Φιλελευθερισμός και κοινωνική δράση

Σαν σήμερα, το 1859, γεννήθηκε ο John Dewey.

Από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφορεί το βιβλίο του «Φιλελευθερισμός και κοινωνική δράση» (μετάφραση: Μαγδαληνή Τσεβρένη, εισαγωγή: Θανάσης Γιαλκέτσης).

Ο Τζων Ντιούι (1859-1952) υπήρξε ο πιο γνωστός και ο πιο σημαντικός αμερικανός φιλόσοφος στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα. Λίγοι στοχαστές επηρέασαν την αμερικανική πνευματική και δημόσια ζωή για τόσο μεγάλο διάστημα όσο ο Ντιούι. Στη μακρά και παραγωγική ζωή του, ο Ντιούι έγραψε πράγματι βαθυστόχαστα φιλοσοφικά και πολιτικά δοκίμια και παρήγαγε ένα πρωτότυπο κι επιβλητικό θεωρητικό έργο. έλαβε μέρος στις σημαντικότερες δημόσιες συζητήσεις και πολεμικές κι έζησε μια ζωή αγωνιστικής στράτευσης. Κατόρθωσε έτσι, ως ηγετική φωνή της προοδευτικής μεταρρύθμισης, ν’ απευθυνθεί και σ’ ένα ευρύτερο κοινό, πέρα από το ακαδημαϊκό περιβάλλον, λειτουργώντας υποδειγματικά ως δημόσιος διανοούμενος.

Η πειραματική φιλοσοφία του Ντιούι παρέμενε επιφυλακτική και δύσπιστη απέναντι στην προβολή προκαθορισμένων τελικών σκοπών, που χαράσσουν ασφαλείς δρόμους προς το μέλλον. Αυτός είναι κι ένας από τους λόγους που εξηγούν γιατί ο Ντιούι δεν ταυτίστηκε με τους σοσιαλιστές και δεν στρατεύτηκε στο Σοσιαλιστικό κόμμα. Ο Ντιούι αντιμετώπιζε με σκεπτικισμό τις γενικές και σφαιρικές ιδεολογικές προτάσεις, επειδή εκτιμούσε ότι δεν υπάρχουν ολικά σχέδια, ιδεολογικοί προσανατολισμοί και προγράμματα εγγενώς έγκυρα, θετικά και καλά για όλες τις χρήσεις, αποτελεσματικά σε κάθε περίσταση. Η εγκυρότητα μιας ιδεολογικής προοπτικής δεν μπορεί να μετρηθεί αφηρημένα και εκ των προτέρων. Μπορεί ν’ αναδειχτεί μόνον όταν η ικανότητά της να επιλύει συγκεκριμένα προβλήματα δοκιμαστεί στην πράξη.

Ωστόσο, η κριτική του Ντιούι στον «πολιτισμό του χρήματος» και τον καπιταλισμό από τη μια μεριά και στον αυταρχικό κομμουνισμό από την άλλη ορίζει μια πολιτική τοποθέτηση που εγγράφεται στο ρεύμα του φιλελεύθερου ή δημοκρατικού σοσιαλισμού. Στη δεκαετία του 1930 άλλωστε, ο Ντιούι υποστήριζε μια ιδέα οικονομικού προγραμματισμού προσανατολισμένου στον στόχο της βαθμιαίας υπέρβασης του ιδιωτικού ελέγχου της παραγωγής. Κι ενώ θεωρούσε αναγκαία μια μορφή κοινωνικοποίησης των μέσων παραγωγής, δεν έπαυε να προβληματίζεται και ν’ ανησυχεί για τον κίνδυνο ενός οικονομικού κολεκτιβισμού, ο οποίος θα καταπιέζει τα άτομα και θα περιορίζει τις ελευθερίες τους.

Σύμφωνα πάντα με τον Ντιούι, «η υπόθεση του φιλελευθερισμού θα χαθεί για μια μακρά περίοδο, αν ο ίδιος δεν είναι προετοιμασμένος να προχωρήσει παραπέρα και να κοινωνικοποιήσει τις παραγωγικές δυνάμεις που διαθέτουμε σήμερα, έτσι ώστε η ατομική ελευθερία να υποστηρίζεται από την ίδια τη δομή της οικονομικής οργάνωσης». Ο φιλελευθερισμός μπορεί ν’ αναγεννηθεί και να γνωρίσει μια νέα φάση άνθησης, συγκρίσιμη με την άνθηση του παρελθόντος, υπό τον όρο ότι θα θέσει την οικονομική οργάνωση στην υπηρεσία της ελευθερίας και της ανάπτυξης των ικανοτήτων των ατόμων.

Στην προοπτική που σκιαγραφεί ο Ντιούι η κοινωνικοποιημένη οικονομία δεν είναι ο δρόμος προς τη δουλεία –όπως θα τιτλοφορήσει το γνωστό έργο του ο Χάγεκ το 1945– αλλά ο μοναδικός δρόμος προς την ελευθερία και την ισότητα.

Από την εισαγωγή του Θανάση Γιαλκέτση

***

Ο Τζων Ντιούι γεννήθηκε στο Μπέρλιγκτον της πολιτείας Βερμόντ το 1859 και πέθανε στη Νέα Υόρκη το 1952. Από τους μεγαλύτερους αμερικανούς φιλοσόφους, βασικός εκπρόσωπος της σχολής του πραγματισμού (μαζί με τον Τσαρλς Πηρς και τον Ουίλλιαμ Τζέιμς), άσκησε τεράστια επιρροή στην αμερικανική φιλοσοφία, την ψυχολογία και τις παιδαγωγικές σπουδές.

Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Βερμόντ και στο Πανεπιστήμιο John Hopkins. Δίδαξε στα Πανεπιστήμια του Μίσιγκαν, της Μιννεσότα και του Σικάγου. Από το 1904 ώς το 1930 διετέλεσε καθηγητής του Πανεπιστημίου Columbia της Νέας Υόρκης, στο οποίο εργάστηκε κατόπιν ως ομότιμος καθηγητής. Ο Ντιούι έπαιξε επίσης έναν σπουδαίο πολιτικό και ηθικό ρόλο. Ήταν από τους πρωτοστάτες της ίδρυσης του New School for Social Research, καθώς και του Πανεπιστημίου της Εξορίας στο οποίο κατέφυγαν επιστήμονες θύματα των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Αναμείχτηκε ενεργά στο Κίνημα «Ο Πόλεμος εκτός νόμου» και αντιπαρατάχτηκε τόσο στις σοβιετικές αρχές –αναλαμβάνοντας την προεδρία της επιτροπής για την ανασκευή των κατηγοριών κατά του Λ. Τρότσκι– όσο και στις αμερικανικές αρχές, υπερασπιζόμενος τον Μπέρτραντ Ράσσελ, που είχε εκδιωχτεί από το Πανεπιστήμιο City College της Νέας Υόρκης με την κατηγορία της σεξουαλικής ανηθικότητας.

Στα βιβλία του Τζων Ντιούι που έχουν κυκλοφορήσει στα ελληνικά συγκαταλέγονται τα Η αναζήτηση της βεβαιότητας (μετάφραση Μανώλης Κορνήλιος, εκδόσεις Ίκαρος) και Δημοκρατία και Εκπαίδευση (μετάφραση Φώτης Τερζάκης, εκδόσεις Ηριδανός).

* * *

Ο Θανάσης Γιαλκέτσης γεννήθηκε το 1954 στο Ξυλόκαστρο Κορινθίας και ζει στην Αθήνα από το 1959. Είναι πτυχιούχος του Νομικού και του Πολιτικού Τμήματος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από τον Δεκέμβριο του 1992 ώς τον Δεκέμβριο του 2011 ήταν συντάκτης της εβδομαδιαίας στήλης «Σημειωματάριο Ιδεών» στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία. Από τον Ιούνιο του 1998 ώς τον Φεβρουάριο του 2009 ήταν μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικού Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας. Σήμερα είναι τακτικός συνεργάτης της Εφημερίδας των Συντακτών.

Από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφορούν τα βιβλία του Σημειωματάριο Ιδεών (2012) και Η σοφία των άλλων. Κριτικές αναγνώσεις (2017). Από τις εκδόσεις Διαλέγεσθαι κυκλοφορεί το βιβλίο του Η ουτοπία στην εξουσία. Η διάψευση της επαναστατικής επαγγελίας (2018).

Φιλελευθερισμός και κοινωνική δράση

Σαν σήμερα, το 1859, γεννήθηκε ο John Dewey.

«Σκηνές του δρόμου» στο Διεθνές Κέντρο Φωτογραφίας στη Νέα Υόρκη