NewsEdit Ποιος ο λόγος να επιδιώξουμε την ίδρυση κερδοσκοπικών ιδιωτικών πανεπιστημίων; Για να εγγραφούν όσοι δεν επιτυγχάνουν τη βάση στις εισαγωγικές; Γιατί οι καλοί υποψήφιοι φοιτητές θα επιλέγουν πάντα τα ακαταγώνιστα μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Η ασύδοτη λειτουργία μικρών ιδιωτικών πανεπιστημίων προσανατολισμένων στο κέρδος θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε σημαντική υποβάθμιση των σπουδών. Ας θυμηθούμε τι είχε γίνει πριν μερικά χρόνια στην Πορτογαλία όπου λειτούργησαν 27 νομικές σχολές, οι οποίες βέβαια σταδιακά έκλεισαν!
Του Θεόδωρου Φορτσάκη
Επιτρέπεται να ιδρύσουμε ιδιωτικά πανεπιστήμια; Τα xρειαζόμαστε;
1. Μπορεί να προχωρήσει η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων χωρίς αναθεώρηση του άρθρου 16; Όχι, το Σύνταγμα είναι σαφές. Προβλέπει ρητά ότι η ανώτατη παιδεία παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα με μορφή νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου, με πλήρη αυτοδιοίκηση, υπό την εποπτεία του κράτους και με δικαίωμα οικονομικής ενίσχυσης από αυτό. Ακόμη ότι οι καθηγητές των ΑΕΙ είναι δημόσιοι λειτουργοί με ειδικές εγγυήσεις, ενώ και το υπόλοιπο διδακτικό προσωπικό τους τελεί δημόσιο λειτούργημα. Ρητά λοιπόν το Σύνταγμα εγγυάται ένα ειδικό πλήρες πλαίσιο ίδρυσης και λειτουργίας των ΑΕΙ. Συνάγεται απαγόρευση λειτουργίας ιδιωτικών πανεπιστημίων.
Ορισμένοι υποστηρίζουν, με βάση μάλιστα τις τελευταίες εξελίξεις στην ΕΕ για την οργάνωση της πανεπιστημιακής παιδείας, ότι το άρθρο 28 Σ, που προσδίδει υπερνομοθετική ισχύ στις διεθνείς συμβάσεις, επιτρέπει να καμφθεί η απαγόρευση του άρθρου 16 και έτσι θα μπορούσε να ιδρυθεί και λειτουργήσει ένα πανεπιστήμιο χωρίς να είναι νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου.
Η άποψη αυτή παραβλέπει αφενός μεν ότι το ελληνικό Σύνταγμα βρίσκεται στην κορυφή των κανόνων δικαίου της έννομης τάξης μας και υπερισχύει κάθε άλλης αντίθετης πρόβλεψης, ακόμη και του ευρωπαϊκού δικαίου. Παραβλέπει αφετέρου -και κυρίως- ότι καμία συνταγματική διάταξη δεν υπερέχει άλλης. Το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει ήδη απορρίψει την ιδέα των λεγομένων «αντισυνταγματικών» συνταγματικών διατάξεων. Επομένως όποια αξία αναγνωρίζεται στο άρθρο 28 αναγνωρίζεται και στο άρθρο 16, το οποίο, και ως ειδικότερο επί του θέματος, προτάσσεται.
Μόνο αν δεχόμασταν ότι παραχώρηση δημόσιας υπηρεσίας χωρεί και στο πλαίσιο ενός νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου, θα μπορούσε να παραχωρηθεί ένα πανεπιστήμιο σε ιδιώτη, χωρίς να χρειάζεται τροποποίηση του άρθρου 16. Όμως τέτοια παραχώρηση δεν δέχεται η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας.
Διαφορετικό είναι το ζήτημα της λειτουργίας στην Ελλάδα παραρτημάτων εγκεκριμένων πανεπιστημίων του εξωτερικού είτε αυτά διαθέτουν ευθεία εγκατάσταση εδώ είτε έχουν συνάψει συμφωνίες franchise ή άλλες συμφωνίες συνεργασίας με τοπικούς οργανισμούς. Η λειτουργία τους είναι καθόλα νόμιμη, όπως εξάλλου έχει αποφανθεί επί του θέματος και η νομολογία.
2. Είναι σκόπιμη η λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων; Αν ως «ιδιωτικό πανεπιστήμιο» εννοούμε έναν ιδιωτικό κερδοσκοπικό οργανισμό, προσωπικά δεν την αποδέχομαι. Αν εννοούμε ανιδιοτελή ιδιωτική προσφορά με ιδιωτική διαχείριση, κατά το πρότυπο των μεγάλων ξένων «ιδιωτικών» πανεπιστημίων τύπου Οξφόρδης ή Χάρβαρντ, που δεν επιδιώκουν το κέρδος, αλλά την παροχή υψηλής ποιότητας παιδείας, το ζήτημα είναι διαφορετικό.
Για να υπερβούμε το ταντέμ-ταμπού «δημόσιο-ιδιωτικό» είχα προτείνει να καταλήξει η αναθεώρηση του άρθρου 16 στην αναγνώριση ενός νέου νομικού προσώπου συνταγματικά κατοχυρωμένου, του «πανεπιστημιακού νομικού προσώπου». Ο νόμος θα προβλέψει τις κοινές προϋποθέσεις ίδρυσης και λειτουργίας αυτού του νέου πανεπιστημιακού προσώπου και όποιος τις πληροί θα μπορεί να προχωρεί, αδιάφορα από το αν είναι δημόσιο ή ιδιώτης. Εννοείται ότι οι προδιαγραφές αυτές πρέπει να είναι πολύ αυστηρές για να διασφαλίζουν την επιθυμητή υψηλή ακαδημαϊκή ποιότητα. Εννοείται επίσης ότι το κράτος πρέπει να διαθέτει μηχανισμούς ελέγχου, περιλαμβανομένης και ανεξάρτητης αρχής, που θα είναι πραγματικά σε θέση, όχι όπως σήμερα, να ελέγχουν αν πληρούνται και αν τηρούνται από όλους οι προβλεπόμενες προδιαγραφές.
Πάντως, η Χώρα διαθέτει ένα υπερβολικά μεγάλο αριθμό πανεπιστημίων, μακριά από τη διεθνή αναλογία, περίπου ένα ανά εκατομμύριο κατοίκων. Δηλαδή, θα έπρεπε να είχαμε το πολύ δέκα πανεπιστήμια. Απαιτείται πλήρης ανασχεδιασμός του πανεπιστημιακού χάρτη για να συγκεντρωθούν τα πολλά πανεπιστήμιά μας γύρω από δέκα «πανεπιστημιακούς πυρήνες» ή αλλιώς «πανεπιστημιακές ομπρέλες», όπως έγινε πρόσφατα στη Γαλλία. Με σταδιακή συνένωση των προϋπολογισμών, των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, του ερευνητικού έργου, του διδακτικού προσωπικού και των φοιτητών, για να δημιουργηθούν μεγάλες, διεθνώς ανταγωνιστικές, πανεπιστημιακές μονάδες. Δύο από αυτές θα μπορούσαν, πειραματικά, να δοθούν, υπό συγκεκριμένους όρους, όπως π.χ. για χρηματοδότηση, σε μη κερδοσκοπική ιδιωτική διαχείριση.
Ποιος ο λόγος να επιδιώξουμε την ίδρυση κερδοσκοπικών ιδιωτικών πανεπιστημίων; Για να εγγραφούν όσοι δεν επιτυγχάνουν τη βάση στις εισαγωγικές; Γιατί οι καλοί υποψήφιοι φοιτητές θα επιλέγουν πάντα τα ακαταγώνιστα μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Η ασύδοτη λειτουργία μικρών ιδιωτικών πανεπιστημίων προσανατολισμένων στο κέρδος θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε σημαντική υποβάθμιση των σπουδών. Ας θυμηθούμε τι είχε γίνει πριν μερικά χρόνια στην Πορτογαλία όπου λειτούργησαν 27 νομικές σχολές, οι οποίες βέβαια σταδιακά έκλεισαν!
Η προσέλκυση ξένων φοιτητών είναι σε μεγάλο βαθμό μια αναμασημένη καραμέλα. Ο στόχος αυτός έχει αποδειχθεί ότι είναι εξαιρετικά δύσκολος. Το επίπεδο των σπουδών που θα μπορούσε να προσελκύσει ξένους φοιτητές δεν μπορεί να επιτευχθεί σύντομα από κανένα φορέα παροχής πανεπιστημιακής εκπαίδευσης εδώ. Προστίθεται η δυσκολία της γλώσσας, αφού διδάσκοντες και διδασκόμενοι θα πρέπει να κατέχουν τέλεια μια διαδεδομένη ξένη γλώσσα, π.χ. αγγλικά. Η παροχή υψηλού επιπέδου παιδείας είναι συνάρτηση και του γενικότερου επιπέδου της Χώρας. Επισημαίνω και την έλλειψη πρόσφορων υποδομών για τη φιλοξενία των ξένων φοιτητών εδώ, αν υποθέσουμε ότι θα τους προσελκύσουμε. Όπως το λέω πολλές φορές, διαμέρισμα πολυτελείας σε πολυκατοικία σαράβαλο δεν νοείται.
Θυμίζω ότι η έννοια «παν-επιστήμιο» δεν περιορίζεται στην παροχή διδασκαλίας σε ένα μεμονωμένο αντικείμενο, π.χ. μόνον ιατρική ή μόνο νομικά, αλλά περιλαμβάνει πλήθος διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων, καθώς και την εκτέλεση ερευνητικού έργου, ενώ βαρύνεται και με το καθήκον παροχής ευρύτερης παιδείας και διαμόρφωσης συνείδησης πολίτη στους φοιτητές, πέρα από την παροχή απλών γνώσεων σε αυτούς.
Είμαι όμως ανεπιφύλακτα υπέρ της συνεργασίας των δημόσιων πανεπιστημίων και με ιδιωτικούς φορείς, για την επίτευξη συγκεκριμένων σκοπών και την ανάληψη συγκεκριμένων δράσεων, περιλαμβανομένων και διδακτικών.
3. Αντί να κατηγορούμε συνέχεια το δημόσιο πανεπιστήμιο, ας εστιάσουμε πρώτιστα στην αναβάθμισή του. Γι’ αυτό να σταματήσει η Πολιτεία τις συνεχείς μικροπολιτικές παρεμβάσεις της και να συνειδητοποιήσουν οι διδάσκοντες ότι έναντι των δικών τους συμφερόντων πρέπει πάντοτε να προτάσσονται εκείνα των φοιτητών. Η προτεινόμενη εδώ αναδιάταξη του πανεπιστημιακού χάρτη προϋποθέτει βεβαίως αναθεώρηση ολόκληρου του εκπαιδευτικού φάσματος, από το δημοτικό. Η αναθεώρηση αυτή επείγει.
Θεόδωρος Φορτσάκης
Ομότιμος Καθηγητής της Νομικής Σχολής Αθηνών
πρ. Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Αντ. Μέλος της Ακαδημίας Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών της Γαλλίας
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ:
Τον Δεκέμβριο το νομοσχέδιο για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια
Στην αντεπίθεση περνούν οι πανεπιστημιακοί για την ίδρυση ιδιωτικών ΑΕΙ
Ιδιωτικά πανεπιστήμια: Μύθοι και αλήθειες – Το άρθρο 16 και τι ισχύει σε ΗΠΑ και Ε.Ε.
Γαβρόγλου: Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια είναι κερδοσκοπικά ιδρύματα