NewsEdit Το κόστος της αδράνειας απέναντι στην υπερθέρμανση του πλανήτη είναι δυνητικά τεράστιο και συχνά δεν υπολογίζεται επαρκώς στις αξίες των περιουσιακών στοιχείων.
Καύσωνες ρεκόρ, πυρκαγιές και έντονες βροχοπτώσεις, καταστροφικές πλημμύρες συνθέτουν ένα τραγικό σκηνικό που εκτείνεται από τον Καναδά έως τη νότια Ευρώπη και, τις τελευταίες ημέρες, το νησί Μάουι της Χαβάης.
Οι ανθρώπινες απώλειες από αυτές τις καταστροφές, οι οποίες λένε οι ειδικοί γίνονται όλο και πιο συχνές και πιο έντονες λόγω της κλιματικής αλλαγής που προκαλείται από τον άνθρωπο, μπορεί να υπολογιστεί πρώτα από όλα στις χιλιάδες χαμένες ζωές.
Αλλά μπορεί επίσης να μετρηθεί και στην οικονομική αξία που καταστρέφεται και δυνητικά δημιουργείται, καθώς οι κυβερνήσεις αλλάζουν πολιτικές για να περιορίσουν ή να μετριάσουν την κλιματική κρίση.
«Σε έναν κόσμο που γίνεται ταχύτατα πιο ευάλωτος σε ακραία καιρικά φαινόμενα, οι απαρχαιωμένες υποθέσεις σχετικά με τις αξίες των περιουσιακών στοιχείων χρειάζονται επίσης επαναβαθμονόμηση» αναφέρουν χαρακτηριστικά σε ανάλυσή τους οι Financial Times.
Μπροστά σε μια νέα «στιγμή του Minsky»
Και μιλούν ανοικτά για μια «κλιματική στιγμή του Minsky», τον όρο που χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια ξαφνική διόρθωση των αξιών των περιουσιακών στοιχείων καθώς οι επενδυτές συνειδητοποιούν ταυτόχρονα ότι αυτές οι αξίες δεν είναι βιώσιμες.
Μια στιγμή Minsky είναι μια ξαφνική, μεγάλη κατάρρευση των αξιών που σηματοδοτεί το τέλος της φάσης ανάπτυξης ενός κύκλου στις πιστωτικές αγορές ή στην επιχειρηματική δραστηριότητα .
Ο όρος επινοήθηκε από τον Paul McCulley της PIMCO το 1998, για να περιγράψει τη ρωσική οικονομική κρίση του 1998 και πήρε το όνομά του από τον οικονομολόγο Hyman Minsky.
Ο H. Minsky ήταν μία εξαιρετική φυσιογνωμία – θεωρούμενος ως ένα μείγμα των J.M.Keynes και J. Schumpeter, με λίγο Hayek. Ο οικονομολόγος ασχολήθηκε κυρίως με τον τραπεζικό κλάδο, όσον αφορά το ρόλο του στην πραγματική οικονομία – τεκμηριώνοντας πως το χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι εγγενώς ασταθές, τείνοντας συνεχώς σε υπερβολές και σε κρίσεις.
Στα πλαίσια αυτά όποιος διαβάσει τις μελέτες του που εκδόθηκαν ως επί το πλείστον τις δεκαετίες του 1970 και 1980, θα βρει τρομακτικά ακριβείς παραλληλισμούς με αυτά που συνέβησαν το 2007 και αργότερα – υπενθυμίζοντας πως επρόκειτο για το γιό μεταναστών από τη Λευκορωσία, εβραϊκής καταγωγής, ο οποίος σπούδασε μαθηματικά και οικονομία στο πανεπιστήμιο του Σικάγο, με διδακτορικό στο Χάρβαρντ υπό την εποπτεία του J. Schumpeter.
Αυτές οι στιγμές, με κορυφαία μέχρι σήμερα εκείνη του 2007 – 2008, συμβαίνουν γενικά όταν οι επενδυτές, που ασχολούνται με υπερβολικά επιθετική διεύρυνση περιθωρίων κέρδους, αναλαμβάνουν πρόσθετο πιστωτικό κίνδυνο κατά τη διάρκεια ανοδικών αγορών. Με άλλα λόγια, η στιγμή της ενδόρυξης μιας αγοράς, που συνήθως εκ των υστέρων και αφού σκάσει την αποκαλούμε «φούσκα», ορίζει το σημείο καμπής στο οποίο «η επενδυτική δραστηριότητα φτάνει σε ένα μη βιώσιμο άκρο, οδηγώντας σε γρήγορο αποπληθωρισμό των τιμών και σε μια μη αποτρέψιμη κατάρρευση της αγοράς..».
Μία «μορφή» χρέους που έχει οδηγήσει σε ακραία όρια μια τέτοια φούσκα αναγνωρίζεται στην αγορά ακινήτων διεθνώς και ειδικά σε ανεπτυγμένες οικονομίας όπως στις ΗΠΑ, την Γερμανία, την Μ. Βρετανία, την Κίνα, την Ιαπωνία, κ.λ.π.
Αδράνεια ή άγνοια κινδύνου;
Μέχρι στιγμής, οι επιχειρήσεις και οι επενδυτές έχουν δώσει λιγότερη προσοχή στις φυσικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και περισσότερο στο κόστος και τους κινδύνους της απαλλαγής από τον άνθρακα, καθώς ο κόσμος προσπαθεί να περιορίσει την άνοδο της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας.
Μια εξήγηση θα μπορούσε να είναι ότι υπάρχει πραγματική δυσκολία να χαρτογραφήσει κανείς τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ της οικονομίας και των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Μάλιστα, ο βραβευμένος με Νόμπελ, Γουίλιαμ Νόρντχαους, ο οποίος άρχισε να μοντελοποιεί την κλιματική αλλαγή από το 1975, το περιγράφει ως το πιο ακανθώδες πρόβλημα από όλα.
Οι πιο εκτεθειμένοι
Από τους πλέον ευάλωτους τομείς στην κλιματική αλλαγή είναι, όπως θα περίμενε κανείς, η γεωργία. Σε έκθεσή της η Morgan Stanley εκτίμησε ότι τουλάχιστον το 44% του σιταριού, το 43% του ρυζιού, το 32% του αραβοσίτου και το 17% της παραγωγής σόγιας προέρχεται από περιοχές που κινδυνεύουν. Οι καταστροφές που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο τουλάχιστον 314 δισεκατομμύρια δολάρια ετήσιας παραγωγής.
Ο αντίκτυπος θα έχει άνοση κατανομή. Μερικές ψυχρές χώρες μπορεί να γίνουν πιο παραγωγικές. Και ήδη κάποιες καλλιέργειες έχουν «μεταναστεύσει» βορειότερα.
Για παράδειγμα οι υψηλότερες θερμοκρασίες βοήθησαν τη Ρωσία να γίνει ο κορυφαίος εξαγωγέας σιταριού στον κόσμο την περασμένη δεκαετία. Πριν από τον πόλεμο της Ουκρανίας, οι επιστήμονες ονόμασαν αυτήν και τον Καναδά ως νέα παγκόσμια αγροτικά σύνορα. Η κλιματική αλλαγή έχει επιτρέψει επίσης αμπελώνες σε περιοχές όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Δανία.
Έλλειψη στον νερό
Η επισιτιστική ανασφάλεια επιδεινώνεται από την έλλειψη νερού. Η γεωργία αντιπροσωπεύει περίπου το 70% της κατανάλωσης γλυκού νερού παγκοσμίως, αν και σε περιοχές όπως η Ασία μπορεί να είναι υψηλότερη. Ήδη 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό, ασφαλές πόσιμο νερό. Μέχρι το 2030, η ζήτηση για γλυκό νερό προβλέπεται να ξεπεράσει την προσφορά κατά 40%.
Περιοχές που κάποτε θεωρούσαν δεδομένο το νερό, συμβιβάζονται με τις ελλείψεις. «Για εμάς στην Ευρώπη, η λειψυδρία ήταν κάτι που επηρέαζε άλλους και τώρα μας χτυπάει τη πόρτα», λέει ο Vinçent Caillaud, διευθύνων σύμβουλος τεχνολογιών νερού στη Veolia, τον γαλλικό όμιλο νερού.
Η βιομηχανία εξαρτάται επίσης από τη μείωση των υδάτινων πόρων. Η Moody’s εκτιμά ότι το ήμισυ των παγκόσμιων περιουσιακών στοιχείων του χημικού τομέα είναι εκτεθειμένο. Η χρήση του Ρήνου από τη γερμανική βιομηχανία για ψύξη και μεταφορά έχει τεθεί επανειλημμένα σε κίνδυνο από την ξηρασία. Τα χαμηλά επίπεδα νερού το 2018 μείωσαν τα κέρδη του χημικού κολοσσού BASF κατά 250 εκατ. ευρώ.
Και οι πλημμύρες
Το πολύ νερό μπορεί να επίσης να προκαλέσει τόση καταστροφή όσο και το πολύ λίγο. Περίπου το ένα πέμπτο των εργοστασίων ηλεκτρονικών υπολογιστών και ηλεκτρονικών ειδών στην Ασία βρίσκονται σε περιοχές επιρρεπείς στις πλημμύρες, σύμφωνα με την Moody’s. Η ON Semiconductors έκλεισε μια μονάδα παραγωγής που επλήγη από τις καταστροφικές πλημμύρες στην Ταϊλάνδη το 2011 λόγω «υπερβολικού» κόστους ανακατασκευής.
Μετακινήσεις πληθυσμών
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η μετακίνηση ανθρώπων μακριά από περιοχές που έχουν πληγεί σοβαρά είναι πιθανό να είναι σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα. Περισσότεροι από 20 εκατομμύρια άνθρωποι το χρόνο έχουν εκτοπιστεί κατά μέσο όρο από ακραία καιρικά φαινόμενα από το 2008. Μέχρι το 2050, 1,2 δισεκατομμύρια θα μπορούσαν να εκριζωθούν εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Οικονομίας και Ειρήνης.
Τα κρατικά ομόλογα καταγράφουν ήδη τις οικονομικές συνέπειες αυτών των τάσεων.
Επίσης, σύμφωνα με νέα έρευνα οικονομολόγων από UEA και Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ μια προσομοίωση της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής στις αξιολογήσεις πιστοληπτικής ικανότητας 109 χωρών έδειξε ότι από το 2030 και μετά θα μπορούσαμε να δούμε υποβαθμίσεις του αξιόχρεου χωρών που προκαλούνται από το κλίμα. Η Κίνα και η Ινδία είναι μεταξύ εκείνων που αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες μειώσεις της πιστοληπτικής ικανότητας.
Τα στραβά μάτια κάνουν οι τράπεζες
Επίσης, σύμφωνα με νέα έκθεση της CDP οι περισσότερες χρηματοπιστωτικές εταιρείες δεν αξιολογούν την έκθεση του χαρτοφυλακίου τους σε κινδύνους που σχετίζονται με τη φύση, μια αδυναμία που θα μπορούσε να οδηγήσει σε υψηλότερο κόστος, δικαστικές διαφορές και πλήγμα στην αξιοπιστία τους.
Ειδικότερα η έκθεση αναφέρει ότι μόνο το 20% των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων μετρούν την έκθεσή τους σε κινδύνους που σχετίζονται με τη φύση σε σύγκριση με το 85% που υπολογίζει την πιθανή ευπάθειά τους στις κλιματικές επιπτώσεις.
Η ανάλυση βασίστηκε σε γνωστοποιήσεις που έγιναν στον μη κερδοσκοπικό οργανισμό πέρυσι από περισσότερες από 550 τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες και ιδιοκτήτες περιουσιακών στοιχείων που αντιπροσωπεύουν περίπου 8 τρισεκατομμύρια δολάρια σε κεφαλαιοποίηση αγοράς. «Η εκτίμηση της φύσης δεν αποτελεί ακόμη προτεραιότητα για τις περισσότερες» χρηματοπιστωτικές εταιρείες, ανέφερε η CDP.
«Παραμένουν σε μεγάλο βαθμό τυφλοί απέναντι στους κινδύνους». Ένας από τους βασικούς κινδύνους είναι το υψηλότερο κόστος.
Η BNP Paribas SA για παράδειγμα ανέφερε στην CDP ότι εάν οι τράπεζες θεωρηθεί ότι συμβάλλουν στην αποψίλωση των δασών, θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν πιθανούς οικονομικούς κινδύνους «της τάξης του 25% της αγοραίας αξίας τους» που θα προκύψουν από δικαστικές διαφορές, απώλεια αξιοπιστίας και άλλους παράγοντες.
Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα είναι επίσης εκτεθειμένα εξαιτίας της δανειοδοτικής τους σχέσης με τις επιχειρήσεις.
Οι διεθνείς συμφωνίες
Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ εκτιμά ότι η παραγωγή οικονομικής αξίας 44 τρισεκατομμυρίων δολαρίων – πάνω από το μισό του παγκόσμιου ΑΕΠ – εξαρτάται μέτρια ή σε μεγάλο βαθμό από τη φύση και τις υπηρεσίες της.
Μετά την υπογραφή της συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα το 2015, οι τράπεζες και οι διαχειριστές χρημάτων αντιμετωπίζουν αυξανόμενη πίεση για τη μέτρηση της απειλής που θέτει ο πλανήτης που θερμαίνεται, καθώς και η συμβολή τους σε αυτήν.
Η απόκριση του χρηματοπιστωτικού κλάδου στον κίνδυνο της φύσης ήταν μέχρι στιγμής ελλιπής. Η CDP διαπιστώνει ότι ενώ σχεδόν το 95% των χρηματοπιστωτικών εταιρειών δήλωσαν ότι οι επιχειρηματικές τους στρατηγικές ή ο οικονομικός σχεδιασμός τους «επηρεάζονται» πλέον από την κλιματική αλλαγή, λιγότερο από το ένα τρίτο δίνει παρόμοια προσοχή στα δασικά ζητήματα και την ασφάλεια των υδάτων.
Υπάρχει όμως μια τάση για αλλαγή. Μια πρόσφατη διεθνής συμφωνία για τη βιοποικιλότητα, που περιγράφεται ως η συμφωνία του Παρισιού για τη φύση, θα μπορούσε να πείσει τους επενδυτές να λάβουν πιο σοβαρά υπόψη τους κινδύνους που σχετίζονται με τη φύση. Και αρκετές εταιρείες, όπως η BlackRock Inc., η UBS Group AG και η HSBC Holdings PLC, έχουν υποστηρίξει την Taskforce on Nature-related Financial Disclosures, ένα πλαίσιο για τους οργανισμούς να αναφέρουν και να ενεργούν για κινδύνους που σχετίζονται με τη φύση.
Hyman Minsky – Ποιος είναι και τι έκανε
Ο Hyman Minsky (1919-1996) ήταν αμερικανός οικονομολόγος που εμπίπτει στο μετα-κεϋνσιανό σχολείο και του οποίου το έργο, απαρατήρητο μέχρι το θάνατό του, βασίζεται στην αποφυγή της απορρύθμισης της οικονομίας.
Το έργο του Hyman Minsky πήγε σχεδόν απαρατήρητο στη διάρκεια της ζωής του. Τόσο πολύ που γράφτηκε για αυτόν ότι το έργο του δεν άσκησε καμία επιρροή στις μακροοικονομικές συζητήσεις του τελευταίου τρίτου του 20ού αιώνα. Ωστόσο, από την κρίση που ξεκίνησε το 2007, το έργο του και οι θεωρίες του κατάφεραν να προσελκύσουν την προσοχή των οικονομολόγων και των συγγραφέων. Η δουλειά του έχει περάσει από τη λήθη στο να θεωρείται χρήσιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση και την πρόληψη οικονομικών κρίσεων. Η πρότασή του: αποφύγετε την απελευθέρωση των αγορών.
Σύντομες βιογραφικές σημειώσεις
Ο Hyman Minsky γεννήθηκε στο Σικάγο, σε μια οικογένεια καταγωγής Λευκορωσίας και σοσιαλιστικής ιδεολογίας. Αυτό θα επηρέαζε τον τρόπο κατανόησης της οικονομίας, με τέτοιο τρόπο ώστε να στοιχηματίζει στις σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές. Έλαβε πτυχίο Επιστημών από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο. Ωστόσο, σύντομα ενδιαφέρθηκε στα οικονομικά και τη δημόσια διοίκηση. Στον τομέα αυτό απέκτησε διδακτορικό από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Μετά το τέλος του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου, εργάστηκε στο Πανεπιστήμιο Brown στο Μπέρκλεϋ και, αργότερα, στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον στο Σαν Λούις.
Ο Μίνσκυ σπούδασε σε μια από τις κορυφαίες σχολές οικονομικών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Από εκεί εμφανίστηκαν σπουδαίοι οικονομολόγοι, όπως ο Paul Samuelson, ο οποίος κέρδισε το βραβείο Νόμπελ το 1970. Ωστόσο, ο Minsky διατηρούσε πάντα μια πιο διακριτική θέση. Αυτό προήλθε από το γεγονός ότι μεγάλο μέρος των κορυφαίων οικονομολόγων εργάστηκε σε μαθηματικά μοντέλα, ενώ ο Μίνσκυ μελέτησε πιο πρακτικά ερωτήματα, εστιάζοντας στη μελέτη της φτώχειας και του χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Οι σφαίρες μελέτης του Minsky: Ένα ετερόδοξο στο Σικάγο
Όπως έχουμε παρατηρήσει, ενώ άλλοι οικονομολόγοι επικεντρώθηκαν στη μελέτη των μαθηματικών μοντέλων, ο Minsky αφιερώθηκε στη μελέτη πιο πρακτικών ερωτήσεων. Το πρώτο από τα πεδία σπουδών στα οποία στράφηκε ήταν η μελέτη της φτώχειας. Σε αυτόν τον τομέα, ήταν ευνοϊκός για την καταπολέμηση της φτώχειας από τις δημόσιες διοικήσεις, με πρακτικές όπως το κράτος να ενεργεί ως εργοδότης έσχατης λύσης.
Ωστόσο, οι σημαντικότερες συνεισφορές του έγιναν στον τομέα των αγορών και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Οι αναλύσεις του πήραν ως αφετηρία αυτό που συνέβαλε ο Κέινς, τον οποίο θεώρησε απαραίτητη αναφορά.
Ο Μίνσκι έχει περιγραφεί κατά καιρούς ως ριζοσπαστικός κεϋνσιανός, του οποίου οι έρευνες δεν έχουν γίνει καλά δεκτές στη Wall Street. Με την έρευνά του, θεωρείται ο δημιουργός της υπόθεσης της χρηματοοικονομικής θεωρίας.
Έτσι, εάν ο Βρετανός οικονομολόγος μελετούσε την αστάθεια των χρηματοπιστωτικών αγορών, ο Minsky επεσήμανε πώς εξελίχθηκαν αυτές οι αστάθειες και ποιες είναι οι αλληλεπιδράσεις τους με την οικονομία. Το κύριο συμπέρασμα του είναι ότι, από τη φύση του, ο καπιταλισμός τείνει αναπόφευκτα στην κρίση. Αυτό βασίστηκε στο γεγονός ότι, αν και φαινόταν παράδοξο, αυτές οι αστάθειες βρήκαν την προέλευσή τους σε στιγμές σταθερότητας. Η σταθερότητα και η ηρεμία, επομένως, είναι, σύμφωνα με τον Minsky, οι αιτίες των οικονομικών κρίσεων.
Επιχείρηση και χρέος: Η ταξινόμηση Minsky
Σύμφωνα με τον Hyman Minsky, με βάση τη μελέτη της οικονομικής κατάστασης, οι εταιρείες θα μπορούσαν να ταξινομηθούν σε τρεις τύπους. Αυτή η ταξινόμηση βασίζεται στη σχέση που υπάρχει σε εταιρείες μεταξύ του χρέους και της ικανότητας πληρωμής. Κατά κάποιο τρόπο, αυτή η ταξινόμηση περιλαμβάνει τρία στάδια στα οποία μπορεί να περάσει κάθε εταιρεία:
- Η καλυπτόμενη εταιρεία: Αυτή η πρώτη φάση τείνει να συμβεί σε μετα-κρίσεις. Η προσοχή είναι η κυρίαρχη νότα στις εταιρείες. Οι πιστώσεις είναι λίγες ή μικρές, οπότε η εταιρεία μπορεί να τις αντιμετωπίσει χωρίς μεγάλη δυσκολία.
- Η κερδοσκοπική εταιρεία: Αυτό το σενάριο είναι το αποτέλεσμα της αύξησης της εμπιστοσύνης που δημιουργήθηκε από την προηγούμενη κατάσταση. Η πίστωση ξεκινά μια εκτεταμένη φάση. Σε αυτό το σημείο, οι εταιρείες μπορούν να πληρώσουν τους τόκους, αλλά δεν είναι σε θέση να καλύψουν τη λήξη του κεφαλαίου, οπότε πρέπει να αναχρηματοδοτήσει το χρέος.
- Η εταιρεία Ponzi:Αυτή η φάση χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι η εταιρεία χάνει την ικανότητα να αντιμετωπίζει τόσο τη λήξη του κεφαλαίου όσο και την καταβολή τόκων. Ωστόσο, η εταιρεία συνεχίζει να αναζητά εξωτερική χρηματοδότηση, υπό την ανταμοιβή, όχι απαραίτητα αλήθεια, ότι η αξία των περιουσιακών στοιχείων θα αυξηθεί και ότι, τελικά, θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί το αποκτηθέν χρέος.
Το τελικό αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας ονομάζεται “Minsky Moment”. Με άλλα λόγια, το τελικό αποτέλεσμα είναι το ξέσπασμα μιας νέας κρίσης.
Τα στάδια των οικονομικών φυσαλίδων
Για το Minsky, οι οικονομικές φούσκες είναι καταστάσεις που είναι δύσκολο να ξεφύγουν σε αγορές όπου δεν υπάρχει συγκεκριμένο επίπεδο ρύθμισης. Αυτές οι φυσαλίδες ακολουθούν μια σειρά βημάτων:
- Αύξηση τιμών.
- Πιστωτικής διευκόλυνσης.
- Υπερθέρμανση της αγοράς.
- Ευφορία.
- Συλλογή παροχών.
- Εσκασε η φούσκα.
Σε αυτό το πλαίσιο, με την κρίση του 2008, οι ιδέες του Hyman Minsky ήρθαν στο προσκήνιο ως πιθανή εναλλακτική λύση.