Έλλη Πετρίδη Σχεδόν ταυτόχρονα με την επίθεση της Χαμάς και τη σφαγή εκατοντάδων ανθρώπων, στα ισραηλινά εδάφη, στις 7 Οκτωβρίου ξεκίνησε ο πόλεμος της προπαγάνδας με κύριο “όπλο” τα FakeNews. Ένας πόλεμος που κλιμακώνεται μέρα με την ημέρα διχάζοντας και αποπροσανατολίζοντας τη λεγόμενη “κοινή γνώμη” σε όλο τον κόσμο.
Βεβαίως ούτε η προπαγάνδα ούτε και οι ψευδείς ειδήσεις είναι κάτι καινούργιο στην ιστορία των πολεμικών συγκρούσεων καθώς τις ανιχνεύουμε ακόμη και στην εποχή της αρχαίας Αιγύπτου. Εκείνο που είναι σχετικά καινούργιο είναι τα Μέσα που χρησιμοποιούνται από τα αντίπαλα στρατόπεδα κι αυτά σήμερα δεν είναι άλλα από τα Κοινωνικά Δίκτυα στα οποία δρουν οργανωμένοι “στρατοί” από “χρήστες” που μόνο στόχο έχουν την επικοινωνιακή εξολόθρευση των αντιπάλων τους ρίχνοντας λάδι στη φωτιά του πραγματικού πολέμου.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να πούμε ότι τα FakeNews δεν γνωρίζουν έξαρση μόνο σε περιόδους πολεμικών συγκρούσεων αλλά και σε “ειρηνικές” εποχές, σε προεκλογικές περιόδους -με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό των τελευταίων εκλογών στις ΗΠΑ- αλλά και στην περίοδο της πανδημίας όπου συνοδεύτηκαν και με απίστευτα συνομωσιολογικά σενάρια. Ενώ δεν πρέπει να αγνοούμε και την τεχνολογική τους… πρόοδο καθώς από απλές γραπτές αναρτήσεις και άρθρα έχουμε μπει πλέον στην εποχή των Deep Fake με κατασκευή εικόνων και βίντεο.
Ίσως να μην υπάρχει άνθρωπος στον πλανήτη ο οποίος να χρησιμοποιεί το διαδίκτυο για την ενημέρωση του που να μην την “έχει πατήσει” και να μην έχει πιστέψει μία “είδηση” η οποία αργότερα να διαψεύστηκε. Κι αυτό μπορεί να πει κανείς ότι είναι φυσιολογικό καθώς τα FakeNews κατασκευάζονται έτσι ώστε να έχουν αληθοφάνεια αλλά και για έναν ακόμη λόγο: διότι όλοι μας έχουμε σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό κάποιες προκαταλήψεις υπέρ ή κατά κάποιων άλλων ανθρώπων, ιδεών, εθνοτήτων, θρησκειών. Κι είναι πάνω σε αυτό το έδαφος των ατομικών ή συλλογικών προκαταλήψεων που “πατάνε” και πετυχαίνουν τα FakeNews. Μία πρώτη, λοιπόν, άμυνα απέναντί τους είναι ο αυτοέλεγχος και η αμφιβολία και η επιφυλακτικότητα για οτιδήποτε εμφανίζεται στην οθόνη μας ακόμη κι αν αυτό ενισχύει την πεποίθησή μας για το αν βρίσκεται ή όχι στη “σωστή πλευρά της Ιστορίας”.
Σύμφωνα με έρευνα του ΜΙΤ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τα fake news διαδίδονται έξι φορές πιο γρήγορα από τις αληθινές ειδήσεις. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι γιατί απευθύνονται στο συναίσθημα και στο ένστικτο του κάθε ανθρώπου, με αποτέλεσμα να εκμεταλλεύονται την αδυναμία του.
Το δεύτερο που πρέπει να κατανοήσουμε είναι οι στοιχειώδεις αρχές της προπαγάνδας όπως τις έχει αναλύσει η Ανν Μορελλί αλλά και Άρθουρ Πόνσονμπυ. Αυτές είναι:
Οι αρχές αυτές είναι:
1. Εμείς δεν θέλουμε τον πόλεμο.
2. Μόνο υπεύθυνο για τον πόλεμο είναι το αντίπαλο στρατόπεδο.
3. Ο ηγέτης του αντίπαλου στρατοπέδου έχει το πρόσωπο του διαβόλου (ή: «Το τέρας υπηρεσίας»)
4. Εμείς υπερασπιζόμαστε έναν ευγενή σκοπό, όχι, ιδιαίτερα συμφέροντα
5. Ο εχθρός διαπράττει συνειδητά αγριότητες· εμείς, αν μας ξεφεύγει κάποια γκάφα, είναι αθέλητη
6. Ο εχθρός χρησιμοποιεί απαγορευμένα όπλα
7. Έχουμε ελάχιστες απώλειες, οι απώλειες του εχθρού είναι τεράστιες
8. Οι καλλιτέχνες και οι διανοούμενοι στηρίζουν τον αγώνα μας
9. Ο αγώνας μας έχει ιερό χαρακτήρα
10. Όποιος αμφιβάλλει για την προπαγάνδα μας είναι προδότης.
Τα FakeNews έχουν ως στόχο να υπηρετήσουν με κάθε θεμιτό ή (κυρίως) αθέμιτο τρόπο, τις παραπάνω αρχές. Κι εδώ έρχεται η τρίτη μας άμυνα, ένας απλός οδηγός ελέγχου μίας είδησης που διαβάζουμε ή βλέπουμε στο διαδίκτυο. Δεν είναι αλάνθαστος, δεν θα αποφύγουμε όλα τα FakeNews, σίγουρα όμως θα μας προφυλάξουν από πολλές επιθέσεις εξαπάτησης.
5 βήματα για τον εντοπισμό ψευδών ειδήσεων
1. Ελέγξτε το μέσο μαζικής ενημέρωσης
Το γνωρίζετε; Ψάξτε για πληροφορίες σχετικά με την ιστοσελίδα. Διασταυρώστε τις πληροφορίες που παρέχει με άλλες αξιόπιστες πηγές. Με μία πιο προσεκτική ματιά, μπορεί να διαπιστώσετε ότι πρόκειται για ιστοσελίδα πίσω από την οποία κρύβεται ένας κρατικός οργανισμός. Ισως πρόκειται απλώς για ένα ιδιωτικό blog ή για μία σατιρική ιστοσελίδα. Υπάρχουν κάποιες λεπτομέρειες που αποτελούν ένδειξη μειωμένης αξιοπιστίας, όπως είναι η έλλειψη επαρκών στοιχείων για τους υπεύθυνους της ιστοσελίδας, τα ορθογραφικά λάθη ή ακόμη ένα πρόχειρο layout, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι το εξαιρετικό layout αποτελεί εγγύηση αξιοπιστίας.
2. Ελέγξτε τον συντάκτη
Η ταυτότητα ενός αξιόπιστου συντάκτη είναι εύκολο να πιστοποιηθεί. Εάν το όνομα του συντάκτη αποτελεί αποκύημα της φαντασίας, τότε το περιεχόμενο του άρθρου είναι πιθανό να είναι ψευδές. Για να βεβαιωθούμε, μπορούμε σε ένα πρώτο βήμα να αναζητήσουμε συναφές περιεχόμενο σε άλλες ιστοσελίδες. Τι έχει δημοσιευθεί μέχρι στιγμής για το ίδιο θέμα; Εάν, για παράδειγμα, ένας πολιτικός κάνει μία ρηξικέλευθη δήλωση, αυτή προφανώς θα έχει δημοσιευθεί και αλλού. Επίσημες ιστοσελίδες κρατικών οργανισμών μας βοηθούν επίσης να ελέγξουμε την αξιοπιστία ορισμένων ισχυρισμών.
3. Ελέγξτε τις αναφορές
Χρησιμοποιεί ο συντάκτης αξιόπιστες πηγές; Αν χρησιμοποιεί αναφορές σε ειδικούς, είναι αυτοί υπαρκτά πρόσωπα και πράγματι ειδικοί; Εάν μία είδηση χρησιμοποιεί ανώνυμες ή καθόλου πηγές, τότε ενδέχεται να είναι ψευδές. Εάν η είδηση που διαβάζετε περιέχει ήδη παραπομπή σε συγκεκριμένη πηγή (επιστημονική έρευνα, επίσημη ομιλία, προγραμματικές θέσεις ενός πολιτικού κόμματος) καλό είναι να διασταυρώσετε την παραπομπή αυτή, για να επιβεβαιώσετε το περιεχόμενο. Πολλές φορές μία δήλωση μπορεί να περικόπτεται ή να απομονώνεται από τα συμφραζόμενά της, με αποτέλεσμα να αποκτά διαφορετική σημασία ή και να παραποιείται.
4. Σκεφτείτε πριν το μοιραστείτε
Ο τίτλος του άρθρου μπορεί να είναι προκλητικός προκειμένου να σας δελεάσει να κάνετε κλικ. Μην κάνετε όμως share ή forward χωρίς δεύτερη σκέψη σε ό,τι διαβάζετε. Πολλές φορές τα fake news δεν οφείλονται σε κακή πρόθεση ή αφελή πεποίθηση, αλλά προκύπτουν μόνο και μόνο γιατί κάποιος δεν πρόσεξε τι ακριβώς διάβασε ή παρέλειψε να το ελέγξει ή παρασύρθηκε από το συναίσθημα και την παρόρμηση της στιγμής. Κι όταν τα fake news πάρουν τον δρόμο τους, πολλές φορές είναι αργά για να σταματήσουν.
5. Αξιοποιήστε online υπηρεσίες ελέγχου εγκυρότητας των ειδήσεων
Ακολουθήστε για παράδειγμα το @EUvsDisinfo @StopFakingNews, το @DFRLab στο twitter, οι ιστοσελίδες, μεταξύ άλλων, Correctiv, Hoaxsearch, αλλά και η Deutsche Welle και το BBC, ακόμη και το ελληνικό http://ellinikahoaxes.gr/
