NewsEdit Εάν θα έπρεπε να βάλω ένα τίτλο στην χρονιά που διανύει τις τελευταίες της εβδομάδες, θα ήταν ότι τα κοινωνικά δίκτυα αλλοίωσαν τους κοινωνικούς και οικονομικούς συνδέσμους της πραγματικής κοινωνίας.
Γράφει ο Πέτρος Βαμβακάς*
Από τα Τέμπη μέχρι την Πύλο και από την Ουκρανία στην Γάζα, παρακολουθούμε και καταναλώνουμε ανθρώπινες τραγωδίες απάνθρωπα και με βουλιμία, χωρίς να μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως τις διαστάσεις της κάθε τραγωδίας που παρακολουθούμε, χωρίς να μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε τις πραγματικές επιπτώσεις. Μουδιασμένοι θεατές στις κλιματικές καταστροφές, την διατροφική ανασφάλεια, την εξάπλωση της βίας, την έλλειψη πλουραλιστικού λόγου. Το ίδιο παρατηρήσαμε και σε άλλους τομείς, όπως την πολιτική και την οικονομία με την διολίσθηση όλων των θεσμών και την κοινωνική κόπωση ενδεικτικό της αποχής που ήταν σε άνοδο σε όλες σχεδόν τις εκλογικές αναμετρήσεις της χρονιάς.
Το 2023 είχαμε δημοκρατικές εκλογικές αναμετρήσεις στις οποίες η αποχή ή ήταν πρώτο κόμμα ή κυριάρχησαν λαϊκίστικες, εθνικιστικές και σοβινιστικές τάσεις. Εκλογικά σώματα τα οποία όλο και περισσότερο ήταν αποξενωμένα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά από τις κυρίαρχες πολιτειακές δυνάμεις, λειτουργώντας σαν αποδέκτες πολιτικών αποφάσεων και όχι συμμετέχοντες σε αυτές. Σε πολιτικό επίπεδο, εάν πριν μία δεκαετία το ερώτημα ήταν η εξάπλωση της δημοκρατίας, τα γεγονότα του 2023 φέρνουν στο προσκήνιο το ερώτημα είναι εάν είναι εφικτή η επαναφορά της δημοκρατίας. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρήσαμε τον τελευταίο χρόνο και στα πλαίσια της φιλελεύθερης οικονομίας. Πληθωριστικές τάσεις με βαθιές επιπτώσεις έπληξαν τα χαμηλότερα κοινωνικό-οικονομικά στρώματα της κοινωνίας με δυσανάλογες επιπτώσεις. Ενώ η διακίνηση κεφαλαίων συνέχισε να επωφελείται μια παγκόσμια οικονομία που παρέχει τεράστιες ευκαιρίες λόγω των πολλαπλών και διαφόρων κρίσεων, γεωπολιτικών μετατοπίσεων αλλά και των διαφόρων οικονομικών και επενδυτικών εργαλείων στην διάθεση τους.
Σαν αποτέλεσμα, η ανισότητα που καταγράφεται είναι σταθερά ανοδικό φαινόμενο, όπως δηλώνει η γερμανική εταιρεία Statista, με τα στοιχεία Δεκεμβρίου 2023, ο αριθμός των φτωχών, εκείνων που εισπράττουν σε μισθό μέχρι $6.85 την ημέρα, το 2023 ήταν το 46,31% του παγκόσμιου πληθυσμού, ή 3,56 δισεκατομμύρια ανθρώπων. Ταυτόχρονα το 1% των πλουσιότερων ορίζουν το 50% του παγκόσμιου πλούτου, ενώ η ανισότητα σε παγκόσμιο επίπεδο αυξάνεται. Οι ασφυκτικές πληθωριστικές πιέσεις του 2023 είχαν σαν αποτέλεσμα την περαιτέρω φτωχοποίηση αυτών των κατώτερων στρωμάτων αλλά και την πολιτική και κοινωνική τους περιθωριοποίηση, θέτοντας τους πιο ευάλωτους σε αντισυστημικές λύσεις αλλά και στην αποφυγή της καθημερινότητας. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, το 2023 ήταν η χρονιά που ο πλασματικός κόσμος των κοινωνικών δικτύων αλλά και του ριάλιτι διείσδυσαν όλο και περισσότερο στην συνείδηση της κοινωνίας και της καθημερινότητας, αντικαθιστώντας έτσι την πολιτειακή αναποτελεσματικότητα αλλά και την έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους υπάρχοντες θεσμούς. Τo 2023 ο αριθμός των χρηστών κοινωνικών δικτύων παγκοσμίως έχει εκτοξευτεί στους 4,9 δισεκατομμύρια. Το ψηφιακό αποτύπωμα του μέσου καταναλωτή των δικτύων είναι εξαπλωμένο σε 6 με 7 διαφορετικές πλατφόρμες, ενώ ο μέσος χρήστης είναι στα κοινωνικά δίκτυα 145 λεπτά την ημέρα. Τα νούμερα κατά την Forbes, το 2027 θα φτάσουν στα 5,87 χρήστες. Η ψηφιακή αυτή πραγματικότητα μας έχει οδηγήσει σε μία γενικότερη αναθεώρηση, όχι μόνον εντός και εκτός συνόρων, αλλά και εντός και εκτός της ίδιας της κοινωνικής μας συναστροφής. Ο ανθρώπινος παράγοντας έχει μετατραπεί σε αριθμούς και απόλυτα νούμερα, ενώ το θεαθήναι και η ισχύς, έχει αντικαταστήσει το ουσιώδες και το θεσμικό.
Το 2023 ήταν μία χρονιά τραγωδίας, κλιματικής καταστροφής, δημοκρατικής διολίσθησης, πραξικοπημάτων, αιματηρών γενοκτονικών πολέμων, αλλά και της ταυτόχρονης λήθης των αριθμών. Κανένας δεν θυμάται τα θύματα της Πύλου, ούτε τα εκατομμύρια εκτοπισμένων στον Σουδάν. Τελικά, μπορεί να ζήσαμε το 2023 άλλη μία επίπτωση της πρόσφατης πανδημίας, όταν τα νούμερα των θυμάτων ήταν ένδειξη της θνησιμότητας της πανδημίας, αλλά της ανικανότητας της εκάστης πολιτείας να αντιμετωπίσει σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Ας ελπίσουμε ότι τα φαινόμενα του 2023 είναι περαστικά και όχι χρόνια.
*Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Διεθνών Σπουδών του Emmanuel College της Βοστώνης