NewsEdit Το “ψυχικό κόστος” της έκθεσης στα βίαια και αρνητικά γεγονότα στην εποχή των Social Media. Μπορούμε να προστατεύσουμε την ψυχική μας υγεία παραμένοντας ταυτόχρονα ενημερωμένοι;
του Αντωνίου Ντακανάλη*
Καθηγητή και επικεφαλής Ερευνητή Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας
του Πανεπιστημίου «Μπικόκα» του Μιλάνου
Μέλους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ψυχικής Υγείας
Το ανθρώπινο βλέμμα ακινητοποιείται μπροστά στoν αβάστακτο πόνο, στα διαμελισμένα πτώματα και στις βίαιες εικόνες που μεταφέρονται συνεχώς από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης. Βιώνεται συχνά αυτό που εμείς οι ειδικοί αποκαλούμε έμμεσο τραύμα όταν συμβαίνει ένα φρικτό γεγονός. Είναι στην φύση μας να είμαστε ενσυναισθητικοί, να συμπάσχουμε και να λυπόμαστε για τις ζωές που χάνονται και για τους συνάνθρωπους μας που βρίσκονται αντιμέτωποι με μια τραγωδία, όποια και εάν είναι αυτή και οπού και να εκτυλίσσεται, στο Ισραήλ. στα Τέμπη, στην Ουκρανία, στη Θεσσαλία. Δε χρειάζεται, να πρωταγωνιστούμε σε ένα τραγικό γεγονός για να επηρεαστούμε από τη σφοδρότητα και τη φρίκη του.
Ο πρόσφατος πόλεμος στην Ουκρανία και η νέα άγρια αιματηρή αντιπαράθεση Χαμάς – Ισραήλ έχουν εκτοξεύσει την ανασφάλεια των πολιτών που παρακολουθούν εκ του ασφαλούς τις συγκρούσεις που εκτυλίσσονται στις γραμμές του μετώπου και έχουν δεδομένες και μετρήσιμες επιπτώσεις στην ψυχική μας υγεία που ήταν ήδη επιβαρυμένη λόγω της αυξημένης και συσσωρευμένης πίεσης από την έντονη οικονομική κρίση που αντιμετωπίσαμε στην Ελλάδα και τα πρωτοφανή υγειονομικά πρωτόκολλα που εφαρμόστηκαν παγκοσμίως κατά της διασποράς του “αόρατου φονικού” εχθρού, του κορονοϊού, αλλάζοντας την καθημερινότητά εκατομμύριων ανθρώπων σε όλον τον κόσμο.
Βλέπω καθημερινά ανθρώπους να αγωνιούν, να φοβούνται, να διαταράσσεται σημαντικά ο ύπνος και η όρεξη τους και να επηρεάζεται γενικότερα η καθημερινή τους λειτουργικότητα. Κάποιοι αρνούνται, υποτιμούν ή αδιαφορούν για την βίαιη πραγματικότητα στην προσπάθεια τους να αμυνθούν ψυχικά. Άλλοι είναι αγανακτούν, θυμώνουν, κάνουν κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών ή ασκούν βία εντός και εκτός και της οικογένειας.
Όλο αυτό το κλίμα, το οποίο επηρεάζει τους ανθρώπους με διαφορετικό τρόπο και ένταση, συχνά ξυπνά μνήμες γεγονότων του παρελθόντος ή τραυματίζει τα όνειρα, κυρίως των νέων που φοβούνται πλέον να επενδύσουν σε ένα μέλλον που γίνεται όλο και πιο βίαιο και απρόβλεπτο. Και αυτό είναι ένα βαθύ τραύμα που θα έχει μακροπρόθεσμα πολλαπλές επιπτώσεις σε ψυχοκοινωνικό και μακροοικονομικό επίπεδο.
Δεν είναι όμως μόνο οι άγριες σκηνές πολέμου και αιματοχυσίας που μας τραυματίζουν και μας φέρνουν συναισθηματική εξάντληση και κόπωση.
Ανοίγουμε το κινητό, τον υπολογιστή, το τάμπλετ, την τηλεόραση και σε καθημερινή βάση γινόμαστε θεατές μιας σειράς από εγκλήματα, δολοφονίες, ενδοοικογενειακή βία, βιασμούς, ασέλγειες και εκπορνεύσεις ανηλίκων αλλά και άγριες σκηνές δυστυχίας και πόνου όπως παιδιά μεταναστών να πνίγονται στη Μεσόγειο.
Ίδια μυρωδιά θανάτου, ίδιος αβάστακτος πόνος, ίδια απόγνωση! Κάθε μέρα!
Αν λάβουμε υπόψιν την επιβαρυμένη καθημερινότητα με κοινωνικο-οικονομικές δυσκολίες, τα προσωπικά ψυχικά τραύματα, τα οποία ούτως ή άλλως κουβαλάμε μέσα μας και την ύπαρξη και συνεχή έκθεση στα βίαια και αρνητικά γεγονότα, τότε μπορούμε να αναλογιστούμε γιατί τα προβλήματα ψυχικής υγείας (π.χ. κρίσεις πανικού, κατάθλιψη, άγχος και αίσθημα και ανασφάλειας, απομόνωσης και φόβου), που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε, εμφανίζονται όλο και συχνότερα.
Έρευνες δείχνουν ότι η υπερβολική έκθεση σε βίαια εγκλήματα και εικόνες πολεμικών συγκρούσεων που μεταφέρονται διαρκώς και λεπτομερώς από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης, απευαισθητοποιoύν τον εγκέφαλο μας και τις αντιδράσεις μας στον στον πόνο που βιώνουν οι άλλοι. Μάλιστα όσο περισσότερο εκτιθέμεθα σε βίαια και αρνητικά γεγονότα στα οποία είμαστε ανήμποροι να βοηθήσουμε έμπρακτα, τόσο περισσότερο «μπουκώνουμε» με αυτό που βλέπουμε καθημερινά, το συνηθίζουμε και κατά μια έννοια “φυσιολογικοποιούμε τον τρόμο” και αυτό μπορεί να μας αποδυναμώσει ως κοινωνία, κάνοντας μας μακροπρόθεσμα λιγότερο ευαισθητοποιημένους σε φαινόμενα και γεγονότα που συμβαίνουν γύρω μας ή και λιγότερο αλληλέγγυους με τα θύματα.
Έχει ακόμα παρατηρηθεί σε παιδιά “εθισμός” στη βία, επιθυμούν, δηλαδή, μετά από λίγο, όλο και περισσότερο να παίζουν ανάλογα παιχνίδια ή να βλέπουν τέτοιες εικόνες, προβαίνοντας, ενίοτε, μέσω της μάθησης και της μίμησης όσων βλέπουν, σε κακοποιητικές και παραβατικές συμπεριφορές, περιλαμβανομένου του bullying.
Αν και η συνεχόμενη προβολή σε σκηνές βίας και αρνητικά ειδησεογραφικά γεγονότα επηρεάζει τους ανθρώπους με διαφορετικό τρόπο και ένταση, η κλινική μας εμπειρία διδάσκει ότι οι λεπτομερείς αναλύσεις και πληροφορίες, η διάρκεια και ο τρόπος που προβάλλονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης είναι πολύ περισσότερες από αυτές που ο μέσος άνθρωπος μπορεί να μεταβολίσει και να αντέξει.
Εύλογα λοιπόν ερωτάτε εμάς τους ειδικούς εάν μπορείτε να μαλακώσετε το “τραύμα” που μπορεί να νιώθετε από την καθημερινή έκθεση στα βίαια και αρνητικά ειδησεογραφικά γεγονότα και να εάν μπορείτε να προστατεύσετε ψυχική σας υγεία παραμένοντας ταυτόχρονα ενημερωμένοι;
Ναι, μπορείτε!
Είναι σημαντικό καταρχάς να οριοθετήσετε την έκθεση στην αρνητική ειδησεογραφία, προσδιορίζοντας περιορισμένες ώρες για την ενημέρωσή σας από αξιόπιστες πηγές γιατίη παραπληροφόρηση εξαπλώνεται αστραπιαία σε περιόδους κρίσης συμβάλλοντας μόνο στον πανικό.
Εάν πιάνετε τον εαυτό σας να ψάχνει το κινητό το βράδυ όταν δεν μπορείτε να κοιμηθειτε, τότε να επικεντρώνεστε σε πιο “χαλαρές” διαδικτυακές ειδήσεις, εξισορροπώντας την αρνητική ενημέρωση με θετικό και ενθαρρυντικό περιεχόμενο.
Ως γονείς πρέπει να βάλετε και σαφή όρια στα παιδιά για το πότε θα χρησιμοποιήσουν κινητό, υπολογιστή ή τάμπλετ. Αυτό δεν σημαίνει ότιθα πρέπει να τα κρατάτε σε άγνοια,αλλά μπορείτε να φιλτράρετε οι ίδιοι τα γεγονότα και να τους τα μεταφέρετε με λόγια που αρμόζουν στην ηλικία και στο πλαίσιο της γνωστικής και κοινωνικό-συναισθηματικής ανάπτυξης τους.
Επίσης πρέπει να διατηρήσετε μια φυσιολογική ρουτίνα. Αυτό περιλαμβάνει τις ώρες ύπνου, τις ώρες αφύπνισης, την εργασία και οποιεσδήποτε άλλες καθημερινές πτυχές της ζωής.
Όταν συμβαίνουν τραγικά γεγονότα, αισθανόμαστε απώλεια ελέγχου στη ζωή μας και σε ότι συμβαίνει γύρω μας. Όσο περισσότερο παραμένουμε στη φυσιολογική, κανονική μας ρουτίνα, τόσο περισσότερο ο εγκέφαλος και το σώμα μας νιώθουν ότι έχουμε και πάλι τον έλεγχο και αυτό είναι καταπραϋντικό, όπως φυσικά και το να αναγνωρίζουμε, να επεξεργαζόμαστε και να μοιραζόμαστε με άλλους ανθρώπους τα συναισθήματα μας.
*Ο Αντώνιος Κ. Ντακανάλης (Antonios Dakanalis), καθηγητής και επικεφαλής ερευνητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο Μπικόκα του Μιλάνου, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Παβίας και μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ψυχικής Υγείας, κατατάχθηκε το 2023 φορά ανάμεσα στους 50 καλύτερους επιστήμονες παγκοσμίως στον τομέα της ψυχικής υγείας. Διευθύνει το Διεπιστημονικό Ερευνητικό Κέντρο Νευροεπιστημών, Κλινικής Ψυχολογίας & Ψυχιατρικής, το Εθνικό Ερευνητικό Κέντρο Αριστείας για τη θεραπεία διατροφικών διαταραχών και τη διαχείριση βάρους και πολλά χρηματοδοτούμενα ερευνητικά και κλινικά προγραμμάτα σε συνεργασία με κορυφαία πανεπιστήμια περιλαμβανομένων των Harvard και Oxford. Έχει τιμηθεί με περισσότερα από 45 διεθνή βραβεία για το πλούσιο κλινικό και εερευνητικό του έργο, το οποίο περιλαμβάνει περισσότερες από 200 δημοσιεύσεις στα πιο έγκριτα επιστημονικά περιοδικά. Eίναι μέλος διεθνών επιστημονικών επιτροπών που καθορίζουν κατευθυντήριες οδηγίες σε θέματα ψυχικής υγείας και (επιστημονικά τεκμηριωμένης) ψυχοθεραπείας, συμμετέχει ενεργά σε ανθρωπιστικές και ιατρικές αποστολές στην Αφρική και είναι εμπνευστής εκστρατειών για την αποστιγματοποίηση της ψυχικής νόσου. Ενδιαφέρεται επίσης για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με αναπηρίες, χρόνια νοσήματα και ψυχολογικές δυσκολίες και προσφέρει συμβουλευτικές υπηρεσίες σε δημοσίους και ιδιωτικούς φορείς σχετικά με την πρόληψη και αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών και την προαγωγή της ψυχικής υγείας και ευεξίας των εργαζομένων.