NewsEdit Συνέδριο με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από την έναρξη του έργου του μεγάλου διανοητή και στοχαστή μαρξιστή Γκέοργκ Λούκατς οργανώνεται από το τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου το διήμερο 7-8/12 (Παρασκευή και Σάββατο).
Οι διεργασίες του συνεδρίου με θέμα: «Γκέοργκ Λούκατς: Ιστορία και Ταξική Συνείδηση, 100 χρόνια μετά θα λάβουν χώρα στον χώρο του πανεπιστημίου, στο Αμφιθέατρο «Σάκη Καράγιωργα ΙΙ».
Την οργάνωση του Συνεδρίου έχουν αναλάβει οι:
- Ανδρέας Μιχαλάκης
- Γιώργος Σαγκριώτης
- Μιχάλης Σκομβούλης
- Γιώργος Φαράκλας
- Αλέξανδρος Χρύσης
Οι σύνεδροι:
- Γκιούρας Θανάσης
- Γούσης Κώστας
- Καβουλάκος Κωνσταντίνος
- Καρύδας Δημήτρης
- Κεφαλής Χρήστος
- Μιχαλάκης Ανδρέας
- Νίνος Γιάννης
- Νουτσόπουλος Θωμάς
- Νούτσος Παναγιώτης
- Παπαφράγκου Γιώργος
- Ποταμιάς Σπύρος
- Ράντης Κωνσταντίνος
- Σαγκριώτης Γιώργος
- Σκομβούλης Μιχάλης
- Τζιώκα Πηνελόπη
- Φαράκλας Γιώργος
- Φούφας Νίκος
- Φωλίνας Νίκος
- Χρύσης Αλέξανδρος
Αναλυτικά το πρόγραμμα:
Παρασκευή 8 Δεκεμβρίου
Έναρξη Συνεδρίου- Χαιρετισμός, 10:00-10:30
♦ Συνεδρία 1η (10:30-13.00): Το αίτημα μίας Μαρξιστικής φιλοσοφίας:
- 10:30-11:00, Καβουλάκος Κωνσταντίνος. Γιατί να διαβάσουμε τη θεωρία της πραγμοποίησης του Λούκατς με αναφορά στη νεοκαντιανή προπαίδειά του.
- 11:00-11:30, Σαγκριώτης Γιώργος. Η φιλοσοφικοϊστορική αναμέτρηση του Λούκατς με τον καντιανισμό στο Ιστορία και ταξική συνείδηση
- 11:30-12:00, Φαράκλας Γιώργος. Εγελιανή και μαρξική μέθοδος κατά τον Λούκατς. Η διαδικασία ως υποκείμενο και το πρόβλημα της αλληλεπίδρασης.
- 12:00-12:30, Φούφας Νίκος. Ο Φίχτε και η στιγμή της δραστηριότητας στο Ιστορία και ταξική συνείδηση του Λούκατς
- 12:30-13:00, Συζήτηση-Διάλειμμα
♦ Συνεδρία 2η (15.30-17.30): Για μία κομμουνιστική θεωρία του πολιτικού υποκειμένου
- 15:30-16.00 Γούσης Κώστας. Το πραγματικό κόμμα και το ονειρεμένο του πορτραίτο: Σκέψεις πάνω στη συμβολή του Λούκατς στο ζήτημα της οργάνωσης
- 16:00-16:30 Κεφαλής Χρήστος. Από το «Ιστορία και Ταξική Συνείδηση» στις «Θέσεις του Μπλουμ».
- 16:30-17:00 Χρύσης Αλέξανδρος. Ιστορία & Ταξική Συνείδηση: Οι θέσεις του Lukács για το οργανωτικό ζήτημα και η σημασία τους στην εποχή μας
- 17:00- 17:30 Συζήτηση.
Σάββατο 9 Δεκεμβρίου
♦ Συνεδρία 1η (10.30-13.00): Μαρξική κριτική της πολιτικής οικονομίας και χειραφέτηση
- 10:30-11:00, Νουτσόπουλος Θωμάς-Φωλίνας Νίκος. Το πρόβλημα της υλικότητας στο Ιστορία και Ταξική Συνείδηση 1
- 1:00-11:30, Μιχαλάκης Ανδρέας. Χειραφέτηση και ηθικο-πρακτική συνείδηση στον Λούκατς
- 11:30-12:00, Σκομβούλης Μιχάλης. Η οικονομία ως κοινωνική διαδικασία: κριτική του καπιταλιστικά οικονομικού και κοινωνική πλαισίωση στο Ιστορία και Ταξική Συνείδηση
- 12:00-12:30, Νίνος Γιάννης. Αλλοτρίωση και υποκειμενικότητα στην Οντολογία του κοινωνικού Είναι του Γκ. Λούκατς
- 12:30-13:00, Συζήτηση-Διάλειμμα
♦ Συνεδρία 2η (15.00-17.30):Κριτικές Αναμετρήσεις/Συναντήσεις
- 15:00-15:30, Γκιούρας Θανάσης. Επικαιρότητα και ουτοπία. Η κριτική πρόσληψη του Ιστορία και ταξική συνείδηση από τον Ernst Bloch
- 15:30-16:00, Παπαφράγκου Γιώργος. Πράξη και ουτοπία στον Λούκατς και τον Μπλοχ
- 16:00-16:30, Ποταμιάς Σπύρος. Ο Α.Schönberg και το Ιστορία και Ταξική Συνείδηση: Μια μακρινή μετατροπία
- 16.30-17.00, Τζιώκα Πηνελόπη. G. Lukacs και Αριστοτέλης: μια παράλληλη ανάγνωση για την Πολιτική και την Ταξικότητα
- 17:00-17:30, Συζήτηση
♦ Συνεδρία 3η (18:00-20:00):Ιστορία και Ταξική Συνείδηση Σήμερα
- 18:00-18:30, Καρύδας Δημήτρης. Μορφολογία της (ταξικής) συνείδησης και κοινωνικά περιεχόμενα: η μεθοδολογική παρακαταθήκη του Ιστορία και ταξική συνείδηση
- 18.30-19.00, Ράντης Κωνσταντίνος. Η πρόσληψη της θεωρίας της πραγμοποίησης του GeorgLukács στην Κριτική Θεωρία της εποχής μας
- 19:00-19:30, Νούτσος Παναγιώτης. Για την «επαναστατική διαλεκτική»: απόπειρα «επιλογισμού» της σκέψης του G. Lukács
- 19:30-20:00, Συζήτηση
Λήξη εργασιών συνεδρίου
Η πολιτική σκέψη του Γκέοργκ Λούκατς
Χρήστος Κεφαλής*
Η συμπλήρωση φέτος των 50 χρόνων από τον θάνατο του μαρξιστή φιλοσόφου προσφέρει μια αφορμή να επανέλθουμε με μια πιο γενική αναφορά στην πολιτική σκέψη του.
ADVERTISING
Μια σκέψη που περιέχει πολύτιμες παρακαταθήκες και εναύσματα για τη θεμελίωση της κομμουνιστικής πολιτικής στην εποχή μας. Τα στοιχεία αυτά, εστιασμένα στην κριτική του σταλινισμού και της καπιταλιστικής χειραγώγησης, αλλά και στη διασάφηση των αυθεντικών επαναστατικών προοπτικών με την επεξεργασία και εφαρμογή της κατάλληλης διαλεκτικής μεθοδολογίας, θα επιχειρήσουμε να αναδείξουμε στοιχειωδώς στο παρόν άρθρο.
«Ιστορία και Ταξική Συνείδηση»
Ο Λούκατς ήταν ταυτόχρονα ένας θεωρητικός της λογοτεχνίας και της τέχνης, ένας φιλόσοφος και ένας πολιτικός στοχαστής. Βέβαια, με μια άμεση έννοια, η πολιτική αντιπροσώπευε τη λιγότερο περίοπτη διάσταση της σκέψης του, σε βαθμό που για μια περίπου 25ετία, από τα 1930 ώς τον θάνατο του Στάλιν, είχε αποτραβηχτεί από τις πολιτικές διαμάχες. Αυτό δεν σημαίνει ότι η προσφορά του στο πεδίο ήταν ευκαταφρόνητη· κάθε άλλο.
Από την προσχώρησή του στο κομμουνιστικό κίνημα και την περίοδο της συγγραφής των δοκιμίων του «Ιστορία και Ταξική Συνείδηση» (1919-22), η σκέψη του Λούκατς κατευθύνθηκε στην υπεράσπιση του επαναστατικού πνεύματος του μαρξισμού απέναντι στον μηχανιστικό μαρξισμό της Β’ Διεθνούς, ο οποίος στη διάρκεια του παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού πολέμου είχε οδηγήσει τα κόμματά της στον σοβινισμό, στη συμπαράταξη με την αστική τάξη της χώρας τους στο όνομα της υπεράσπισης της πατρίδας.
Ο Λούκατς αντιλήφθηκε σωστά ότι η στάση των σοσιαλδημοκρατών ηγετών, ακόμη και των ώς τότε εκπροσώπων της μαρξιστικής ορθοδοξίας Πλεχάνοφ και Κάουτσκι, δεν ήταν το αποτέλεσμα μόνο μιας δειλίας απέναντι στις δυσκολίες της κατάστασης ή μιας τυχαίας παρανόησης του χαρακτήρα του πολέμου και των καθηκόντων που έθετε στους επαναστάτες. Οι ρίζες της έπρεπε να αναζητηθούν απεναντίας σε ένα σύνολο αντιλήψεων που έδιναν μονοσήμαντα έμφαση στην προετοιμασία των υλικών όρων του σοσιαλισμού από τον καπιταλισμό, το εξαγόμενο όντας ότι ο σοσιαλισμός θα ερχόταν αυτόματα και χωρίς πολλές αναταράξεις, περίπου σαν ώριμο φρούτο που θα έπρεπε απλά κανείς να σκύψει και να το μαζέψει όταν πέσει στο χώμα, ως αναγκαίο αποτέλεσμα της οικονομικής νομοτέλειας.
Η πρόθεση του Λούκατς στο «Ιστορία και Ταξική Συνείδηση» ήταν έτσι να συνεχίσει και να βαθύνει την πολεμική σε αυτόν τον εκχυδαϊσμένο μαρξισμό, την οποία είχε ξεκινήσει ήδη πριν από τον πόλεμο η Ρόζα Λούξεμπουργκ. Οπως συνέβη, ωστόσο, με πολλούς μαρξιστές διανοούμενους της εποχής, μεταξύ άλλων τους Πάνεκουκ, Κορς, κ.ά., αυτό οδηγήθηκε στην αντίθετη ακρότητα, σε έναν αριστερίστικο υπερτονισμό του υποκειμενικού παράγοντα. Παρά τα σωστά στοιχεία της κριτικής του στη Β’ Διεθνή, ο Λούκατς ωθήθηκε σε έναν ακραίο αντικοινοβουλευτισμό, τον οποίο επέκρινε ο Λένιν. Πήρε ακόμη σεκταριστικές θέσεις, υποστηρίζοντας πρόωρες επαναστατικές ενέργειες όπως η Δράση του Μάρτη το 1921 στη Γερμανία, που οδήγησε το Κ.Κ. Γερμανίας σε μια δεινή ήττα.
Τα επόμενα χρόνια, σε αντίθεση με άλλους αριστεριστές, ο Λούκατς διόρθωσε βαθμιαία τις θέσεις του, υιοθετώντας μια ρεαλιστική επαναστατική προσέγγιση που αναζητούσε απαντήσεις στα πραγματικά διλήμματα της περιόδου, χαρακτηριζόμενης από την απόκρουση του πρώτου επαναστατικού κύματος στην Ευρώπη μετά τον Οκτώβρη, την αντεπίθεση της αστικής τάξης σε όλα τα πεδία και την άνοδο του φασισμού.
Κορύφωμα αυτού του κύκλου ήταν οι «Θέσεις του Μπλουμ» (1928), όπου ο Λούκατς, απέναντι στις τάσεις της φασιστικοποίησης, αναγνώρισε την ανάγκη ενός συνεπούς αγώνα για τη δημοκρατία, εκφρασμένου στρατηγικά στην αντίληψη ότι η σοσιαλιστική επανάσταση θα εισαχθεί από μια φάση «δημοκρατικής δικτατορίας» που θα απαντά σε αυτά τα νέα δημοκρατικά προβλήματα. Η ομόφωνη απόρριψη των «Θέσεων του Μπλουμ» από το Κ.Κ. Ουγγαρίας και την Κομιντέρν σηματοδότησε την ουσιαστική αποχώρησή του από την πολιτική για την επόμενη 25ετία.
Κριτική στον σταλινισμό
Με το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ (1956) δρομολογήθηκε στην ΕΣΣΔ η διαδικασία της αποσταλινοποίησης. Ο Λούκατς τοποθετήθηκε εξαρχής ενεργά στο πλευρό των αντισταλινικών δυνάμεων, επικρίνοντας την ηγεσία Χρουστσόφ για τα άτολμα βήματά της, τα οποία χαρακτήρισε μια κριτική του σταλινισμού με σταλινικές μεθόδους. Πήρε μέρος στην αντισταλινική εξέγερση του 1956 στην Ουγγαρία, όταν έγινε μέλος της κυβέρνησης Νάγκι, στάση για την οποία συνελήφθη και φυλακίστηκε προσωρινά μαζί με τα άλλα μέλη της στη Ρουμανία.
Η κριτική του Λούκατς στον σταλινισμό ξεκινά αρχικά με μια πολεμική στο σταλινικό δόγμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Χαρακτηρίζει την τέχνη της σταλινικής περιόδου, με λίγες εξαιρέσεις, μια μορφή αγροτικού νατουραλισμού, που κολάκευε τις απλοϊκές αντιλήψεις της μάζας για να οικοδομεί την προσωπολατρία του Στάλιν. Σε μια επόμενη φάση, που διαρκεί ώς το τέλος της ζωής του, η κριτική επεκτείνεται σε μια συνολική ανάλυση του γραφειοκρατικού φαινομένου, τόσο στο πολιτικό όσο και στο ιδεολογικό πεδίο.
Αλλοι μαρξιστές, ιδιαίτερα ο Τρότσκι, είχαν δώσει έμφαση στην κριτική των σταλινικών προδοσιών και εγκλημάτων, ώστε να αναδείξουν τον χαρακτήρα του σταλινισμού ως ενός γραφειοκρατικού εκφυλισμού και αναίρεσης των επαναστατικών προοπτικών του Οκτώβρη, και των αθλιοτήτων του ως μέσων στην εξυπηρέτηση αντιδραστικών σκοπών.
Ο ταξικός πυρήνας της κριτικής εντοπιζόταν ασφαλώς σωστά στη διάσταση ανάμεσα στο εργατικό πρόσημο του Οκτώβρη και του μαρξισμού και τη μικροαστική οπτική της γραφειοκρατίας, με το συνεπαγόμενο ότι ο σταλινισμός δεν αποτελούσε διόλου μια συνέχιση του μπολσεβικισμού, όπως σε όλους τους τόνους βεβαίωναν η σταλινική ηγεσία αλλά και η αστική απολογητική. Δεν μπορεί όμως να ειπωθεί ότι ο Τρότσκι φώτισε πάντα σωστά τον δρόμο εμπρός· απεναντίας, υπέπεσε ο ίδιος σε σοβαρά λάθη στην ανάλυση των ιστορικών καταστάσεων και η κριτική του έμεινε στα μισά του δρόμου.
Ο Λούκατς μετατοπίζει την έμφαση της κριτικής προς τα μεθοδολογικά θεμέλια του σταλινισμού, τα οποία στον Τρότσκι έμεναν γενικά σε δεύτερο πλάνο. Χωρίς να αρνείται την ανάγκη στιγματισμού των εγκλημάτων και των αυταρχικών πρακτικών της γραφειοκρατίας, στόχος του είναι να δείξει τη διάσταση ανάμεσα στη διαλεκτική μεθοδολογία των κλασικών και τη μηχανιστική-δογματική θεώρηση που εφάρμοσε αδιάλειπτα και επέβαλε στο κομμουνιστικό κίνημα ο σταλινισμός.
Ενα βασικό σημείο στο οποίο εστιάζει εδώ ο Λούκατς αφορά την αντιστροφή της σχέσης στρατηγικής-τακτικής από τον Στάλιν και τους ομοϊδεάτες του. Μέσω της απόδοσης προτεραιότητας στην τακτική, υποστηρίζει, ο Στάλιν μετέτρεψε τη μαρξιστική θεωρία σε μια απολογητική των εκάστοτε τακτικών επιλογών, επενδύοντάς τες με μια ψευδο-μαρξιστική αμφίεση, για να παρουσιάζονται ως αλάθητες και να καθαγιάζεται έτσι η γραφειοκρατική μαζική χειραγώγηση. Το αποτέλεσμα δεν ήταν απλά μια δογματοποίηση, αλλά μια συνολική διαστροφή και εξάρθρωση του μαρξισμού, που τον έκανε απωθητικό σε πλατιά στρώματα της διανόησης και του κοινού, διευκολύνοντας την αστική δυσφήμησή του.
Σε τελευταία κείμενά του, όπως οι συζητήσεις με τον Ιστβαν Ερσι, ο Λούκατς χαρακτηρίζει τη σταλινική μεθοδολογία θετικιστική, μια φθοροποιό αντανάκλαση των αποσπασματικών αστικών θεωρήσεων στο εσωτερικό του κομμουνιστικού κινήματος. Φέρνει μια σύνδεση, αν και όχι πλήρως ανεπτυγμένη, ανάμεσα στη σταλινική ιδεολογία και τον αστικό ανορθολογισμό, το κύριο ιδεολογικό ρεύμα της ιμπεριαλιστικής εποχής που προετοίμασε τον φασισμό, εκτιμώντας έτσι τον σταλινισμό ως ένα είδος ψευδοσοσιαλισμού, μια επενδυμένη με σοσιαλιστικά άμφια αντίδραση.
Από την άλλη μεριά, επικρίνοντας τον σταλινισμό, στέκει, όπως είχε κάνει και ο Τρότσκι στο παρελθόν, στην άποψη της υπεράσπισης της ΕΣΣΔ. Απορρίπτει τις θεωρίες ότι η ΕΣΣΔ είχε μετατραπεί σε έναν νέο τύπο εκμεταλλευτικής κοινωνίας ως αστικές θεωρίες, υπογραμμίζοντας ότι ο σταλινικός εκφυλισμός και η χειραγώγηση δεν μπορούσαν να αλλάξουν τον χαρακτήρα της οικονομικής βάσης της ΕΣΣΔ.
Κριτική της χειραγώγησης και μελλοντικές προοπτικές
Αυτή η ανάλυση φέρνει μετά το 1956 τον Λούκατς αντιμέτωπο με τα πλατιά πολιτικά, στρατηγικά καθήκοντα του κομμουνιστικού κινήματος στη μεταπολεμική περίοδο. Ο Λούκατς εκτιμά αυτή την περίοδο, παρά τα επιμέρους προχωρήματα, συνολικά ως μια περίοδο υποχώρησης του κομμουνιστικού κινήματος. Διακρίνει εύστοχα ότι η δυτική αστική τάξη, εκμεταλλευόμενη και τον απωθητικό αντίκτυπο της σταλινικής διαστροφής του σοσιαλισμού, πετυχαίνει μια σταθεροποίηση της επιρροής της στις μάζες, οι οποίες, τουλάχιστον στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και στις ΗΠΑ, παθητικοποιούνται και αποδέχονται, αν και όχι χωρίς πηγαία αντίσταση και αντιδράσεις, το καπιταλιστικό πλαίσιο.
Στην ανάλυσή του αυτών των εξελίξεων, ο Λούκατς εντοπίζει ως οικονομικό θεμέλιό τους τη μεταπολεμική επέκταση της σχετικής υπεραξίας στον τομέα παραγωγής μέσων κατανάλωσης, με τη μερική ικανοποίηση των βασικών καταναλωτικών αναγκών των εργαζομένων, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε σε προηγούμενα στάδια.
Αυτή η διεύρυνση των οικονομικών μέσων και δυνατοτήτων επιτρέπει στην αστική τάξη των καπιταλιστικών κέντρων να προωθήσει μια εκλεπτυσμένη χειραγώγηση, απέναντι στην οποία ο σταλινισμός αδυνατεί να προσφέρει μια απάντηση· απεναντίας τη διευκολύνει με τον πρωτογονισμό του, αποτελώντας αντικειμενικά μέρος της. Από την άλλη μεριά, η νέα, ευνοϊκή γι’ αυτήν κατάσταση βοηθά επίσης την αστική τάξη να ενσωματώσει οργανικά στο σύστημα της χειραγώγησης τη σοσιαλδημοκρατία.
Ο Λούκατς επιμένει ότι η σοσιαλδημοκρατία έχει καταστεί πλέον αντιδραστική όχι μόνο στο μακροχρόνιο ζήτημα του σοσιαλισμού, αλλά ακόμη και στα πιο άμεσα ζητήματα του αγώνα για την πραγματική δημοκρατία, τα κοινωνικά δικαιώματα και την αντίδραση στη χειραγώγηση.
Σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στο παρελθόν, για παράδειγμα με τον Ζορές στην υπόθεση Ντρέιφους στη Γαλλία, ο αγώνας για τη δημοκρατία δεν παίζει πλέον ουσιαστικό ρόλο στην πρακτική της σοσιαλδημοκρατίας.
Ο Λούκατς στέκει ακόμη στον σχεδιασμό της αστικής πολιτικής που εισάγεται σε αυτό το νέο στάδιο, με την ανάπτυξη των διαφόρων ιμπεριαλιστικών οργανισμών και διεθνών κέντρων.
Αναφέρεται στις ιδέες του Κένεντι για τη δημιουργία ενός «τραστ εγκεφάλων» στις εισηγήσεις του οποίου θα βασιζόταν η αμερικανική πολιτική, και αναγνωρίζει, όπως είχαν κάνει ο Τρότσκι και ο Γκράμσι κυρίως προπολεμικά, ότι η βασική κατεύθυνση των εξελίξεων είναι προς έναν αιώνα αμερικανισμού.
Αυτές οι εκτιμήσεις θα οδηγήσουν τον Λούκατς να υποστηρίξει κριτικά την Ανοιξη της Πράγας, καθώς και τη Νέα Αριστερά στις ΗΠΑ και τα νεολαιίστικα κινήματα στην Ευρώπη, ως τις πρώτες αναλαμπές μιας αντίδρασης από τα κάτω που μπορεί να ανοίξει ρωγμές στη γενικευμένη χειραγώγηση.
Ταυτόχρονα, επιμένει ότι η προοπτική αυτών των κινημάτων, ιδιαίτερα στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού, δεν βρίσκεται σε μια ουτοπική επιστροφή στην αστική δημοκρατία και τον πολιτικό «πλουραλισμό», που δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικά στην εποχή μας, αλλά μόνο στην αναβίωση των σοβιετικού τύπου δημοκρατικών παραδόσεων της Οκτωβριανής Επανάστασης και της δεκαετίας του 1920 στην ΕΣΣΔ.
Σε αυτή τη σύνδεση επικρίνει επιλογές της τσεχοσλοβάκικης ηγεσίας, όπως η εξιδανίκευση του Μάζαρικ, κύριου εκφραστή της αστικοφιλελεύθερης-μεταρρυθμιστής αστικής παράδοσης στην Τσεχοσλοβακία του Μεσοπολέμου, ως μια απομάκρυνση από τη μαρξιστική προοπτική. Γενικότερα ο Λούκατς βλέπει ότι η αντίδραση στην εκλεπτυσμένη χειραγώγηση απαιτεί μια αποτελεσματική σύνδεση του πολιτικού με τον ιδεολογικό αγώνα. Καλεί έτσι σε μια επιστροφή στον Μαρξ, ως το αναγκαίο συμπλήρωμα της από τα κάτω κίνησης ώστε να προσφερθεί μια θεωρητική θεμελίωση που δεν μπορεί από μόνα τους να αποκτήσουν τα αυθόρμητα κινήματα.
Ο Λούκατς καταλήγει σε αυτές τις θέσεις μέσα από ορισμένες ταλαντεύσεις, τις οποίες δεν μποροούμε να συζητήσουμε εδώ. Η επιμονή του, για παράδειγμα, να απορρίπτει σχεδόν εκ προοιμίου της αναλύσεις του Τρότσκι θέτει ορισμένα όρια στη συγκεκριμενοποίηση της κριτικής του, στερώντας του τη δυνατότητα να αξιοποιήσει τα σωστά στοιχεία της κριτικής του σταλινισμού από τον Τρότσκι.
Ο Λούκατς υπογραμμίζει τα προβληματικά στοιχεία στη θεώρηση του Τρότσκι, ιδιαίτερα των αφηρημένο χαρακτήρα των επαναστατικών προοπτικών του, στον βαθμό που δεν έπαιρνε (ή δεν έπαιρνε επαρκώς) υπόψη στις επεξεργασίες του τη σταθεροποίηση του καπιταλισμού.
Οσο όμως βάσιμη και αν είναι αυτή η κριτική, δεν μπορεί να οδηγείται σε μια αγνόηση των συνεισφορών του Τρότσκι, όπως η κατάδειξή του των λαθών της σταλινικής πολιτικής στην Κίνα και τη Γερμανία. Και εκεί που πραγματικά οι θέσεις του παρουσιάζουν προβλήματα, όπως η προσέγγισή του των λαϊκών μετώπων, είναι πάλι αναγκαία μια συγκεκριμένη κατάδειξη των προβληματικών τους πτυχών, την οποία δεν θα βρούμε στον Λούκατς.
Η βαθύτερη, ωστόσο, τάση του Λούκατς είναι προς μια οξυμένη, ακριβή αποσαφήνιση των μακροχρόνιων προοπτικών. Σε αυτό το πλαίσιο δίνει διαρκώς αυξανόμενη έμφαση στο ζήτημα της ρήξης με τον σταλινισμό, ως την αναγκαία αφετηρία για κάθε παραπέρα βήμα του κομμουνιστικού κινήματος, ορίζοντας τις μελλοντικές προοπτικές του ως ενός διμέτωπου αγώνα ενάντια στον αμερικανισμό και τον σταλινισμό.
Σε μια συζήτησή του με τον Μπ. Ταφτ, ηγετικό στέλεχος του Κ.Κ. Αυστραλίας, λίγο πριν από τον θάνατό του, στην παρατήρηση του Ταφτ ότι η ανάλυσή του της κατάστασης φανέρωνε απαισιοδοξία, ο Λούκατς είχε απαντήσει: «Οχι, είμαι αισιόδοξος για τον 21ο αιώνα». Μόνο πάνω σε αυτόν τον δρόμο, τον δρόμο του μαρξισμού στο φώτισμα του οποίου συνεισέφερε καίρια ο Λούκατς, είναι δυνατή μια ρεαλιστική, αντικειμενικά θεμελιωμένη αισιοδοξία.
* Συγγραφέας, μέλος της Σ.Ε. της Μαρξιστικής Σκέψης
▪ Γκ. Λούκατς, Ιστορία και Ταξική Συνείδηση, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1975.
▪ Γκ. Λούκατς, Μαρξισμός και Σταλινισμός (συλλογή κειμένων), εκδ. Γράμματα, Αθήνα 1978.
▪ Γκ. Λούκατς, Αστική και Σοσιαλιστική Δημοκρατία, εκδ. Κριτική, Αθήνα 1987.
▪ Γκ. Λούκατς, Προβλήματα Οντολογίας και Πολιτικής, εκδόσεις 70, Αθήνα χ.χ.
▪ Γκ. Λούκατς, Κείμενα της Δεκαετίας του 1920, εκδ. Τόπος, Αθήνα 2019.
▪ Γκ. Λούκατς, Record of a Life, Verso Books, Λονδίνο 1983.