Χρόνης Διαμαντόπουλος Η πλειοψηφία της επιστημονικής κοινότητας συμφωνεί ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες, και κυρίως η καύση ορυκτών καυσίμων, ευθύνονται για την υπερθέρμανση του πλανήτη και την κλιματική αλλαγή.
του Αλέξανδρου Μουλόπουλου, (υπεύθυνος για Κλίμα και Ενέργεια, WWF Ελλάς)
Η κατά 1,1°C παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας που καταγράφεται μέχρι στιγμής μπορεί να φαντάζει μικρή, επηρεάζει όμως πολλά φυσικά, αλλά και ανθρώπινα συστήματα σε όλο τον πλανήτη. Γι’ αυτό και τα τελευταία χρόνια, δεν μιλάμε για κλιματική αλλαγή, αλλά για κλιματική κρίση, προκειμένου να τονιστεί η κρισιμότητα της κατάστασης. Οι επιπτώσεις της ανθρωπογενούς κλιματικής κρίσης είναι ήδη εκτεταμένες και αφορούν όλες τις περιοχές του πλανήτη, προφανώς και τη χώρα μας.
Εικόνα 1 – Η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή επηρεάζει όλα τα μέρη του πλανήτη με αποτέλεσμα να βιώνουν εκτεταμένες και ραγδαίες αλλαγές όπως φαίνεται χαρακτηριστικά από την υποχώρηση του παγετώνα Muir στην Αλάσκα την περίοδο 1941-2004. Πηγή: NASA Images of Change
Πως εξελίσσεται η κλιματική κρίση στην Ελλάδα;
Από το 2009, είχε εκτιμηθεί ότι οι κλιματικές συνθήκες στην Ελλάδα θα επιδεινώνονταν ακολουθώντας την παγκόσμια τάση. Υψηλότερες θερμοκρασίες, καύσωνες, έντονα καιρικά φαινόμενα, πλημμύρες και πυρκαγιές θα επηρεάσουν αρνητικά τις πόλεις, την ύπαιθρο αλλά και ζωτικούς για την πολύπαθη ελληνική οικονομία τομείς, όπως η ηλεκτροπαραγωγή, ο τουρισμός και η γεωργία. Για να καταλάβουμε την εξέλιξη του φαινομένου και στη χώρα μας σήμερα αξίζει να δει κανείς την έκθεση της επιστημονικής ομάδας του climatebook, όπου παρουσιάζονται ενδιαφέροντα στοιχεία για την κλιματική αποτίμηση στην Ελλάδα. Βάσει των στοιχείων, το 2022 ήταν το 8ο πιο θερμό έτος των τελευταίων 30 χρόνων και τόσο η ελάχιστη, η μέση αλλά και η μέγιστη θερμοκρασία ήταν υψηλότερες από τον αντίστοιχο μέσο όρο. Καταγράφηκαν επίσης 33 έντονα καιρικά επεισόδια με σημαντικές κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις, όπου έχασαν τη ζωή τους και 8 συνάνθρωποί μας.
Σύμφωνα με ανάλυση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, η μέση ετήσια θερμοκρασία στην Ελλάδα όχι μόνο έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια αλλά η χώρα μας θερμάνθηκε γρηγορότερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Επιπλέον, οι περισσότερες περιοχές της Ελλάδας κατέγραψαν μειώσεις των βροχοπτώσεων που κυμαίνονται μεταξύ 10%-20%. Κοιτώντας την εξέλιξη αυτών των φαινομένων μέχρι το τέλος του αιώνα, εκτιμάται ότι η μέση θερμοκρασία στην Ελλάδα αναμένεται να είναι 3-4,5ºC υψηλότερη από ό,τι κατά την περίοδο αναφοράς 1961-1990, θα υπάρξει περαιτέρω μείωση των βροχοπτώσεων, ενώ αν συνεχιστούν οι υψηλές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να μειωθεί η θερινή βροχόπτωση σχεδόν στο μισό. Βάσει της ίδιας ανάλυσης, η παγκόσμια μέση στάθμη της θάλασσας προβλέπεται να αυξηθεί (μέχρι στιγμής καταγράφεται αύξηση περίπου 20 εκατοστών μεταξύ 1901-2018), με πιθανή την αύξηση της στάθμης του νερού ακόμα και κατά 2 μέτρα.
Πώς θα επηρεαστούν καίριοι τομείς της ελληνικής οικονομίας;
Σε ό,τι αφορά τον ηλεκτροπαραγωγικό τομέα της χώρας, προκύπτει ότι η αύξηση της θερμοκρασίας μειώνει δυνητικά την απόδοση των θερμοηλεκτρικών σταθμών και αυξάνει την ανάγκη για νερό ψύξης. Όπως συνέβη το 2017 και το 2021, η ταχεία αύξηση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας για ψύξη κατά τη διάρκεια ακραίων θερμικών φαινομένων μπορεί να προκαλέσει βλάβες μέχρι και ολική διακοπή της παροχής ρεύματος. Επιπλέον, οι λιγότερες βροχοπτώσεις, σε συνδυασμό με τις υψηλότερες θερμοκρασίες, είναι πιθανό να μειώσουν την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Με κάτι λιγότερο από το ¼ της συνολικής ακτογραμμής της Ελλάδας να έχει μεσαίο ή υψηλό επίπεδο τρωτότητας στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας, οι ενεργειακές υποδομές στις παράκτιες περιοχές θα μπορούσαν να επηρεαστούν περαιτέρω από την υποχώρηση της ακτογραμμής. Σύμφωνα με μελέτη του ΙΟΒΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, τα παραπάνω φαινόμενα θα επηρεάσουν ιδιαίτερα και τον γεωργικό τομέα της χώρας επιφέροντας σημαντικές αλλαγές στα είδη των καλλιεργειών και την απόδοσή τους. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα είναι ήδη εμφανείς πλήττοντας συνολικά την τοπική οικονομία.
Εικόνα 2 – Οικονομικές απώλειες ανά κάτοικο που σχετίζονται με το κλίμα των χωρών της ΕΕ. Το 2020, η Ελλάδα κατέγραψε τις υψηλότερες απώλειες, 91 ευρώ ανά κάτοικο, τριπλάσια του μέσου όρου της ΕΕ. Πηγή: Eurostat
Η κλιματική κρίση επηρεάζει και την ανθρώπινη υγεία
Η IPCC, το κορυφαίο επιστημονικό όργανο για τη μελέτη του φαινομένου, αναφέρει ότι η κλιματική κρίση δρα βλαπτικά και στην υγεία του ανθρώπου ενώ κοινωνικές ομάδες όπως οι γυναίκες, τα παιδιά, τα μέλη μειονοτικών ομάδων, αλλά και συνολικά τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα και οι αυτόχθονες πληθυσμοί, κινδυνεύουν περισσότερο. Η αυξημένη θερμοκρασία και οι καύσωνες αυξάνουν τη θνησιμότητα και τη νοσηρότητα με επιπτώσεις που διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία, το φύλο, την αστικοποίηση και λοιπούς κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες. Στις ιδιαίτερα ευάλωτες ομάδες περιλαμβάνονται όσοι εργάζονται σε εξωτερικούς χώρους και ιδίως όσοι κάνουν χειρωνακτική εργασία, όπως είναι οι εργάτες και οι αγρότες. Επιπλέον, τα ακραία καιρικά φαινόμενα συμβάλουν στην κακή διατροφή σε όλες τις μορφές της (υποσιτισμό, υπερσιτισμό και παχυσαρκία), καθώς και στη μετάδοση ασθενειών ανεξαρτήτως επιπέδου εισοδήματος. Και οι προκλήσεις για την ψυχική υγεία αυξάνονται με την αύξηση της θερμοκρασίας λόγω του τραύματος που συνδέεται με τα ακραία καιρικά φαινόμενα αλλά και την απώλεια συνηθισμένων μέσων διαβίωσης και πολιτισμού.
Αποτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης
Πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού του ΟΗΕ, αναφέρει ότι παγκοσμίως τα ακραία καιρικά φαινόμενα και η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή έχουν στοιχίσει τη ζωή σε δύο εκατομμύρια ανθρώπους και έχουν προξενήσει ζημιές ύψους 4,3 τρισ. δολαρίων τα τελευταία 50 χρόνια. Από το 1970 μέχρι το 2021, καταγράφηκαν σχεδόν 12.000 σφοδρές φυσικές καταστροφές που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, ενώ μόνο την τελευταία διετία οι θάνατοι που προκλήθηκαν από καταστροφές τέτοιου είδους ξεπερνούν τους 22.500 παγκοσμίως. Ακόμα και στην ανεπτυγμένη Ευρώπη, καταγράφηκαν σχεδόν 1.800 καταστροφές με περίπου 160.000 θανάτους και 560 δισεκ. δολάρια σε οικονομικές ζημίες.
Εικόνα 3 – Καταγραφή των θανάτων που αναφέρθηκαν επίσημα στην Ευρώπη την περίοδο 1970-2021. Πηγή: WMO
Εικόνα 4 – Καταγραφή των οικονομικών ζημιών που αναφέρθηκαν επίσημα στην Ευρώπη την περίοδο 1970-2021. Πηγή: WMO
Μπορούμε να τα καταφέρουμε;
Στο παρελθόν η ανθρωπότητα αντιμετώπισε με επιτυχία την τρύπα του όζοντος, μια περιβαλλοντική απειλή με πολλά κοινά στοιχεία με την κλιματική κρίση. Μπορούμε να το κάνουμε ξανά, ενώ βοηθάει να δούμε την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης ως διαχείριση κινδύνου. Όσο πιο φιλόδοξες και δραστικές είναι οι προσπάθειές μας για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε ατομικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο διαμόρφωσης πολιτικών, τόσο μικρότερος είναι και ο κίνδυνος ακραίων κλιματικών επιπτώσεων. Για να τα καταφέρουμε όμως, χρειάζεται να αναλάβουμε άμεσα, φιλόδοξη κλιματική δράση.