NewsEdit Την ώρα που η κακοκαιρία Daniel χτυπούσε το Βόλο, μαθαίναμε ότι στα συρτάρια του Υπουργείου Περιβάλλοντος, από το 2018 βρίσκονται οι χάρτες κινδύνου πλημμύρας για όλες τις Περιφέρειες της χώρας και τα επιμέρους τμήματά τους.
Του Νίκου Μπελαβίλα*
Στον αντίστοιχο χάρτη του Βόλου ολόκληρο το νοτιοδυτικό τμήμα της πόλης, δηλαδή τα κατάντη του ποταμού Κραυσίδωνα φαινόταν ότι βρισκόταν στα «κόκκινα». Αποδείχθηκε με δραματικό τρόπο. Είναι το τμήμα το οποίο πλημμύρισε πρώτο όταν υπερχείλισε το ποτάμι. Μετά από δέκα ημέρες με την κακοκαιρία Elias τα πράγματα έγιναν ακόμη χειρότερα καθώς το υπάρχον αν και ελλιπές αντιπλημμυρικό δίκτυο και η κοίτη είχαν αχρηστευθεί από την πρώτη νεροποντή. Οι λάσπες και τα μπάζα έφραξαν όλες τις ροές του νερού προς τη θάλασσα και κρίσιμα σημεία γεφυρών. Έτσι τα νερά κατέκλυσαν τα πάντα, ακόμη και τις περιοχές που είχαν αντέξει στην πρώτη καταστροφή. Η εμπειρία της πλημμύρας του Βόλου, της Κάρλας, της Καρδίτσας και του Παλαμά, της Λάρισας υπήρξε ένα πολύ σοβαρό μάθημα για όλους μας. Μας απέδειξε τον τραγικό κίνδυνο, όχι σε συνθήκες επιστημονικής προσομοίωσης αλλά πραγματικής καθημερινότητας.
Όταν συνέβαιναν αυτά ανατρέχοντας στον αντίστοιχο χάρτη κινδύνου της Αττικής συνειδητοποιούσαμε αυτό το οποίο εμπειρικά ήδη ξέραμε. Ο νότος της Αθήνας, δηλαδή τα Καμίνια, η κάτω Πειραιώς, ο Ρέντης, το Νέο Φάληρο, το Μοσχάτο και η Καλλιθέα, αν δεχθούν τους όγκους βροχής που δέχθηκε η Μαγνησία με τις κακοκαιρίες Daniel ή Elias θα μετατραπούν σε λίμνη.
Γιατί θα γίνει αυτό; Διότι τα ποτάμια της Αθήνας στη φυσική τους κατάσταση κάθε χρόνο πλημμύριζαν στα κατάντη, μία έκταση 5.000 στρεμμάτων από το Αλίπεδο του Πειραιά ως το Δέλτα Φαλήρου. Τα τοπωνύμια δεν είναι τυχαία- «αλίπεδο» και «δέλτα». Από την αρχαιότητα ως τις αρχές του 20ου αιώνα οι περιοχές εκείνες δεν κατοικούντο λόγω του κινδύνου πλημμύρας ενώ ως το 1900 τα έλη της Καλλιθέας στην περιοχή του σημερινού «Σταύρος Νιάρχος» υπήρχαν και οι Αθηναίοι κυνηγούσαν ακόμη αγριόπαπιες! Δεν αναφέρομαι ούτε αναπολώ προφανώς τη ρομαντική εικόνα με τις αμμοθίνες και τις καλαμιές. Μιλώ για την εκτεταμένη φυσική έξοδο του νερού της Αττικής προς τη θάλασσα η οποία ανακόπηκε.
Η Αθήνα και ο Πειραιάς στις δεκαετίες 1880-1890 κάλυπταν μόλις το 3% της επιφάνειας του Λεκανοπεδίου. Σήμερα καλύπτουν περισσότερο από το 75%. Τεράστια έκταση του αρχαίου κάμπου είναι κτισμένη με τσιμέντο και άσφαλτο. Τα ποτάμια και τα ρέματα, ο Κηφισός, ο Ιλισός, η Πικροδάφνη, ο Ποδονίφτης, ο Ηριδανός, ο Κυκλοβόρος έρεαν ανεμπόδιστα προς τη θάλασσα με συνολικό μήκος 850 χλμ. Σήμερα το μεγαλύτερο ποσοστό τους είναι σκεπασμένα. Τέλος, η εκβολή του δικτύου των δύο κύριων ποταμών που έφερνε το νερό στο Σαρωνικό, είχε άνοιγμα σχεδόν τριών χιλιομέτρων. Σήμερα η έξοδος του νερού στη θάλασσα γίνεται από δύο στενωπούς πλάτους 35 μέτρων στον Κηφισό και 30 μέτρων στον Ιλισό. Το φαληρικό μέτωπο μπαζώθηκε απ’άκρου σ’ άκρο από τον καιρό της δικτατορίας και στις μέρες μας όλες τις συνοικίες του τις αποκλείει ένα τείχος προς τη θάλασσα.
Τα πιο πάνω δυστυχώς δεν είναι μία επιστημονική δυστοπία. Η μεταπολεμική Αθήνα πλήρωσε με μεγάλες καταστροφές και νεκρούς την οικοδόμηση της, το μπάζωμα των ρεμάτων- με φονικές πλημμύρες το 1961, το 1977, το 1994. Τον Κηφισό και τον Ιλισό τους είδαμε να υπερχειλίζουν το 2002 και πριν δύο χρόνια να φθάνουν στο όριο τους κατακλύζοντας όλη την παραλιακή ζώνη. Τούτο σημαίνει ότι δεν έχει νόημα να ελπίζουμε πως το κακό θα συμβεί σε πενήντα ή εκατό χρόνια. Συνέβαινε ήδη με ρυθμούς 10ετίας και 20ετίας. Έχουμε λόγο να ανησυχούμε πολύ περισσότερο. Ο Κηφισός καλύφθηκε με όρους κυκλοφοριακούς, σχεδιάστηκε δηλαδή ως ένα οδικό έργο του «ολυμπιακού δακτυλίου» του 2004 και όχι ως ένα υδραυλικό έργο για να μην πνιγεί η πόλη. Το σημαντικό αντιπλημμυρικό έργο του πάρκου Φαληρικού Όρμου, που θα εκτονώσει σε κάποιο βαθμό την πίεση έχει εγκαταλειφθεί εδώ και πέντε χρόνια. Η κοίτη δεν έχει καθαριστεί και πρόσφατες έρευνες έδειξαν την ύπαρξη σωρών από μπάζα μέσα στο υπόγειο τούνελ του ποταμού, στο ύψος των ΚΤΕΛ. Οι εκβολές δεν καθαρίστηκαν ποτέ από το 2004 μέχρι σήμερα. Ο Σαρωνικός σε εκείνο το σημείο είναι πολύ ρηχός, τα φερτά υλικά σε κάθε βροχή επιχώνουν τον βυθό, έτσι η ποτάμια ροή εμποδίζεται ακόμη περισσότερο.
Επομένως, ακόμη και αν δεν υπήρχε κλιματική κρίση θα έπρεπε να ανησυχούμε πολύ. Τώρα ακόμη περισσότερο, καθώς τα «ακραία» φαινόμενα έγιναν συνήθη.
Τι πρέπει να γίνει;
Ο καθαρισμός της κοίτης και εκβάθυνση των εκβολών στον Κηφισό και στον Ιλισό όπως και η ολοκλήρωση του αντιπλημμυρικού καναλιού του Φαληρικού Όρμου μπορούν να γίνουν αύριο το πρωί. Κακώς δεν έχουν γίνει.
Σήμερα υπάρχει η δυνατότητα να παρακολουθούμε τη στάθμη των δύο ποταμών σε συνδυασμό με την εξέλιξη των μετεωρολογικών φαινομένων σε στιγμές κρίσης. Όχι με το μάτι ή με τα βίντεο των σόσιαλ μίντια αλλά με πραγματικό δίκτυο αισθητήρων και αποτελεσματικού συναγερμού. Αυτά είναι τα άμεσα.
Τα πιο σοβαρά όμως είναι τα μακροπρόθεσμα: Αναθεώρηση του αντιπλημμυρικού σχεδιασμού ώστε να αντιστοιχεί στις συνθήκες του 2023 και όχι του 1950. Κάθε μπάζωμα ρέματος ή κάλυψη ποταμού είναι πλέον αδιανόητη.
Ανάκτηση της φυσικής κοίτης του Κηφισού και του Ιλισού όπου ακόμη είναι ακάλυπτοι, από τη Νέα Ιωνία ως την Πάρνηθα και από το πάρκο στο Γουδί ως τον Υμηττό. Και ίσως ήρθε η ώρα να αρχίσουμε όπως κάνουν δεκάδες πόλεις σε όλο τον κόσμο να ανοίγουμε ξανά ρέματα και ποτάμια που κλείσαμε με άφρονα τρόπο την εποχή της αντιπαροχής για να κτίσουμε δρόμους και κτίρια.
*Καθηγητής Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείο
Διευθυντής Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος