Έλλη Πετρίδη Σε επικίνδυνη πορεία βρίσκεται το παγκόσμιο χρέος, όπως προειδοποιεί το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, καθώς μετά το ξέσπασμα της πανδημίας, το 2020, ακολούθησε έντονα ανοδική πορεία, λόγω των μέτρων που έλαβαν οι κυβερνήσεις για να προστατεύσουν τις οικονομίες, ενώ το 2022 δεν έχει υποχωρήσει ακόμη στα επίπεδα όπου βρισκόταν το 2019.
Ειδικότερα, σύμφωνα με τη σχετική έκθεση που δημοσιεύει το Ταμείο, το παγκόσμιο χρέος ανήλθε το 2022 στο 238% του παγκόσμιου ΑΕΠ και ήταν εννέα μονάδες του ΑΕΠ υψηλότερο από το αντίστοιχο ποσοστό του 2019. Σε απόλυτους όρους έφθασε στα 235 τρισ. δολάρια ή 200 δισ. πάνω από το 2021.
Παρά την ανάκαμψη των οικονομιών μετά το 2020 και τον πολύ υψηλότερο από τον αναμενόμενο πληθωρισμό, το δημόσιο χρέος παρέμεινε επίμονα υψηλό. Τα δημοσιονομικά ελλείμματα διατήρησαν τα επίπεδα του δημόσιου χρέους σε υψηλά επίπεδα, καθώς πολλές κυβερνήσεις δαπανούσαν περισσότερα για να ενισχύσουν την ανάπτυξη και να ανταποκριθούν στις εξάρσεις των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας, ακόμη και όταν τερμάτιζαν τη δημοσιονομική στήριξη που σχετιζόταν με την πανδημία. Ως αποτέλεσμα, το δημόσιο χρέος μειώθηκε κατά μόλις 8 μονάδες του ΑΕΠ τα τελευταία δύο χρόνια, αντισταθμίζοντας μόνο το ήμισυ περίπου την αύξηση που σχετίζεται με την πανδημία.
Οι παγκόσμιοι δείκτες χρέους προς το ΑΕΠ είχαν αυξηθεί επί δεκαετίες. Το παγκόσμιο δημόσιο χρέος τριπλασιάστηκε από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 για να φθάσει το 92% του ΑΕΠ (ή λίγο πάνω από 91 τρισεκατομμύρια δολάρια) μέχρι το τέλος του 2022. Το ιδιωτικό χρέος επίσης τριπλασιάστηκε στο 146% του ΑΕΠ (ή κοντά στα 144 τρισεκατομμύρια δολάρια), αλλά σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μεταξύ 1960 και 2022.
Παγκόσμιος “βραχνάς” το ιδιωτικό χρέος
Το ιδιωτικό χρέος, το οποίο περιλαμβάνει το χρέος των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, μειώθηκε με ταχύτερο ρυθμό, υποχωρώντας κατά 12 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ. Όμως, η μείωση δεν ήταν αρκετή για να εξαλείψει την αύξηση της πανδημίας. Το τελευταίο μάλιστα διάστημα έχουμε μία νέα τάση ανόδου του ιδιωτικού χρέους ιδιαίτερα στις ΗΠΑ όπου πάνω από το ρεκόρ του 1 τρισ. δολ. εκτινάχθηκε το χρέος που έχουν συσσωρεύσει οι Αμερικανοί σε πιστωτικές κάρτες.
Αυτό συμβαίνει καθώς η επιθετική νομισματική πολιτική αύξηση από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, έχει εκτινάξει το μέσο επιτόκιο για το πλαστικό χρήμα σε περισσότερο από 22% . Τα επιτόκια στις πιστωτικές κάρτες λιανικής είναι ακόμη υψηλότερα, πλησιάζοντας το 29% κατά μέσο όρο .
«Ακόμα κι αν εργάζεστε και οι μισθοί σας είναι αυξημένοι, το ενοίκιό σας κοστίζει πλέον περισσότερο, το σούπερ μάρκετ κοστίζει περισσότερο, το φυσικό αέριο κοστίζει περισσότερο, όλα κοστίζουν περισσότερο» αναφέρει χαρακτηριστικά στο CNBC, o Τεντ Ρόσμαν, ανώτερος βιομηχανικός αναλυτής στο Bankrate.com. «Έτσι οι άνθρωποι δεν αισθάνονται ότι προχωρούν.»
Σε αυτό το 1 τρισ. δολ. χρέους σε πιστωτικές κάρτες θα πρέπει να προσθέσουμε άλλα 16 τρισ. τα οποία χρωστούν τα αμερικανικά νοικοκυριά, το τρίτο τρίμηνο του 2023, στα οποία περιλαμβάνονται:
- Στεγαστικά δάνεια 12,140 τρισ. δολ.
- Δάνεια σπουδών 1,6 τρισ. δολ.
- Δάνεια αγοράς αυτοκινήτων 3,4 τρισ. δολ.
- Αλλα καταναλωτικά δάνεια και πιστώσεις 1,7 τρισ. δολ.
Συνολικά, το ιδιωτικό χρέος στις ΗΠΑ (νοικοκυριών και επιχειρήσεων) ξεπερνάει το 74% του ΑΕΠ της χώρας.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ΔΝΤ οι 10 χώρες με το μεγαλύτερο ιδιωτικό χρέος είναι:
- Καναδάς: 102.39% του ΑΕΠ
- Μεγάλη Βρετανία: 83.17%
- ΗΠΑ: 74.44%
- Αυστραλία: 74.19%
- Ελβετία: 68.48%
- Ολλανδία: 66.86%
- Βέλγιο: 66.66%
- Δανία: 65.18%
- Νορβηγία: 64.93%
- Σουηδία: 63.62%
Συνολικά το ιδιωτικό χρέος σε παγκόσμιο επίπεδο ξεπερνάει τα 171 τρισ. δολάρια, το τρίτο τρίμηνο του 2023 από 145,5 τρισ. δολάρια που ήταν το 2019, πριν την πανδημία. Από αυτά 114,4 τρισ. χρωστάνε οι ιδιωτικές επιχειρήσεις, 26 τρισ. τα τραπεζικά ιδρύματα και 30,4 τρισ. τα νοικοκυριά.
Αντίστοιχα, το δημόσιο χρέος σε παγκόσμιο επίπεδο φτάνει τα 92,3 τρισ. δολάρια από 77,9 τρισ. το 2019. Από αυτά, 64,3 τρισ. χρωστούν οι αναπτυγμένες χώρες και 28 τρισ. οι αναπτυσσόμενες.
Η «ακτινογραφία» του ιδιωτικού χρέους στην Ελλάδα
Σε οικονομική ασφυξία βρίσκονται εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες εξαιτίας του αυξημένου ιδιωτικού χρέους που έχουν να αντιμετωπίσουν και αποτελεί «βόμβα» στα θεμέλια της ελληνικής οικονομίας. Μέσα σε ένα περιβάλλον εντεινόμενης ακρίβειας, οι πολίτες καλούνται να αντιμετωπίσουν ένα βουνό υποχρεώσεων (254 δισ. ευρώ) σε εφορία, ασφαλιστικά ταμεία, τράπεζες και funds.
Ας δούμε όμως την «ακτινογραφία» του ιδιωτικού χρέους στην Ελλάδα. Με βάση τα τελευταία στοιχεία, το ιδιωτικό χρέος κατανέμεται ως εξής:
– 102 δισ. στις τράπεζες.
– 105 δισ. στην εφορία.
– 47 δισ. ευρώ στα ασφαλιστικά ταμεία.
– Σύνολο 254 δισ. ευρώ
Σε ό,τι αφορά τον ΕΦΚΑ με τα 47 δισ. ευρώ ληξιπρόθεσμων:
– Τα ληξιπρόθεσμα αυξήθηκαν 32% ή 11,6 δισ. ευρώ σε σχέση με το 2019.
– Το 60% είχε χάσει τη ρύθμιση ΕΦΚΑ των 120 δόσεων.
– Το 30% είχε χάσει τη ρύθμιση του εξωδικαστικού ΕΦΚΑ.
Αναφορικά με τα κόκκινα δάνεια, αυτά κατανέμονται (με βάση την Έκθεση Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας της Τραπέζης της Ελλάδος):
– 61,2 δισ. ευρώ σε funds.
– 12,8 δισ. ευρώ σε τράπεζες.
– 28,2 δισ. ευρώ οι εξωλογιστικοί τόκοι (πανωτόκια).
Πάνω από 2 εκατ. πολίτες με τον κίνδυνο αναγκαστικών μέτρων
Την ίδια στιγμή, σχεδόν 4 εκατομμύρια πολίτες έχουν οφειλές στην εφορία, με περίπου 2 εκατομμύρια να κινδυνεύουν να αντιμετωπίσουν αναγκαστικά μέτρα είσπραξης, ήτοι κατασχέσεις και πλειστηριασμούς, ενώ το 40% των μικρομεσαίων επιχειρήσεων έχει ληξιπρόθεσμες οφειλές, όταν η τελευταία ρύθμιση χρεών θέτειεκτός 4 στις 5 επιχειρήσεις και ελεύθερους επαγγελματίες. Ακόμη, σε 1.412.322 έχουν ληφθεί αναγκαστικά μέτρα είσπραξης (κατασχέσεις και πλειστηριασμοί), οι οφειλέτες στους οποίους δύναται να ληφθούν αναγκαστικά μέτρα φτάνουν 2.036.867, ενώ το 2022 επιβλήθηκαν 518.622 αναγκαστικά μέτρα είσπραξης οφειλών (κατασχέσεις και πλειστηριασμοί), με τον αριθμό να καταγράφει αύξηση κατά 104,9% σε σχέση με το 2021 (253.083).
Χρεωμένη και η Κίνα
Η Κίνα διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στην αύξηση του παγκόσμιου χρέους τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς ο δανεισμός ξεπέρασε την οικονομική ανάπτυξη. Το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ έχει αυξηθεί περίπου στο ίδιο επίπεδο με αυτό των Ηνωμένων Πολιτειών. Πάντως σε όρους δολαρίου το συνολικό χρέος της Κίνας (47,5 τρισεκατομμύρια δολάρια) εξακολουθεί να είναι αισθητά χαμηλότερο από αυτό των ΗΠΑ (κοντά στα 70 τρισεκατομμύρια δολάρια).
Όσον αφορά το μη χρηματοπιστωτικό εταιρικό χρέος, το 28% είναι το μερίδιο της Κίνας – το μεγαλύτερο στον κόσμο. Το χρέος στις αναπτυσσόμενες χώρες με χαμηλό εισόδημα αυξήθηκε επίσης σημαντικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αν και από χαμηλότερα αρχικά επίπεδα. Ακόμη και αν τα επίπεδα χρέους τους, ιδίως του ιδιωτικού χρέους, παραμένουν κατά μέσο όρο σχετικά χαμηλά σε σύγκριση με τις προηγμένες και τις αναδυόμενες οικονομίες, ο ρυθμός αύξησής τους μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση έχει δημιουργήσει προκλήσεις και τρωτά σημεία.
Το συνολικό χρέος στην Κίνα αυξήθηκε κατά 7,3 ποσοστιαίες μονάδες στο 272% του ΑΕΠ το 2022, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ. «Η Κίνα υπήρξε μια σημαντική δύναμη για το παγκόσμιο χρέος τις τελευταίες δεκαετίες», αναφέρει χαρακτηριστικά ττο ΔΝΤ στην έκθεσή του.
Το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκε από περίπου 70% στα μέσα της δεκαετίας του ’80, όταν ήταν κοντά στο μέσο όρο των περισσότερων αναδυόμενων οικονομιών, συμπεριλαμβανομένης μιας «σημαντικά πιο απότομης” ανόδου από το 2009».
Το χρέος των μη τραπεζικών επιχειρήσεων αυξήθηκε 5,8 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ των νοικοκυριών και του δημόσιου τομέα αυξήθηκε κατά 1 ποσοστιαία μονάδα. Στα στοιχεία δεν περιλαμβάνονται τα τραπεζικά δάνεια προς τις περιφερειακές κυβερνήσεις.
Τον Απρίλιο, εκπρόσωπος της κεντρικής τράπεζας είχε δηλώσει ότι το χρέος (macro – leverage ratio) σκαρφάλωσε κοντά στο 290% κατά το πρώτο τρίμηνο, εν μέρει λόγω εποχικών παραγόντων, όπως της ταχύτερης αύξησης των δανείων και της εμπροσθοβαρούς έκδοσης κρατικών ομολόγων.
Περισσότερες από τις μισές αναπτυσσόμενες χώρες με χαμηλό εισόδημα βρίσκονται ή διατρέχουν υψηλό κίνδυνο δυσχέρειας του χρέους τους, και περίπου το ένα πέμπτο των αναδυόμενων αγορών έχει κρατικά ομόλογα που διαπραγματεύονται σε προβληματικά επίπεδα.
Οι κυβερνήσεις, τονίζουν οι ειδικοί του Ταμείου, θα πρέπει να λάβουν επειγόντως μέτρα για να συμβάλουν στη μείωση των τρωτών σημείων του χρέους και στην αντιστροφή των μακροπρόθεσμων τάσεων. Για το χρέος του ιδιωτικού τομέα, οι πολιτικές αυτές θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την άγρυπνη παρακολούθηση των χρεών των νοικοκυριών και των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων και των συναφών κινδύνων χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.
Για τα τρωτά σημεία του δημόσιου χρέους, η οικοδόμηση ενός αξιόπιστου δημοσιονομικού πλαισίου θα μπορούσε να καθοδηγήσει τη διαδικασία για την εξισορρόπηση των αναγκών δαπανών με τη βιωσιμότητα του χρέους. Για τις αναπτυσσόμενες χώρες με χαμηλό εισόδημα, η βελτίωση της ικανότητας συλλογής πρόσθετων φορολογικών εσόδων είναι καθοριστικής σημασίας.
Για τις χώρες με μη βιώσιμο χρέος, απαιτείται επίσης μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που να περιλαμβάνει δημοσιονομική πειθαρχία καθώς και αναδιάρθρωση του χρέους βάσει του κοινού πλαισίου της Ομάδας των Είκοσι. Είναι σημαντικό ότι η μείωση των δανειακών βαρών θα δημιουργήσει δημοσιονομικό χώρο και θα επιτρέψει νέες επενδύσεις, συμβάλλοντας στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης τα επόμενα χρόνια.
Οι μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας και προϊόντων που θα ενισχύσουν τη δυνητική παραγωγή σε εθνικό επίπεδο θα υποστηρίξουν αυτόν τον στόχο. Η διεθνής συνεργασία στον τομέα της φορολογίας, συμπεριλαμβανομένης της φορολόγησης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, θα μπορούσε να ανακουφίσει περαιτέρω τις πιέσεις στη δημόσια χρηματοδότηση.
Πηγές: CNBC, ΟΤ.gr, Moneyreview.gr, sofokleousin.gr, Bloomberg