Ο Θουκυδίδης και το Δίλημμα Χαμάς ή Πούτιν;

Έχει γίνει πολύ λόγος από το 2012, όταν ο Graham Allison δημοσίευσε την «Παγίδα του Θουκυδίδη» για να αναλύσει την άνοδο της Κίνας και την πιθανή σύρραξη με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Του Πέτρου Βαμβακά*

Αν και υπάρχει διχογνωμία εάν ο Allison έχει ερμηνεύσει σωστά τον Αθηναίο στρατηγό του Πελοποννησιακού πολέμου, η σύγκριση έχει δημιουργήσει μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση και έχει επαναφέρει τον Θουκυδίδη στο προσκήνιο της ανάλυσης διεθνών σχέσεων.

Σήμερα τα, τα γεγονότα στην Ουκρανία, αλλά και στο Ισραήλ μας παραπέμπουν σε διδάγματα του Θουκυδίδη, και τις πιθανές καταστροφικές επιπτώσεις της διμέτωπης σύγκρουσης.

Οι πρόσφατες εξελίξεις στο Ισραήλ και στην Γάζα έχουν στρέψει τα βλέμματα της διεθνής κοινότητας από την Ρωσία και την Ουκρανία στην πιο δύσκολη στιγμή για την Ουκρανία και τον Ζελένσκι, κι ενώ η ανάγκη σημαντικής βοήθειας παραμένει τεράστια. Από την αρχή της πιο πρόσφατης σύγκρουσης στον πόλεμο της Ουκρανίας, η μιντιακή κινητικότητα και παρουσία του Ζελένσκι έχει συμβάλει τα μέγιστα στην επιτυχής έκβαση του πολέμου ενάντια στην Ρωσική εισβολή.

Η ανεπιτυχής εαρινή Ουκρανική αντεπίθεση, οι διάφορες καταγγελίες διαφθοράς στο εσωτερικό της Ουκρανικής κυβέρνησης, η κόπωση στο εσωτερικό των Ηνωμένων Πολιτειών να συνεχίσει την χρηματοδότηση του πολέμου, έρχεται σήμερα να συμπληρώσει η μεταφορά του παγκόσμιου ενδιαφέροντος στο πόλεμο Ισραήλ και Χαμάς.

Η Ουκρανία σήμερα φαντάζει σαν άλλο ένα στάσιμο μέτωπο που έρχεται να προστεθεί στην ευρύτερη περιοχή από την Μαύρη Θάλασσα μέχρι το Σουδάν. Ο μεγάλος νικητής της τελευταίας ανάφλεξης στα Παλαιστινιακά εδάφη είναι η Ρωσία και ο Πούτιν ιδιαίτερα, ο οποίος φαίνεται απελευθερωμένος, έχοντας βρει διεξόδους νότια και ανατολικά, στην Κίνα και στην Ινδία, επωφελούμενος της διάσπασης προσοχής και της κόπωσης των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι εσωτερικές προτεραιότητες στην Ευρώπη αλλά και η εσωτερική δυσλειτουργία του Αμερικανικού Κογκρέσου τον τελευταίο μήνα έχουν κάνει πιο δύσκολη την αφοσίωση στον πόλεμο στην Ουκρανία, για όλο και περισσότερες κυβερνήσεις.

Παρόλο που η Αμερικανική διπλωματία στην περιοχή παραμένει υπερδραστήρια, προσδοκώντας μια γενικότερη ομαλοποίηση και την παγιοποίηση ενός θεμιτού στάτους κβο. Μετά την λύση του Ναγκόρνο Καραμπάχ στον Καύκασο, προσεγγίσεις με την Τουρκία, το Ιράν αλλά και με την Σαουδική Αραβία, η περιοχή ήταν σε μια τροχιά επίλυσης, η οποία τώρα έχει ανατραπεί με την επίθεση της Χαμάς, αλλά και την πολιτική του Ισραήλ στην Δυτική Όχθη.

Αυτό όμως που δεν χωράει αμφισβήτηση είναι ότι και ο Allison αλλά και ο Θουκυδίδης κατανοούν πως η σωστή διαχείριση της ισχύος είναι μέγιστο αγαθό, και ότι η επιπόλαιη και αλαζονική διαχείριση μπορεί να αποδειχθεί καταστρεπτική.

Μία εβδομάδα μετά την πρωτοφανή και στυγερή επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ, υπάρχει η αίσθηση ότι βρισκόμαστε στο σημείο μηδέν μιας νέας εποχής και ότι είμαστε στα πρόθυρα μιας καλοστημένης παγίδας. Το κράτος και η κοινωνία του Ισραήλ έχουν δεχθεί ένα τέτοιο πλήγμα που η αντίδραση ήταν άμεση και σπασμωδική, έχοντας κιόλας δεσμευτεί σε μια χερσαία επέμβαση στην Γάζα.

Η δέσμευση καθαυτή είναι η παγίδα στην οποία έπεσαν και οι Αθηναίοι στην Μήλο.

Ο διάλογος των Αθηναίων και των Μηλίων είναι προφητικός για την έκβαση όποιας επιχείρησης του Ισραήλ έναντι της Γάζας. Η πραγματική παγίδα του Θουκυδίδη δεν είναι η αποτροπή μιας άλλης δύναμης στην διεθνή σκηνή αλλά η αλαζονεία και πεποίθηση της ισχύος που οδηγεί στην υπεροψία.

Η φονική επιδρομή των μελών της Χαμάς της 8ης Οκτωβρίου δημιούργησε αναμενόμενα αισθήματα φρίκης, λύπης, αγανάκτησης και τιμωριτικής εκδίκησης, στην Ισραηλινή κοινωνία, αλλά και στην παγκόσμια κοινότητα. Ήταν τόσο βίαιη η επίθεση της Χαμάς και τόσο αναμενομένη η αντίδραση του Ισραήλ. Ένα κράτος με καταστρεπτικές και φονικές ικανότητες που έχουν οδηγήσει κιόλας σε ασύμμετρες αντιδράσεις ενάντια σε έναν άμαχο πληθυσμό εκατομμυρίων.

Ο προαναγγελθείς στόχος, εκ μέρους της Ισραηλινής κυβέρνησης, της εξάλειψης της Χαμάς είναι σχεδόν απίθανος και θα οδηγήσει σε αιματοχυσία χωρίς προηγούμενο. Το χειρότερο όμως είναι ότι μία εκεχειρία χωρίς εισβολή στην Γάζα θα σημάνει μία νέα εποχή για το Ισραήλ και την περιοχή. Είναι πλέον ορατό ότι το Ισραήλ έχει δύο πολύ άσχημες και δύσκολες επιλογές. Όπως οι Αθηναίοι στην Μήλο, θα επιβληθούν στο πεδίο της μάχης, αλλά θα χάσουν το ηθικό υπόβαθρο. Όπως υπενθύμισε ο Ευριπίδης, στις Τρωάδες, στους Αθηναίους για την αυθαιρεσία των νικητών έναντι των ηττημένων.

Σε γενικότερο πλαίσιο το δραματικό δίλημμα του Ισραήλ, όσο αφορά την επίθεση στη Γάζα και τις τυχόν άσχημες επιπτώσεις δεν αφορά μόνον το Ισραήλ αλλά και τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους γεωπολιτικούς τους σχεδιασμούς, στην ευρύτερη περιοχή αλλά και συγκεκριμένα στην σύγκρουση με την Ρωσία και τον Πούτιν. Για πρώτη φορά, μετά από σχεδόν δυο χρόνια στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, η Ρωσία δεν είναι το θέμα στην ατζέντα, αλλά η χώρα με τις προτάσεις για επίλυση του πολέμου και εκεχειρίας.

Όσο η κατάσταση στο Ισραήλ παραμένει τεταμένη τόσο θα επωφελείται η Ρωσία και ο Πούτιν, ο οποίος αν καταφέρει να παγιώσει το μέτωπο θα είναι ο μεγάλος νικητής, ένα δυσμενές αποτέλεσμα για την Δύση και τις ΗΠΑ. Το δίλημμα του Ισραήλ έναντι της επέμβασης της Γάζας δεν είναι μονοδιάστατο, αλλά πρέπει να περιέχει και το Ουκρανικό και την Ρωσία.

Μια αποτυχία του Ισραήλ μπορεί να σημαίνει μια καινούργια εποχή με πιο ισχυρή Χαμάς αλλά και πιο ισχυρό Πούτιν. Αυτή πραγματικά θα είναι και η παγίδα του Θουκυδίδη, Χαμάς ή Πούτιν;

Η προσάρτηση μέρος της Ουκρανίας θα σημαίνει την εδραίωση του Πούτιν στον πάνθεον των Ρώσων ηγετών και για το διεθνές σύστημα την μεγάλη αναθεώρηση.

*Ο Πέτρος Βαμβακάς, είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Διεθνών Σπουδών του Emmanuel College της Βοστώνης

Ο Θουκυδίδης και το Δίλημμα Χαμάς ή Πούτιν;

«Σκηνές του δρόμου» στο Διεθνές Κέντρο Φωτογραφίας στη Νέα Υόρκη