουρκίνα Φάσο και του Μάλι, με δυνητικά καταστροφικές συνέπειες που θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν ολόκληρη την περιοχή και εξέφρασαν την υποστήριξή τους στην απόφαση του Νίγηρα να αναλάβει τον έλεγχο της μοίρας και της κυριαρχίας του εν μέσω της πρόσφατης πολιτικής αναταραχής.
Ο πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο, Ιμπραήμ Τραορέ, κατηγόρησε την Παρασκευή τους Αφρικανούς ηγέτες για «επαιτεία» στη Σύνοδο Κορυφής Ρωσίας-Αφρικής στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας.
Ο Τραορέ, 35 ετών, που ανέβηκε στην εξουσία με πραξικόπημα και έγινε ο νεότερος ηγέτης στον κόσμο, ευχαρίστησε τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν για την απόφαση να στείλει δωρεάν σιτηρά στις αφρικανικές χώρες και εξέφρασε ότι η Αφρική θα πρέπει να γίνει αυτάρκης σε τρόφιμα μέχρι την επόμενη σύνοδο κορυφής.
«Η γενιά μου δεν το καταλαβαίνει αυτό αλλά πώς μπορεί η Αφρική, που έχει τόσο πλούτο, να είναι η φτωχότερη ήπειρος στον κόσμο σήμερα; Και γιατί οι Αφρικανοί ηγέτες ταξιδεύουν στον κόσμο για να ζητιανεύουν;», είπε.
Ο ηγέτης του κόμματος «Μαχητές για την Οικονομική Ελευθερία» της Νότιας Αφρικής, Τζούλιους Μαλέμα, σε δημόσια ομιλία του δήλωσε: «Είμαστε ο Πούτιν και ο Πούτιν είναι εμείς. Ποτέ δεν θα υποστηρίξουμε τον ιμπεριαλισμό ενάντια στον Πρόεδρο της Ρωσίας».
Πραγματικά φαίνεται πως η Αφρική αν ήταν μέχρι σήμερα και τα τελευταία είκοσι χρόνια καταλύτης στις παγκόσμιες εξελίξεις με τις κοινωνικές και πολιτικές εκρήξεις της, τώρα φαίνεται να μπαίνει σταδιακά στο επίκεντρο μίας νέας ιμπεριαλιστικής σύγκρουσης αλλά, ταυτόχρονα και της διεκδίκησης της αυτονομίας των χωρών απέναντι στα παλιά αποικιοκρατικά κέντρα που έμεινε ανολοκλήρωτη τον τελευταίο ενάμιση αιώνα. Ίσως σε αυτή τη φάση να μην καταλήξει να γίνει όπως την θέλουν οι λαοί της καθώς υπάρχουν μεγάλα συμφέροντά που αντιμάχονται, ανάμεσα σε στρατιωτικούς ηγέτες, ισλαμιστές, την Ρωσία, την Κίνα και το ΝΑΤΟ. Αυτό που είναι σίγουρο όμως είναι πως για ακόμα μία φορά η Αφρική θα κινήσει τα γρανάζια της ιστορίας.
Πηγές: NYT, Daily Mail, Nemesis HD, Anadolu, The Conversation
Βιβλιογραφία:
- Κεφάλαιο και Ιδεολογία του Thomas Piketty, Δεύτερο Μέρος, Οι δουλοκτητικές και αποικιακές κοινωνίες
- Intellectuals and the Third World, του Έρνεστ Μαντέλ
Συντάκτης: Χάρης Παναγόπουλος (IkarosAsteras)