NewsEdit Τούτη δεν είναι ρητορική αποστροφή. Σε ολόκληρη τη μακραίωνη ιστορία τους οι κάτοικοι αυτής της χώρας και έφευγαν από τα εδάφη της, οικειοθελώς ή διωκόμενοι, και δέχονταν σε αυτά τον ξένο και τον ικέτη. Δέχονταν γιατί γνώριζαν βαθιά τι σημαίνει να φεύγεις.
Του Αριστείδη Μπαλτά
Να εγκαταλείπεις την εστία σου. Ας θυμηθούμε τον Οδυσσέα. Τον νόστο και τη νοσταλγία. Το σεβασμό στην ιερότητα του ξένου. Η παράδοση διατηρήθηκε και διατηρείται. Από τη μια μεριά, η διάσπαρτη σε όλες τις χώρες Ομογένεια και τα κύματα φυγής των νέων επιστημόνων. Από την άλλη μεριά οι γιαγιάδες της Λέσβου που γνώρισαν τον παγκόσμιο θαυμασμό εν μέσω βαθύτατης κρίσης. Ή η από κοινού επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, του Πάπα Φραγκίσκου και του Αρχιεπισκόπου Ιερώνυμου στα Ελληνικά νησιά.
Η παγκοσμιοποίηση έχει μετατρέψει τους οικονομικούς μετανάστες σε πλανητικό φαινόμενο: λιμοί και λοιμοί, πείνα και λειψυδρία, αδυναμία ακόμη και στοιχειώδους επιβίωσης σε μεγάλες εκτάσεις της Αφρικής, της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής. Οι μετεξελίξεις της παγκοσμιοποίησης και οι τοπικοί πόλεμοι που αναπτύχθηκαν παράλληλα πρόσθεσαν στα ρεύματα φυγής τους πρόσφυγες. Τους πολιτικά διωκόμενους. Εκείνους που, μαζί ή παράλληλα με τους προηγούμενους, διασχίζουν με μύριους κινδύνους εκατοντάδες χιλιόμετρα. Κρατώντας στον ώμο τον ηλικιωμένο πατέρα, όπως ο Αινείας τον Αγχίση μετά την πτώση της Τροίας, ή το μικρό παιδί, τη γιαγιά, τη μητέρα που δεν μπορούσε να βαδίσει. Κάποιοι για να αντιμετωπίσουν την οργή της θάλασσας. Ή και της θάλασσας. Σε πανάκριβα καρυδότσουφλα. Πολλοί για να πνιγούν ανώνυμοι στα ανοιχτά της Πύλου.
Όπου αυτά πιστοποιούν με πάσα σαφήνεια ότι οι άνθρωποι δεν φεύγουν μαζικά από τις χώρες τους επειδή το θέλουν. Εκδιώκονται εκόντες άκοντες από τους πολέμους, την ακραία καταστολή, την πείνα και τη δίψα, τις οικολογικές καταστροφές.
Οφείλουμε κατ’ αρχήν να συνειδητοποιήσουμε και κατόπιν να εμπεδώσουμε δύο ακόμη πράγματα.
Πρώτον: το προσφυγικό/μεταναστευτικό είναι σήμερα φαινόμενο οικουμενικό. Θίγει όλες τις ηπείρους και όλες τις χώρες. Τόσο τις χώρες φυγής όσο και τις χώρες προορισμού. Δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι μετακινούνται γιατί δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς. Δηλαδή απλώς να ζήσουν. Η ανθρωπότητα βρίσκεται σήμερα εν μέσω μιας σύγχρονης «μεγάλης μετανάστευσης των λαών». Σαν εκείνη που συνόδευσε τη διάλυση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Όπου, όπως η παλιά, έτσι και η σύγχρονη δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με κατασταλτικά μέτρα. Σαν αυτά που προωθούν οι πρόμαχοι της φυλετικής ή της εθνικής ή της θρησκευτικής δήθεν καθαρότητας. Τείχος όπως του Έβρου ή όπως εκείνο στα σύνορα του Μεξικού δεν μπορούν να αντέξουν την πίεση. Ούτε καν βραχυπρόθεσμα.
Δεύτερον: κατ’ ουσίαν υπεύθυνες για τούτη τη μεγάλη μετανάστευση είναι οι μεγάλες δυνάμεις του πλανήτη. Μαζί με εκείνες που διεκδικούν να γίνουν μεγάλες. Δυνάμεις τέως αποικιοκρατικές που μοίρασαν τον λεγόμενο κάποτε «τρίτο κόσμο» με οριζόντιες και κατακόρυφες ευθείες αγνοώντας φυσικά σύνορα, γλώσσες και πολιτισμικές παραδόσεις. Προκειμένου να εκμεταλλευτούν μονοπωλιακά τον φυσικό πλούτο και να επεκτείνουν την κυριαρχία του κεφαλαίου. Αλλά και δυνάμεις ανερχόμενες με ανάλογους στόχους που σεμνύνονται να ομιλούν για «βοήθεια» και «ανάπτυξη». Δυνάμεις και των δύο κατηγοριών που δεν διστάζουν να οργανώνουν πραξικοπήματα ή να υποδαυλίζουν πολέμους. Μια ματιά στον παγκόσμιο χάρτη δείχνει πόσες πολλές είναι σήμερα οι εστίες τοπικών πολέμων ενώ μια διεισδυτική ματιά είναι σε θέση να ξεπεράσει τη ρητορική που επενδύει αυτούς τους πολέμους ώστε να αναδείξει τα πραγματικά διακυβεύματα.
Η λύση του προβλήματος; Αυτή μπορεί να διατυπωθεί σχετικά εύκολα, αλλά να επιτευχθεί πολύ δύσκολα. Τουλάχιστον όμως μπορεί να αρχίσει να διεκδικείται.
Οι μεγάλες δυνάμεις και εκείνες που επιδιώκουν να τις μιμηθούν -χώρες προορισμού οι περισσότερες- οφείλουν να υποχρεωθούν να αναγνωρίσουν το μέγεθος του προβλήματος για την ανθρωπότητα ολόκληρη όπως και το πόσο σαθρή είναι η φυλετική ή εθνική ή θρησκευτική καθαρότητα που επενδύει τη ρητορική τους. Και ταυτόχρονα να αναλάβουν πλήρως τις ιστορικές και παροντικές ευθύνες τους. Ας πούμε μέσω ΟΗΕ. Ώστε να βοηθήσουν να ορθοποδήσουν οι χώρες φυγής. Φροντίζοντας με πάσα αυστηρότητα να μην πέσουν οι αντίστοιχοι πόροι στα χέρια των τοπικών ελίτ. Στόχος είναι ο καθένας και η καθεμιά να μπορεί να ζει αξιοπρεπώς στον τόπο του. Πόροι και μέσα υπάρχουν. Σκεφτείτε τι κερδίζουν οι πολεμικές βιομηχανίες. Ή οι πολυεθνικές του φαρμάκου. Ή οι κολοσσοί της ενέργειας. Ή πώς ξοδεύουν τα χρήματά τους ο Μπέζος ή ο Έλον Μασκ. Και ας αναρωτηθούμε: πώς είναι δυνατόν στις παρούσες συνθήκες να υπάρχουν φορολογικοί παράδεισοι; Το μεταναστευτικό/προσφυγικό, μαζί με την προϊούσα οικολογική καταστροφή και την κλιματική αλλαγή, αποτελεί μείζον διακύβευμα των καιρών. Προκειμένου να επιβιώσει η ανθρωπότητα ολόκληρη.
Πώς μπορεί να επιτευχθεί ένας τέτοιος στόχος; Ας πούμε μέσω της συγκρότησης και της ανάπτυξης μιας Δημοκρατικής Διεθνούς που θα διεκδικήσει συστηματικά και δυναμικά την υλοποίησή του ενώ μέχρι τότε και ειδικά στα καθ’ ημάς απαιτείται αλλαγή των «συμφωνιών Δουβλίνου», σεβασμός στις διεθνείς συνθήκες για το άσυλο, αλληλεγγύη, γενναιοδωρία και ενεργός υπομονή. Και βεβαίως δημοκρατικοί όροι ενσωμάτωσης των προσφύγων και μεταναστών που το επιθυμούν.
Έχω πλήρη συνείδηση των δυσκολιών που παρουσιάζει μια τέτοια προοπτική. Όπου οι δυσκολίες τελικά συμποσούνται σε μία: στην κυριαρχία της νεοφιλελεύθερης μορφής του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής. Κυριαρχία που επιβιώνει όσο κι αν η παγκοσμιοποίηση υποχωρεί, κυριαρχία που χαρακτηρίζει ακόμη και μεγάλες χώρες που δεν ομνύουν σε εκείνον, αλλά ισχυρίζονται ότι εντάσσουν την οικονομία και την πολιτική τους σε διαφορετικά καθεστώτα ή παραλλαγές, ενδεχομένως με διάφορα ονόματα.
Όπως κάθε εκδοχή του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, ο νεοφιλελευθερισμός είναι οικονομικό/πολιτικό/ιδεολογικό καθεστώς του οποίου άξονας λειτουργίας και κινητήρια δύναμη είναι η αναζήτηση του μέγιστου κέρδους. Στο όνομα του ανταγωνισμού και της δήθεν αριστείας. Δηλαδή η διαρκής όξυνση ή εμβάθυνση των σχέσεων εκμετάλλευσης υπό όλες τις πολυποίκιλες μορφές που μπορούν να τις ενδύσουν. Με φύλλο συκής την αμέσως μεταπολεμική περίοδο τη συγκρότηση του κράτους προνοίας που καλλιεργούσε την ψευδαίσθηση ότι η «ανάπτυξη» -το ψευδώνυμο της εξάπλωσης των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων- θα επέφερε σταδιακά την ευημερία όλων. Αλλά από τότε που κατέρρευσε ΕΣΣΔ, δηλαδή το φαντασιακό αντίπαλο δέος του, και η Αριστερά εισήλθε στη μακρά περίοδο της μελαγχολίας της ενόσω η ιστορική σοσιαλδημοκρατία εγκατέλειπε τις αφετηρίες της για να προσδεθεί άκριτα στο άρμα του, ο νεοφιλελευθερισμός κυριαρχεί χωρίς ουσιαστικό αντίπαλο. Και χωρίς Σχέδιο Β. Δηλαδή χωρίς να του είναι αναγκαία ή καν να φαίνεται εφικτή μια επιστροφή σε κάποιας μορφής κεϋνσιανισμό. Υπό αυτούς τους όρους, η ένταση των εκμεταλλευτικών σχέσεων και από εκεί των ανισοτήτων προσλαμβάνει διαστάσεις γιγαντιαίες. Πράγμα που σημαίνει ότι απέναντι στις κοινωνικές αντιστάσεις που δεν λείπουν να εγείρονται (βλέπε π.χ. πρόσφατα τη Γαλλία) ή δεν θα λείψουν να εγερθούν η απάντηση μπορεί να είναι μόνον η γυμνή καταστολή. Κάποτε ακραία.
Και εδώ έρχεται να κουμπώσει το μεταναστευτικό/προσφυγικό. Γιατί η άνευ όρων εμβάθυνση των εκμεταλλευτικών σχέσεων δημιουργεί αναπόφευκτα παρίες. Όπου όταν οι παρίες, που δεν έχουν να χάσουν παρά τις αλυσίδες τους, δεν εμπνέονται από μια απελευθερωτική προοπτική, από έναν γενναιόδωρο όχι-ακόμη-τόπο ικανό να περιλάβει και να μορφοποιήσει τις προσδοκίες τους, τότε εκφράζουν την απόγνωση και την οργή τους ωθούμενοι να επιλέξουν κάποιον αποδιοπομπαίο τράγο. Κατά κανόνα τον πιο αδύνατο. Δηλαδή τον ανέστιο ξένο. Τον πρόσφυγα και τον μετανάστη. Εκείνον που έχει ‘εισβάλει’ στη χώρα τους για να μειώσει τους μισθούς τους ή να τους στερήσει την κακοπληρωμένη δουλειά τους υποκαθιστώντας τους. Γιατί όλοι ξέρουν ότι το μόνο που νοιάζει τον «ξένο» είναι να βρει ένα πιάτο φαΐ. Με οποιοδήποτε κόστος. Ξενοφοβία, ρατσισμός, αυτοδικία. Πράγμα εξαιρετικά βολικό για τις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις. Τις πολιτικές δυνάμεις του κεφαλαίου: έτσι μειώνεται με το αζημίωτο η πίεση εις βάρος τους.
Ήδη διάγουμε αυτήν την συνθήκη. Με την ανοχή ή την ενθάρρυνση των ‘κλασικών’ συντηρητικών δυνάμεων και βεβαίως με την άμεση ή έμμεση στήριξη μεγάλων ΜΜΕ, η Ακροδεξιά ανεβαίνει παντού. Στις ΗΠΑ, στις χώρες της Ευρώπης, στη χώρα μας. Και όχι μόνον. Για παράδειγμα, η κατάσταση στην Αργεντινή εξελίσσεται πολύ επικίνδυνα. Ένας χειρότερος Μπολονσάρου ήδη βρίσκεται προ των πυλών.
Όπου οι αντίστοιχες ακροδεξιές δυνάμεις, παρά τις διαφορές τους ανά χώρα, συναντώνται μεταξύ τους, ανταλλάσσουν την πείρα τους, οργανώνουν τη στρατηγική τους και βοηθούν η μία την άλλη. Μια άτυπη Μαύρη Διεθνής ήδη λειτουργεί. Ενόσω οι ακόμη δημοκρατικοί πολιτικοί ηγέτες είναι εγκλωβισμένοι στην ιδιάζουσα μυωπία τους. Εκείνη που τους επιτρέπει να δουν μόνον τους ελιγμούς που θα τους επιτρέψουν να αναπαραγάγουν την εξουσία τους στις χώρες τους. Ανάμεσα στα άλλα, παίζοντας το «ζεστό κρύο» με τους αντίστοιχους ακροδεξιούς σχηματισμούς.
Τα πράγματα έχουν φτάσει ήδη σε μια κατάσταση που μας επιτρέπει να ισχυριστούμε ότι το πολιτικό Σχέδιο Β του νεοφιλελευθερισμού είναι η ακροδεξιά διακυβέρνηση. Ότι αυτός είναι ο εν εξελίξει πολιτικός μονόδρομος για την υφήλιο ολόκληρη. Υπερβολή; Ίσως. Αλλά η ανάγκη σύμπηξης μιας Δημοκρατικής Διεθνούς καθίσταται πλέον σχεδόν χειροπιαστή. Το γιατί το «είμαστε όλοι πρόσφυγες, είμαστε όλοι μετανάστες» δεν είναι απλή ρομαντική αποστροφή γίνεται, ελπίζω, έτσι εμφανές.
Αριστείδης Μπαλτάς
Ομότιμος Καθηγητής ΕΜΠ
π. Υπουργός
- Γερμανία: Πώς οι ακροδεξιοί εξτρεμιστές επανερμηνεύουν την επίθεση στο Μαγδεμβούργο
- Αλέξης Τσίπρας: «Το 2025 μπορεί με τη συμμετοχή και την προσπάθεια όλων να είναι μια νέα αρχή»
- ΗΠΑ: Η μεγάλη απεργία στα Starbucks επεκτείνεται σε ακόμα 300 καταστήματα
- Χαβάη: “Ξύπνησε” το υπερηφαίστειο Κιλαουέα
- Οι σφαγές χιλιάδων ανθρώπων στη Γάζα επισκιάζουν για ακόμη μια χρονιά τα Χριστούγεννα στη Βηθλεέμ